Μύγα Τσε Τσε—Η Κατάρα της Αφρικής;

Μύγα Τσε Τσε—Η Κατάρα της Αφρικής;

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΣΤΗ ΝΙΓΗΡΙΑ

ΕΙΧΑΜΕ μετακομίσει πρόσφατα σε κάποια αγροτική περιοχή της Δυτικής Αφρικής. Ολόγυρά μας υπήρχε τροπικό δάσος. Ένα απόγευμα, η σύζυγός μου άνοιξε την ντουλάπα και φώναξε: «Μέσα είναι μια αλογόμυγα!»

Η μύγα βγήκε αστραπιαία από την ντουλάπα και μπήκε στο μπάνιο. Άρπαξα ένα εντομοκτόνο και την ακολούθησα, κλείνοντας την πόρτα πίσω μου. Η μύγα δεν φαινόταν πουθενά. Ξαφνικά ήρθε και κάθησε στο πρόσωπό μου. Μου επιτίθεται! Κουνούσα μανιωδώς τα χέρια μου, προσπαθώντας χωρίς επιτυχία να τη σκοτώσω. Πέταξε προς το παράθυρο. Η σήτα τής έκοψε το δρόμο. Η μύγα προσγειώθηκε πάνω της.

Σημάδεψα και ψέκασα τη μύγα με άφθονο εντομοκτόνο. Φυσιολογικά, σχεδόν οποιοδήποτε έντομο θα πέθαινε αμέσως με ένα τέτοιο απευθείας ψέκασμα. Όχι, όμως, αυτή η μύγα. Απογειώθηκε και συνέχισε να στριφογυρίζει βουίζοντας μέσα στο μπάνιο.

Αυτή η μύγα είναι πολύ ανθεκτική! Ήμουν σίγουρος ότι το εντομοκτόνο θα έφερνε αποτελέσματα και σε λίγο η μύγα θα έπεφτε στο πάτωμα. Αλλά δεν έπεσε. Την επόμενη φορά που προσγειώθηκε, την ψέκασα ξανά. Απογειώθηκε και πάλι.

Τι είδους σούπερ-μύγα είναι αυτή; Δύο ακόμα απευθείας ψεκάσματα και τελικά πέθανε.

Έβαλα τα γυαλιά μου και εξέτασα αυτό το πλάσμα προσεκτικά. Ήταν μεγαλύτερη από την κοινή μύγα, αν και όχι τόσο μεγάλη όσο η αλογόμυγα. Τα φτερά της ήταν σταυρωμένα πίσω από την πλάτη της, δίνοντάς της μια πιο αεροδυναμική γραμμή από τη συνηθισμένη μύγα. Μια μακριά βελονοειδής προβοσκίδα προεξείχε από την περιοχή του στόματός της.

Φώναξα στη γυναίκα μου: «Αυτή δεν είναι αλογόμυγα. Είναι μύγα τσε τσε».

Η συμπλοκή με έκανε να καταλάβω πόσο δύσκολο πρέπει να είναι να εξαλειφτεί αυτή η μύγα από την αφρικανική επικράτειά της που έχει έκταση 11,7 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, έκταση μεγαλύτερη από εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών. Γιατί θέλουν οι άνθρωποι να την εξολοθρέψουν; Τη βαρύνουν τρεις κατηγορίες. Πρώτη κατηγορία:

Τρέφεται με Αίμα

Υπάρχουν 22 διαφορετικά είδη της μύγας τσε τσε. Όλες ζουν στις περιοχές της Αφρικής που βρίσκονται νότια της Σαχάρας. Όλες, και αρσενικές και θηλυκές, πίνουν αίμα από τα σπονδυλωτά, ρουφώντας με ένα και μόνο τσίμπημα αίμα τριπλάσιο από το βάρος τους.

Τρέφονται με το αίμα πολλών χορτοφάγων ζώων—και εκείνων που είναι ιθαγενή της Αφρικής και εκείνων που δεν είναι. Επίσης, τσιμπάνε και τους ανθρώπους. Το τσίμπημά τους είναι μια βαθιά τομή, οξεία και οδυνηρή, από την οποία ρουφάνε αίμα. Προξενεί φαγούρα και πόνο ταυτόχρονα. Στη συνέχεια δημιουργείται ένα εξόγκωμα.

Οι μύγες τσε τσε είναι επιδέξιες στη δουλειά τους. Δεν χάνουν χρόνο πετώντας γύρω από το κεφάλι σας. Μπορούν να πετάξουν προς το μέρος κάποιου σαν σφαίρα, και να κατορθώσουν να φρενάρουν και να προσγειωθούν στο πρόσωπό του τόσο απαλά ώστε να μη γίνουν αντιληπτές. Μοιάζουν με κλέφτες· μερικές φορές αντιλαμβάνεστε ότι σας έχουν κλέψει λίγο αίμα αφού έχουν φύγει—όταν το μόνο που σας μένει να κάνετε είναι ο απολογισμός της βλάβης.

Συνήθως επιτίθενται στη γυμνή επιδερμίδα. (Φαίνεται ότι τους αρέσει ο σβέρκος μου!) Μερικές φορές, ωστόσο, αποφασίζουν να τρυπώσουν μέσα στο μπατζάκι του παντελονιού ή στο μανίκι του πουκαμίσου προτού ρουφήξουν αίμα από κάποιο αιμοφόρο αγγείο. Ή, αν θέλουν, μπορούν να τσιμπήσουν πάνω από τα ρούχα—αυτό δεν είναι καθόλου δύσκολο για ένα έντομο που μπορεί να τρυπήσει ακόμα και το σκληρό δέρμα του ρινόκερου.

Οι άνθρωποι κατηγορούν τη μύγα τσε τσε όχι μόνο για το τσίμπημά της αλλά και για το ότι είναι πονηρή. Κάποτε, όταν προσπάθησα να σκοτώσω μία με εντομοκτόνο, εκείνη μπήκε στην ντουλάπα μου και κρύφτηκε στο μαγιό μου. Δύο μέρες αργότερα, όταν φόρεσα το μαγιό με τσίμπησε δύο φορές! Σε κάποια άλλη περίπτωση, μια μύγα τσε τσε κρύφτηκε στην τσάντα της συζύγου μου. Αυτή πήρε την τσάντα μαζί της σε κάποιο γραφείο, και όταν έβαλε το χέρι της μέσα, η μύγα την τσίμπησε. Στη συνέχεια, η μύγα άρχισε να πετάει μέσα στο γραφείο, προκαλώντας αναστάτωση στους υπαλλήλους. Όλοι σταμάτησαν τη δουλειά και προσπαθούσαν να τη σκοτώσουν.

Έτσι, η πρώτη κατηγορία που βαρύνει τη μύγα τσε τσε είναι ότι είναι αιματορρόφα και το τσίμπημά της είναι οδυνηρό. Δεύτερη κατηγορία:

Σκοτώνει Ζώα

Μερικά είδη της μύγας τσε τσε μεταδίδουν μια ασθένεια η οποία προκαλείται από μικροσκοπικά παράσιτα που ονομάζονται τρυπανοσώματα. Όταν η μύγα τσε τσε ρουφάει το αίμα κάποιου ζώου που έχει αυτή την ασθένεια, καταπίνει αίμα το οποίο έχει παράσιτα. Αυτά αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται μέσα στη μύγα. Όταν η μύγα τσιμπήσει κάποιο άλλο ζώο, τα παράσιτα μεταφέρονται από τη μύγα στο αίμα του ζώου.

Η ασθένεια λέγεται τρυπανοσωμίαση. Η μορφή της ασθένειας που εμφανίζεται στα ζώα ονομάζεται ναγκάνα. Τα παράσιτα της ναγκάνα αναπτύσσονται στο αίμα πολλών ζώων που είναι ιθαγενή της Αφρικής, ειδικά της αντιλόπης, του βουβαλιού, του ντουίκερ, του ποταμόχοιρου, του ρίντμποκ και του φακόχοιρου. Τα παράσιτα δεν σκοτώνουν αυτά τα ζώα.

Ωστόσο, τα παράσιτα σκοτώνουν τα κατοικίδια ζώα που δεν είναι ιθαγενή της Αφρικής—τα άλογα, τα βόδια, τα γαϊδούρια, τα γουρούνια, τις καμήλες, τις κατσίκες, τα μουλάρια, τα πρόβατα και τα σκυλιά. Σύμφωνα με το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic), η ναγκάνα σκοτώνει τρία εκατομμύρια βοοειδή κάθε χρόνο.

Οι κτηνοτρόφοι, όπως οι Μασάι στην Ανατολική Αφρική, έχουν μάθει πώς να αποφεύγουν τις περιοχές όπου αφθονούν οι μύγες τσε τσε, αλλά εξαιτίας της ξηρασίας και της έλλειψης βοσκότοπων αυτό είναι μερικές φορές αδύνατον. Στη διάρκεια μιας πρόσφατης ξηρασίας, τέσσερις οικογένειες που είχαν τα 600 βόδια τους μαζί έχαναν ένα ζώο κάθε μέρα εξαιτίας της μύγας. Ο Λεσάλον, ένας από τους αρχηγούς μιας από τις οικογένειες, είπε: «Εμείς οι Μασάι είμαστε θαρραλέος λαός. Χτυπάμε το λιοντάρι με το δόρυ και αντιμετωπίζουμε το βουβάλι που επιτίθεται. Χτυπάμε με ραβδιά το μαύρο φίδι μάμπα και αψηφούμε το θυμωμένο ελέφαντα. Αλλά μπροστά στην ορκιμπάι [τη μύγα τσε τσε]; Είμαστε ανίσχυροι».

Υπάρχουν φάρμακα για τη θεραπεία της ναγκάνα, αλλά μερικές κυβερνήσεις επιτρέπουν τη χρήση τους μόνο με την επίβλεψη κτηνιάτρου. Και δικαιολογημένα, επειδή οι ατελείς δόσεις όχι μόνο καταδικάζουν το ζώο αλλά δημιουργούν παράσιτα που είναι ανθεκτικά στα φάρμακα. Ίσως είναι δύσκολο για τον κτηνοτρόφο που ζει στην ύπαιθρο να βρει έγκαιρα έναν κτηνίατρο για να θεραπεύσει τα ζώα του που πεθαίνουν.

Οι πρώτες δύο κατηγορίες που βαρύνουν τη μύγα τσε τσε είναι αναμφισβήτητες—τρέφεται με αίμα και μεταδίδει μια ασθένεια η οποία σκοτώνει ζώα. Αλλά υπάρχει και άλλη. Τρίτη κατηγορία:

Σκοτώνει Ανθρώπους

Οι άνθρωποι δεν επηρεάζονται από το τρυπανόσωμα ναγκάνα. Αλλά η μύγα τσε τσε μεταδίδει ένα άλλο τρυπανόσωμα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτό το είδος της τρυπανοσωμίασης λέγεται ασθένεια του ύπνου. Μη νομίζετε ότι ένα άτομο που έχει την ασθένεια του ύπνου απλώς κοιμάται πολύ. Η ασθένεια αυτή δεν προκαλεί έναν ειρηνικό ύπνο. Αρχίζει με καχεξία, κόπωση και χαμηλό πυρετό. Έπειτα ακολουθεί παρατεταμένη υπνηλία, υψηλός πυρετός, πόνοι στις αρθρώσεις, διόγκωση των ιστών και ηπατοσπληνομεγαλία. Στα τελικά στάδια, καθώς τα παράσιτα εισχωρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ο ασθενής υποφέρει από εξασθένηση των νοητικών λειτουργιών, σπασμούς, κώμα και τελικά πεθαίνει.

Στις αρχές αυτού του αιώνα, αλλεπάλληλα κρούσματα της ασθένειας του ύπνου έσπειραν τον όλεθρο στην αφρικανική ήπειρο. Από το 1902 ως το 1905, η αρρώστια σκότωσε περίπου 30.000 ανθρώπους κοντά στη λίμνη Βικτόρια. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η ασθένεια εξαπλώθηκε στην Γκάνα, στο Καμερούν και στη Νιγηρία. Σε πολλά χωριά προσβλήθηκε το ένα τρίτο των κατοίκων, πράγμα που οδήγησε στην πλήρη εκκένωση πολλών παραποτάμιων κοιλάδων. Κινητές μονάδες νοσήλευσαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Έπρεπε να φτάσει το τέλος της δεκαετίας του 1930 για να εξασθενήσει και να σταματήσει η επιδημία.

Σήμερα η ασθένεια αυτή προσβάλλει γύρω στους 25.000 ανθρώπους ετησίως. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, πάνω από 50 εκατομμύρια άνθρωποι σε 36 χώρες οι οποίες βρίσκονται νότια της Σαχάρας κινδυνεύουν να προσβληθούν από την αρρώστια. Μολονότι η ασθένεια του ύπνου είναι θανατηφόρα αν δεν εφαρμοστεί θεραπευτική αγωγή, υπάρχουν φάρμακα για τη θεραπεία της. Πρόσφατα, παρασκευάστηκε ένα καινούριο φάρμακο, που ονομάζεται εφλορνιθίνη (eflornithine), για τη θεραπεία της ασθένειας—το πρώτο φάρμακο αυτού του είδους έπειτα από 40 χρόνια.

Οι άνθρωποι διεξάγουν μακροχρόνιο πόλεμο ενάντια στη μύγα τσε τσε και στην ασθένεια που μεταφέρει. Το 1907, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έγραψε για μια εκστρατεία εξάλειψης της μύγας τσε τσε: «Ένα καλοπλεγμένο δίχτυ απλώνεται αδυσώπητα γύρω της». Εκ των υστέρων, είναι σαφές ότι το «καλοπλεγμένο δίχτυ» του Τσόρτσιλ είχε μεγάλες τρύπες. Το βιβλίο Αρχές της Παρασιτολογίας (Foundations of Parasitology) δηλώνει: «Μέχρι τώρα, 80 χρόνια προσπαθειών για την εξάλειψη της μύγας τσε τσε ελάχιστα έχουν επηρεάσει την εξάπλωση της μύγας τσε τσε».

Υπεράσπιση

Ο Αμερικανός ποιητής Όγκντεν Νας έγραψε: «Ο Θεός με όλη Του τη σοφία δημιούργησε τη μύγα, και μετά ξέχασε να μας πει το γιατί». Ενώ είναι αλήθεια ότι ο Θεός είναι ο Δημιουργός όλων των πραγμάτων, ασφαλώς δεν αληθεύει ότι ξεχνάει. Πολλά πράγματα μας αφήνει να τα βρούμε μόνοι μας. Τι θα πούμε, λοιπόν, για τη μύγα τσε τσε; Μπορεί να λεχθεί κάτι για την υπεράσπιση αυτού του εκ πρώτης όψεως κακούργου;

Πιθανώς η ισχυρότερη υπεράσπιση μέχρι τώρα είναι ότι ο ρόλος της στην καταστροφή των βοοειδών έχει συμβάλει στην προστασία των αποθεμάτων των ιθαγενών άγριων ζώων της Αφρικής. Τεράστιες εκτάσεις της Αφρικής μοιάζουν με τα λιβάδια των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών—η γη αυτή καθαυτή είναι ικανή να συντηρήσει τα κατοικίδια ζώα. Αλλά χάρη στη μύγα τσε τσε, τα κατοικίδια ζώα πεθαίνουν από τα τρυπανοσώματα, τα οποία δεν σκοτώνουν τα ιθαγενή χορτοφάγα ζώα.

Πολλοί πιστεύουν ότι, αν δεν υπήρχε η μύγα τσε τσε, τα μεγάλα αποθέματα των άγριων ζώων της Αφρικής θα είχαν αντικατασταθεί εδώ και καιρό από τα κοπάδια των βοοειδών. «Εγώ υποστηρίζω τη μύγα τσε τσε», είπε ο Βίλι φαν Νίκερκ, ξεναγός σε κάποιο καταφύγιο άγριων ζώων της Μποτσουάνα. «Αν εξοντώσουμε τη μύγα τσε τσε, τότε θα εισβάλουν τα βοοειδή, και τα βοοειδή είναι οι εξολοθρευτές της Αφρικής που ισοπεδώνουν την ήπειρο μετατρέποντάς την σε ένα μεγάλο χερσότοπο». Ο ίδιος πρόσθεσε: «Η μύγα δεν πρέπει να εξαλειφτεί».

Βέβαια δεν συμφωνούν όλοι με αυτό. Το επιχείρημα δεν φαίνεται να πείθει τον άνθρωπο που βλέπει τα παιδιά του ή τα ζώα του να υποφέρουν από τρυπανοσωμίαση. Ούτε πείθει εκείνους που υποστηρίζουν ότι η Αφρική χρειάζεται τα βοοειδή για να τραφεί.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν αναμφίβολα πολλά ακόμα να μάθουμε για το ρόλο που παίζει η μύγα τσε τσε στη φύση. Αν και οι κατηγορίες που τη βαρύνουν φαίνονται ισχυρές, ίσως είναι πολύ νωρίς για να βγάλουμε μια απόφαση.

Και μια και μιλάμε για μύγες, μόλις μπήκε μία μέσα στο δωμάτιο. Επιτρέψτε μου να βεβαιωθώ ότι δεν είναι τσε τσε.

Μύγα τσε τσε: ©Martin Dohrn, The National Audubon Society Collection/PR

https://wol.jw.org/el/wol/lv/r11/lp-g/0/44078