ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Ν.Σ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΥ "ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ"
Ο Σοβιετικός συγγραφέας Ίλια Βαρσάβσκι γεννήθηκε το 1908 στο Κίεβο, άρα σήμερα θα ήταν Ουκρανός. Ήταν ναυτικός, σπούδασε μηχανικός, άρχισε να γράφει μετά το 1960, ύστερα από ένα στοίχημα με τον γιο του. Έγραψε επιστημονική φαντασία, στον κύκλο συγγραφέων του Λένινγκραντ, όπου και πέθανε το 1974. Διηγήματα έγραφε, δεν έγραψε πολλά, πέντε συλλογές. Μεταφράστηκε αρκετά, σε ανθολογίες ή σε συλλογές δικές του.
Στα νιάτα μου διάβαζα πολλή επιστημονική φαντασία, μαζί και σοβιετική, φυσικά μεταφρασμένη. Το 1984 διάβασα σε μιαν αγγλική ανθολογία σοβιετικής επιστημονικής φαντασίας το σύντομο χιουμοριστικό διήγημα του Βαρσάβσκι «Η αναμέτρηση» και το μετέφρασα. Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 21 (Ιούλιος 1985) του περιοδικού Πολιτιστική που εξέδιδε ο αείμνηστος Αντώνης Στεμνής. Τον καιρό εκείνο είχα κάνει αρκετές μεταφράσεις διηγημάτων που είτε δημοσιεύτηκαν στην Πολιτιστική είτε έμειναν σε συρτάρι.
Πριν από λίγο καιρό ξαναβρήκα στα χαρτιά μου το διήγημα, οπότε είπα σήμερα να το δημοσιεύσω εδώ.
Η ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ
1
Σαν κατέβηκε τις σκάλες πέρασε μ’ ένα σάλτο πάνω απ’ το κιγκλίδωμα και τρέχοντας σαν αστραπή διάσχισε τον προθάλαμο της σχολής ενώ ταυτόχρονα καταβρόχθιζε ένα σάντουιτς.
Μόλις που πρόφταινε να φτάσει στο δρομάκι και να ξαπλωθεί πάνω σ’ ένα παγκάκι. Έτσι θα ’βγαινε στο δρόμο της όμορφης συμφοιτήτριάς του όπως αυτή θα ‘ρχόταν από το μάθημα και θα την προσκαλούσε να πάνε στο γήπεδο. Μετά το ματς θα πήγαιναν για ένα ποτό στη φοιτητική καφετέρια και μετά… Ε, δεν είχε υπολογίσει ακριβώς ποιο θα ‘ταν το επόμενο βήμα. αλλ’ αυτό δεν τον ανησυχούσε. Όταν επρόκειτο για γυναίκες πάντα βασιζόταν στο ένστικτο.
Ξάφνου ακούστηκε μπουμπουνιστή η φωνή από το μεγάφωνο:
«Ο πρωτοετής φοιτητής Μουχαρίνσκι, φαινότυπος 1386.16 ΜΒ, να παρουσιαστεί αμέσως στον κοσμήτορα του Τμήματος Ραδιοτεχνικής!..»
Επρεπε ν’ αποφασίσει αμέσως. Το θέμα ήταν να μπορέσει να ξεγλιστρήσει πέρα απ’ το οπτικό πεδίο του αναλυτή. Δε χρειάζονταν περισσότερα από λίγα βήματα και με λίγη τύχη θα μπορούσε να τα καταφέρει. Σουφρώνοντας τα χείλια του, τεντώνοντας τ’ αυτιά του, αλληθωρίζοντας με τ’ αριστερό του μάτι και κάνοντας πως κουτσαίνει, προσπάθησε να περάσει στη ζούλα μπροστά από το γερακίσιο μάτι του αναλυτή φαινοτύπων.
«Σταμάτα τα καραγκιοζιλίκια, Μουχαρίνσκι!».
Ήταν η φωνή του ίδιου του κοσμήτορα.
«Αργείς νεαρέ μου!».
Μέσα σ’ ένα κλάσμά δευτερολέπτου ο αναλυτής τον είχε ξεχωρίσει ανάμεσα σε δέκα χιλιάδες φοιτητές και τώρα η εικόνα της επιτήδεια παραμορφωμένης φάτσας τον κοσμούσε την οθόνη της τηλεόρασης στο γραφείο του κοσμήτορα.
Ο Μουχαρίνσκι επανέφερε το στόμα και τ’ αυτιά του στις κανονικές τους θέσεις κι άρχισε να τρίβει πυρετωδώς το δεξΐ του γόνατο, ελπίζοντας να πείσει τον κοσμήτορα ότι τον είχε ξαφνικά χτυπήσει οξεία κρίση ρευματισμών.
Άδικος κόπος. Μ’ ένα βαθύ αναστεναγμό παραίτησης κίνησε για τον δεύτερο όροφο.
Ο κοσμήτορας τον εξέτασε μ’ ενδιαφέρον για κάμποση ώρα. Το πρόσωπο του Μουχαρίνσκι είχε πάρει μια έκφραση προσηλωμένη, πένθιμη, ολότελα ταιριαστή με την περίσταση ενώ το μυαλό του προσπάθησε να υπολογίσει πόση ώρα θα του χρειαζόταν για να προλάβει εκείνη την όμορφη συμφοιτήτρια.
«Πες μου Μουχαρίνσκι, υπάρχει κάτι για το οποίο να ενδιαφέρεσαι πραγματικά;».
Άκου ανόητη ερώτηση, σκέφτηκε ο Μουχαρίνσκι. Είχε δεκάδες ενδιαφέροντα. δεκάδες σοβαρά ζητήματα που τον κρατούσανε διαρκώς απασχολημένο. Λογουχάρη η Νατάσα και η Μούσα. Ή η αγαπημένη του ομάδα. Και υπήρχε κι εκείνη η όμορφη συμφοιτήτρια. Α, θα μπορούσε να μιλά ατέλειωτα για το ευρύ πεδίο των ενδιαφερόντων του, αλλά δε θα ’ταν σκόπιμο να εκμυστηρευτεί τέτοια ζητήματα στον κοσμήτορα.
«Να σας πω, κύριε, μ’ ενδιαφέρει πολύ η μηχανική και η ραδιοτεχνία», απάντησε ταπεινά.
«Τότε θα μπορούσες ίσως να μου εξηγήσεις γιατί δεν έχεις περάσει ούτε ένα μάθημα σ’ αυτό το εξάμηνο;».
«θεέ μου!» σκέφτηκε ο Μουχαρίνσκι. «Θα με αποβάλουν».
«Ίσως η μηχανή διδασκαλίας…» άρχισε να λέει αδύναμα.
«Τρεις διαφορετικές μηχανές έχουν αρνηθεί να εργαστούν μαζί σου», τον διέκοψε ο κοσμήτορας. «Τι άλλο περιμένεις να σε βοηθήσει να περάσεις τις εξετάσεις;».
Το σοφότερο ήταν να θεωρήσει την ερώτηση ρητορική και να την αφήσει να περάσει.
Τώρα ο κοσμήτορας, σε βαθιά περισυλλονή, έπαιζε ταμπούρλο με τα δάχτυλά του πάνω στην άκρη του γραφείου. Ο Μουχαρίνσκι αγνάντεψε έξω από το παράθυρο. Αχά, νάτη η λεγάμενη. Πλάι της περπατούσε ένας ψηλός και άχαρος τύπος με μπλε μακό φανελάκι που κουβαλούσε ένα ζευγάρι κουπιά. Αυτό ήταν. Λοιπόν, θα ’πρεπε να ξεγράψει την κοκκινομάλλα συμφοιτήτριά του και να δώσει κάπου αλλού το παραπανίσιο εισιτήριό του για το ποδοσφαιρικό ματς.
«Δε θέλω να σε αποβάλω αν προηγουμένως δεν πειστώ απόλυτα ότι ήταν αδύνατο να σου δοθεί εκπαίδευση μηχανικού».
«Χαίρομαι πάρα πολύ κύριε», είπε ο Μουχαρίνσκι χαμηλώνοντας τα μάτια, που έχετε ακόμα εμπιστοσύνη στις δυνατότητές μου…».
«Όχι, Μουχαρίνσκι. Αν μ’ ενδιέφεραν οι δικές σου δυνατότητες θα είχες διαγραφεί από τον κατάλογο των φοιτητών μας πολύ καιρό τώρα. Αναφέρομαι στις δυνατότητες των διδακτικών μηχανών μας. Και σ’ αυτές έχω μεγάλη εμπιστοσύνη. μπορείς να είσαι σίγουρος γι’ αυτό. Έχεις ακουστά για το ΣΑΔΜΑ;».
«Φυσικά κύριε. Είναι το χμ…»
«Βέβαια και έχεις, παιδί μου», χαμογέλασε ειρωνικά ο κοσμήτορας. Είμαι σίγουρος πως έχεις διαβάσει όλο το βιβλιογραφικό υλικό που έχει εκδώσει το Τμήμα Διδακτικών Μηχανών. ΣΑΔΜΑ σημαίνει Σύστημα Αυτόματης Διδασκαλίας με Ανατροφοδότηση. Ξέρεις ελπίζω τι είναι η ανατροφοδότηση».
«Σε γενικές γραμμές ναι, κύριε», απάντησε επιφυλακτικά ο Μουχαρίνσκι.
«Σχεδιάζω να επιδείξω το ΣΑΔΜΑ μας στο Διεθνές Συνέδριο της Βιέννης. Ακριβώς αυτές τις μέρες διεξάγουμε ένα πείραμα για να καθορίσουμε τις δυνατότητές του. Διδάσκει ένα δοκιμαστικό γκρουπ φοιτητών μηχανικών. Φυσικά θα προτιμούσα να μη χαμηλώσω το μέσο επίπεδο της ομάδας, αλλά είναι το καθήκον μου σαν ερευνητή και σαν επιστήμονα να δοκιμάσω τις ικανότητες του μηχανήματος ακόμα και με φοιτητές όπως… χμ… όπως εσύ. Με δυο λόγια, σε εντάσσω από τώρα στο δοκιμαστικό γκρουπ».
«Σας ευχαριστώ κύριε».
«Ελπίζω πραγματικά ότι θα κατορθώσει να σου μεταδώσει τουλάχιστον κάποιες γνώσεις. Τα κυκλώματά του…».
Καρφάκι δεν του καιγότανε του Μουχαρίνσκι για τα κυκλώματα της μηχανής. Η σκέψη του πετούσε στο γήπεδο όπου το πρώτο ημίχρονο πρέπει να τέλειωνε, και στη Νατάσα· από τ’ ολότελα…
«Έτσι, όσο κρατάει η διαδικασία της διδασκαλίας, ο εγκέφαλός σου και τα κυκλώματα της διδακτικής μηχανής ενοποιούνται σε μια και μόνη μονάδα εργασίας που περιλαμβάνει ανατροφοδότηση. Η μηχανή μεταβάλλει την τακτική της ανάλογα με την αφομοίωση του υλικού από τον μαθητή. Κατανοητό αυτό;».
«Μάλιστα κύριε. Απόλυτα κατανοητό».
«Δόξα το Θεό. Μπορείς να πηγαίνεις τώρα».
2
Ο κομπιούτερ ανιχνεύει τον εγκέφαλο του υποκειμένου για τριακοσιοστή τεσσαρακοστή δεύτερη φορά και παρουσιάζει τη δέκατη έκτη του παραλλαγή της απόδειξης του θεωρήματος. Η μονάδα φραγμού δίνει και πάλι το σήμα: «Το υλικό δεν αφομοιώθηκε. Άλλαξε τακτική». Κι άλλη ανίχνευση. Μετά: «Η απόδειξη του θεωρήματος απαιτεί στοιχειώδεις γυμνασιακές γνώσεις». Εντολή: «Προχώρησε σε επισκόπηση των βασικών αρχών της άλγεβρας». Δεύτερο σήμα: «Υλικό αφομοιώθηκε ελάχιστα. Προχώρα στην απόδειξη του θεωρήματος». Προς το τέλος της απόδειξης, καινούργιο σήμα: «Βασική γνώση απολέσθηκε». Και πάλι εντολή γι’ αλλαγή τακτικής. Κι άλλη ανίχνευση. Ξάφνου στο ταμπλό ελέγχου ανάβει ένα κόκκινο φως: «Υπερθέρμανση». Καπνοί βγαίνουν από το μετασχηματιστή και το μηχάνημα σταματάει αυτόματα.
Ο Μουχαρίνσκι έβγαλε τα ηλεκτρόδια από το κεφάλι του και σφούγγισε τον ιδρώτα από το πρόσωπό του. Ουφ! Μάθημα κι αυτό! Ποτέ δεν είχε δοκιμάσει κάτι ανάλογο στις παραδόσεις των ηλεκτρονικών δασκάλων. Ήταν πολύ πιο εύκολο να δουλεύεις μ’ αυτούς παρά με τούτο δω το διαολόπραμα. Μπορούσες να κοιμηθείς ολάκερη τη διδακτική ώρα χωρίς καν να νοιάζεσαι ν’ απαντάς σ’ ερωτήσεις. Αλλά αυτό το ΣΑΔΜΑ δε σ’ άφηνε λεφτό στην ησυχία σου. Δόξα το Θεό που το αυτόματο σύστημα προστασίας της μηχανής σταματούσε τη λειτουργία της πότε-πότε.
Το βιντεόφωνο διέκοψε τους συλλογισμούς του. Το πρόσωπο του κοσμήτορα εμφανίστηκε στην οθόνη.
«Γιατί δεν εργάζεσαι;»
«Η μηχανή κύριε, σταμάτησε για να κρυώσει. Είχε παραζεσταθεί».
Το πράσινο φως άναψε, πράγμα που συνέτριψε τον Μουχαρίνσκι. Πίσω στη δουλειά! Αναστενάζοντας, ξαναπροσάρμοσε τα ηλεκτρόδια στη θέση τους.
Καινούργια ανίχνευση και η αντιπαθέστατη εκείνη εξίσωση αστραποβόλησε μέσα στο μυαλό του Μουχαρίνσκι για νιοστή φορά. Αυτός προσπάθησε να αντιπαλέψει το μηχάνημα, να κατευθύνει τις σκέψεις του σε άλλους, πιο ενδιαφέροντες κόσμους. Συλλογίστηκε ποιες θα ’ταν οι πιθανές συνέπειες αν ο Ντιμίτριεφ δεν είχε βάλει εκείνο το γκολ στο τέλος του δεύτερου ημιχρόνου. Δοκίμασε να φανταστεί την κοκκινομάλλα στις πιο προκλητικές πόζες. Αλλά του κάκου.
Κι άλλη ανίχνευση του εγκεφάλου του, σήμα. εντολή, αλλαγή τακτικής, νέο σήμα. κι άλλη ανίχνευση… Ώρα την ώρα, μέρα τη μέρα.
3
Πέρασαν εφτά μέρες και —ω του θαύματος!— η μάθηση δεν του φαινόταν πια τόσο βασανιστική υπόθεση. Αλλά και η μηχανή φαινόταν να ’χει προσαρμοστεί στο ξεροκέφαλο ανθρώπινο αντικείμενό της: το σινιάλο «υπερθέρμανση» άναβε όλο και πιο σπάνια.
Άλλη μια βδομάδα πέρασε και το μεγάφωνο βρυχήθηκε στους διαδρόμους του ινστιτούτου:
«Ο πρωτοετής φοιτητής Μουχαρίνσκι, φαινότυπος 1386.16 ΜΒ, να παρουσιαστεί αμέσως στον κοσμήτορα!».
Τούτη τη φορά δεν προσπάθησε να ξεφύγει από το ακοίμητο μάτι του αναλυτή φαινοτύπων.
«Συγχαρητήρια αγόρι μου», είπε ο κοσμήτορας. «Φανέρωσες εκπληκτικές ικανότητες».
Για πρώτη φορά στη ζωή του ο Μουχαρίνσκι κοκκίνισε.
«Πιστεύω, κύριε», απάντησε μετριόφρονα, «πως θα ‘ταν πιο σωστό να μιλάμε για τις εκπληκτικές ικανότητες του ΣΑΔΜΑ. Είναι μια εφεύρεση πραγματικά σπουδαία».
«Όταν μιλώ για ‘ικανότητες’, Μουχαρίνσκι, έχω εσένα, εσένα και μόνο υπόψη μου. Σ’ ό,τι αφορά το ΣΑΔΜΑ, οι δεκαπέντε μέρες της επαφής του μαζί σου δεν ήταν άκαρπες. Δεν είναι πια μια διδακτική μηχανή σαν όλες τις άλλες, είναι ένα είδος Δον Ζουάν ή Καζανόβα. Για να μιλήσω σ’ ένα επίπεδο πιο κατανοητό σε σένα. έγινε ένας γυναικοκατακτητής. Έχει επίσης γίνει φανατικός ποδοσφαιρόφιλος κι έχει παρασύρει ολόκληρη την ομάδα των φοιτητών σ’ αυτό. Κι έχει γίνει απίστευτα τεμπέλικο. Έτσι, αύριο θα το ξεμοντάρουμε. Τώρα, σε ό,τι σε αφορά, μπορείς να καταλάβεις ότι…».
«Φυσικά κύριε. Και σας εύχομαι κάθε επιτυχία».
Υποκλίθηκε βαθιά και κίνησε για την πόρτα.
«Πού πηγαίνεις;· του φώναξε ο κοσμήτορας.
«Σπίτι μου βέβαια. Με αποβάλατε, έτσι δεν είναι;».
«Ναι, Μουχαρίνσκι. έτσι είναι. Σε αποβάλαμε από το ινστιτούτο. Αλλά μόνο σαν φοιτητή. Μόλις διορίστηκες εργαστηριακός βοηθός πρώτης βαθμίδας στο Τμήμα Διδακτικών Μηχανών. Από δω και στο εξής ούτε μια μηχανή με σύστημα ανατροφοδότησης δε θα φεύγει από το εργαστήριο πριν υποστεί το υπέρτατο τεστ, πριν δηλαδή αναμετρηθεί μαζί σου και νικήσει. Μουχαρίνσκι, είσαι πραγματικό κελεπούρι!».
ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Ν.Σ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΥ "ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ"
