Πάσχα και ψυχική υγεία: Η αθέατη δύναμη της σύνδεσης και της οικογένειας
Κάθε άνοιξη, όταν η φύση αναγεννάται, η Ανάσταση δεν είναι απλώς ένα θρησκευτικό σύμβολο – είναι μια υπαρξιακή υπενθύμιση, όπου η ανθρωπότητα γιορτάζει την υπέρβαση του θανάτου μέσα από την Ανάσταση. Το Πάσχα έρχεται να μας μιλήσει όχι μόνο για το θείο δράμα, αλλά και για την πιο βαθιά, διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου: να συνδεθεί, να μην πορεύεται μόνος, να ανήκει.
Η συγκίνηση που μας κατακλύζει τη Μεγάλη Εβδομάδα, καθώς παρακολουθούμε την πορεία προς τον Σταυρό, δεν είναι μονάχα δέος μπροστά στο θείο μαρτύριο. Είναι κάτι πιο οικείο, σχεδόν ασυνείδητο: μια εσωτερική κινητοποίηση που αφυπνίζει θεμελιώδεις ψυχολογικές ανάγκες – την εγγύτητα, την αποδοχή, την ανάγκη να υπάρχουμε μέσα στη σχέση. Η πορεία των Παθών καθρεφτίζει την προσωπική μας αγωνία για λύτρωση, νόημα και κάθαρση.
Οι μέρες αυτές ακουμπούν σε αρχέγονες στρώσεις της ταυτότητάς μας. Αγγίζουν τις μνήμες μας –όχι μόνο τις προσωπικές, αλλά και τις συλλογικές. Την ανάγκη να ανήκουμε σε κάτι μεγαλύτερο από εμάς. Να γίνουμε μέρος μιας κοινότητας που πενθεί, που ελπίζει, που προσδοκά το φως μέσα από το σκοτάδι. Το Πάσχα δεν είναι μόνο θρησκεία ή παράδοση· είναι ένα ψυχικό τοπίο όπου συνυπάρχουν η απώλεια και η αναγέννηση, η μοναξιά και η σχέση, η θλίψη και η ελπίδα.
Η οικογένεια ως πυρήνας ψυχοσυναισθηματικής ασφάλειας
Η οικογένεια δεν είναι απλώς ένας θεσμός· είναι το πρώτο μας «σπίτι» στο συναισθηματικό τοπίο. Εκεί όπου –ιδανικά– μαθαίνουμε τι σημαίνει να σχετίζεσαι, να αγαπάς, να εμπιστεύεσαι. Το Πάσχα, με τη δύναμη της επανάληψης και της ιεροτελεστίας, ενισχύει αυτή την αίσθηση συνέχειας. Σύμφωνα με τη θεωρία του δεσμού, η παρουσία διαθέσιμων και υποστηρικτικών προσώπων μειώνει τη φυσιολογική απόκριση στο στρες και ενισχύει την αίσθηση ασφάλειας. Αυτή η συναισθηματική ρύθμιση ενεργοποιείται ιδιαίτερα όταν βρισκόμαστε ανάμεσα σε ανθρώπους που μας γνωρίζουν βαθιά – όπως συχνά συμβαίνει σε οικογενειακές συγκεντρώσεις.
Η ανάγκη του «ανήκειν» και η ψυχική ανθεκτικότητα
Η κοινωνική σύνδεση δεν είναι πολυτέλεια· είναι βασική ψυχολογική ανάγκη. Οι Baumeister και Leary (1995) υποστηρίζουν πως η ανάγκη για διαπροσωπική σύνδεση και αίσθηση του ανήκειν είναι θεμελιώδης για την ψυχική ισορροπία. Άτομα που στερούνται σταθερών κοινωνικών σχέσεων εμφανίζουν αυξημένα επίπεδα άγχους, καταθλιπτικά συμπτώματα και σωματικά προβλήματα (Holt-Lunstad et al., 2010). Το Πάσχα, με τις επαναλαμβανόμενες πράξεις συνύπαρξης –το κοινό τραπέζι, οι ευχές, οι μνήμες παιδικών χρόνων– λειτουργεί ως ενισχυτής αυτής της σύνδεσης.
Ιεροτελεστίες: ψυχική δομή μέσα στην αταξία
Όταν όλα γύρω αλλάζουν, οι ιεροτελεστίες μας δίνουν ένα αίσθημα σταθερότητας. Οι οικογενειακές ιεροτελεστίες του Πάσχα –είτε πρόκειται για το βάψιμο των αυγών είτε για την Ανάσταση τα μεσάνυχτα– λειτουργούν ως δομές που ρυθμίζουν το συναίσθημα και ενισχύουν τη συνοχή (Fiese et al., 2002). Οι ιεροτελεστίες είναι σαν «συναισθηματικά σημεία αναφοράς» που μας θυμίζουν ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και με ποιους συνδεόμαστε.
Η ψυχολόγος Froma Walsh (2016) υπογραμμίζει πως οι οικογένειες που διατηρούν συνεκτικές ρουτίνες και παραδόσεις εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ανθεκτικότητας στις κρίσεις. Το Πάσχα, μέσα από τη δύναμη του συμβολισμού, μπορεί να προσφέρει ψυχικό καταφύγιο, ιδιαίτερα σε περιόδους απώλειας, αποσταθεροποίησης ή αλλαγής.
Όταν η γιορτή γίνεται θεραπεία
Σε περιόδους αβεβαιότητας –όπως η πανδημία ή η οικονομική κρίση– οι άνθρωποι αναζητούν όχι μόνο σταθερότητα αλλά και νόημα. Το Πάσχα είναι από τις λίγες γιορτές που ενσωματώνουν τόσο ισχυρό συμβολισμό ελπίδας: μέσα από τη θυσία και τον θάνατο, έρχεται η Ανάσταση. Αυτή η εσωτερική μετακίνηση –από το σκοτάδι στο φως– μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά, ενισχύοντας την ψυχική ανθεκτικότητα (Park, 2010).
Η συμμετοχή στις οικογενειακές διαδικασίες, ακόμα και με απλούς τρόπους (ένα γεύμα, μια επίσκεψη, ένα τηλεφώνημα), μπορεί να επαναφέρει το αίσθημα του «μαζί», που αποτελεί κεντρικό παράγοντα αποκατάστασης της ψυχικής ισορροπίας.
Η άλλη πλευρά της γιορτής
Όμως δεν βιώνουν όλοι το Πάσχα με τον ίδιο τρόπο. Για κάποιους, η επιστροφή στην οικογένεια ενδέχεται να αναβιώνει τραύματα, εντάσεις ή συναισθήματα αποκλεισμού. Οι οικογενειακές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσουν πίεση ή να επιτείνουν τη μοναξιά – ιδιαίτερα αν η οικογένεια είναι απούσα, συγκρουσιακή ή απρόσιτη (Kuwabara et al., 2007).
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ψυχική υγεία προστατεύεται όχι μέσω της «επιβολής» της οικογενειακής επαφής, αλλά μέσα από την αποδοχή της πραγματικότητας και την αναζήτηση εναλλακτικών μορφών σύνδεσης: φιλίες, υποστηρικτικές κοινότητες, προσωπικές ιεροτελεστίες που προσφέρουν νόημα.
Πάσχα: μια υπενθύμιση της ανάγκης μας να ανήκουμε
Το Πάσχα δεν είναι απλώς μια γιορτή· είναι μια πρόσκληση για επιστροφή – όχι μόνο στα οικογενειακά τραπέζια αλλά στην ίδια τη δυνατότητα της ανθρώπινης σύνδεσης. Κι αν υπάρχει μια μικρή φωτιά που μπορούμε να κρατήσουμε αναμμένη στη μέση του κόσμου, αυτή είναι η βεβαιότητα ότι μέσα στη σχέση θεραπευόμαστε.
Ακόμα κι αν δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να επιστρέψουμε σε συγκεκριμένα πρόσωπα, μπορούμε να επιστρέψουμε σε αυτό που χτίζει την ψυχική ανθεκτικότητα: το αίσθημα του ανήκειν. Αυτό μπορεί να ξεκινήσει από μία ζεστή συνομιλία, ένα πιάτο φαγητό μοιρασμένο, μια ειλικρινή παρουσία.
Αντί επιλόγου – μια πρόσκληση:
Αυτή την περίοδο, κάνε χώρο για μια αληθινή σύνδεση. Μην περιμένεις την τέλεια οικογένεια, την ιδανική στιγμή ή τον κατάλληλο λόγο. Αν υπάρχει κάποιος που μπορείς να συναντήσεις ή να αγκαλιάσεις –κάν’ το. Κι αν δεν υπάρχει, τότε γίνε εσύ εκείνος που θα προσφέρει σύνδεση σε κάποιον που την χρειάζεται.
Η ψυχική υγεία δεν είναι πάντα θέμα θεραπείας. Είναι, πολλές φορές, θέμα σχέσης.
Μαρίνα Μόσχα
https://marinamoscha.life/
