ΑΚΑΝΘΟΧΟΙΡΟΣ

Ποτήρι με φραπέ

Ο φραπέ είναι ελληνικής επινόησης αφρώδης κρύος καφές. Τα βασικά συστατικά του είναι στιγμιαίος καφές και νερό, ενώ προαιρετικά προστίθενται ζάχαρη ή και γάλα.

Η εφεύρεσή του έγινε τυχαία το 1957 από τον Δημήτρη Βακόνδιο στη Θεσσαλονίκη.

Τα συστατικά του φραπέ είναι στιγμιαίος καφές, νερό, ζάχαρη και προαιρετικά γάλα και παγάκια. Ο καφές φραπέ χαρακτηρίζεται "σκέτος", "μέτριος" ή "γλυκός" ως προς τις αναλογίες των βασικών συστατικών του. Κατασκευάζεται βάζοντας την επιθυμητή αναλογία καφέ και ζάχαρης σε ένα ψηλό ποτήρι ή σε σέικερ. Προσθέτοντας νερό σε ύψος ενός εκατοστού από τον πάτο του ποτηριού το μείγμα χτυπιέται στο σέικερ ή με ηλεκτρικό αναδευτήρα (συνιστάται αναδευτήρας με μεγάλη περιστροφική ισχύ) μέχρι να σχηματιστεί σταθερός αφρός. Ακολούθως γίνεται προσθήκη νερού και προαιρετικά γάλακτος και πάγου. Σερβίρεται και πίνεται με καλαμάκι (σπαστό κατά προτίμηση). Ο φραπέ είναι ευχάριστος και δροσιστικός καφές, ιδίως το καλοκαίρι. Όμως είναι αρκετά διεγερτικός και με υπακτική δράση.

Ιστορία

Αστικός μύθος λέει ότι η δημιουργία του φραπέ ήταν τυχαία και συνέβη κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Έκθεσης στη Θεσσαλονίκη το 1957.^[1] Ο αντιπρόσωπος της ελβετικής εταιρίας Nestlé στην Ελλάδα Γιάννης Δρίτσας παρουσίαζε ένα νέο προϊόν για παιδιά, ένα σοκολατούχο ρόφημα, που παρασκευαζόταν στιγμιαία αναμιγνύοντάς το με γάλα και χτυπώντας το με σέικερ. Ο Δημήτριος Βακόνδιος, υπάλληλος του Δρίτσα, συνήθιζε να πίνει Nescafé, στιγμιαίο καφέ που παρασκευάζεται από την Nestlé. Σε ένα διάλειμμα που έκανε κατά την διάρκεια της έκθεσης θέλησε να πιει καφέ, αλλά επειδή δεν έβρισκε ζεστό νερό σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το σέικερ για να φτιάξει τον καφέ του με κρύο νερό.^[2] Έβαλε καφέ, ζάχαρη και νερό, τα κούνησε και δημιούργησε τον πρώτο καφέ φραπέ της ιστορίας. Η ιστορία αυτή, υιοθετήθηκε και από την εταιρεία Nestlé, αλλά και την HELEXPO-ΔΕΘ.^[3]

Αμφιβολίες για αυτή την ιστορία είχε εκφράσει πρώτος ο Νίκος Μπακουνάκης το 2006, και αργότερα παρουσιάστηκαν περισσότερα στοιχεία από το περιοδικό Γαστρονόμος το 2013.^[4] Με βάση διαφημιστικές καταχωρήσεις της Nestlé σε εφημερίδες της εποχής, φαίνεται ότι ήδη το προϊόν προωθούνταν ως «Nescafé φραππέ», είτε ως κρύος καφές με παγάκια, είτε και ως χτυπημένος όπως προδίδεται και από την ονομασία του (frappé = χτυπημένος) αλλά ίσως όχι σε σέικερ αλλά μόνο με κουτάλι.

Γλωσσολογία του φραπέ

Η λέξη frappé είναι γαλλική και σημαίνει χτυπημένος. Ως ξένη λέξη κανονικά είναι ουδέτερη και άκλιτη (το φραπέ). Όμως, σε αντίθεση με τις περισσότερες γαλλικές λέξεις που έχουμε δανειστεί και παραμένουν άκλιτες, η συγκεκριμένη κατά την ενσωμάτωση στην ελληνική γλώσσα και τη χρήση της υπέστη μετάπλαση μετατρεπόμενη σε κλιτή με αλλαγή του γένους σε αρσενικό (ο φραπές, του φραπέ, οι φραπέδες κλπ.), κυρίως στην καθομιλουμένη, κατ' αναλογίαν της κλίσης της λέξης «καφές».^[5] Ενίοτε στον προφορικό λόγο απαντάται η μορφή "φραπεδιά" (π.χ.: "Πιάσε μια φραπεδιά") ή σπανιότερα "φραπόγαλο", που είναι ο φραπές με γάλα. Επίσης "τουριστικός" ονομάζεται ο φραπές γλυκός με γάλα, κυρίως σε τουριστικά θέρετρα της Ελλάδος από τον εντόπιο πληθυσμό, λόγω της συχνής κατανάλωσής του από τους τουρίστες.

Ο φραπές χαρακτηρίζει την ειδική αυτή σχέση που έχει τις ρίζες της στην αρχαία επιθυμία για δημόσια συζήτηση και επικοινωνία, λόγω του γεγονότος ότι συνήθως πίνεται με παρέα, συζητώντας ή παίζοντας παιχνίδια μυαλού όπως είναι το τάβλι. Ο φραπές πίνεται άλλοτε κάτω από συνθήκες εργασίας και άλλοτε "ανέμελα".

Στη Γαλλία frappé καλείται ένα παγωμένο ρόφημα, που παρασκευάζεται επίσης χτυπώντας το σε σέικερ, αλλά από γάλα ή χυμό φρούτων χωρίς καφέ και δεν έχει σχέση με τον ελληνικό φραπέ. Στην Ελλάδα το Νεσκουίκ της Nestlé λανσαρίστηκε και ως σκόνη για ανάμειξη με κρύο γάλα και χτύπημα σε σέικερ, με την ονομασία Νεσκουίκ Φραπέ.

Εξάπλωση - Διαθεσιμότητα στο εξωτερικό

Το προϊόν λανσαρίστηκε και έγινε επιτυχία σε όλη την Ελλάδα και καταναλώνεται όλο τον χρόνο. Από τη δεκαετία του 1990 καταναλώνεται και στην Κύπρο, όπου συνήθως σερβίρεται ελαφρύς.

Εκτός Ελλάδας, ο καφές φραπέ μπορεί να βρεθεί σε όλες τις επίσημες ελληνικές υπηρεσίες και ελληνικές μόνιμες αντιπροσωπίες στο εξωτερικό, σε όλα τα υπό ελληνική σημαία εμπορικά πλοία καθώς και σε εκείνα των οποίων τα πληρώματα είναι Έλληνες. Επίσης στα αεροπλάνα των ελληνικών αεροπορικών εταιρειών και ξένων που προσεγγίζουν ελληνικά αεροδρόμια, καθώς και σε όλα τα «στέκια» των Ελλήνων του εξωτερικού. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σε σουπερμάρκετ της Γερμανίας, ενώ ένα παρόμοιο ρόφημα με την ονομασία Frappucino σερβίρεται από την αλυσίδα Starbucks σε επιλεγμένα σημεία. Καφές φραπέ έχει βρεθεί να προσφέρεται στο Βουκουρέστι, στο Μπιλμπάο της Ισπανίας (απέναντι από το πανεπιστήμιο), στο Όσλο της Νορβηγίας (στο Μουσείο του Mουνχ) και στην Αγία Πετρούπολη. Αρκετοί καταστηματάρχες στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης έχουν πάντα διαθέσιμο φραπέ για τους Έλληνες τουρίστες-πελάτες τους. Τέλος, αξιοσημείωτο είναι ότι το περίπτερο της Nescafé στο Hip Hop Kemp, ένα φεστιβάλ χιπ χοπ μουσικής που γίνεται κάθε Αύγουστο στο Χράντετς Κράλοβε της Τσεχίας, σερβίρει και αυτό φραπέ. Όμως σε πολλές περιπτώσεις στο εξωτερικό, παρόλο που πωλείται σαν φραπέ, παρασκευάζεται από άλλου είδους καφέ (συνήθως εσπρέσο) ή προσφέρεται με σαντιγύ.

Είναι πολύ δημοφιλής σε τουρίστες που επισκέπτονται την Ελλάδα, ορισμένοι εκ των οποίων, τον αναμειγνύουν με διάφορες χαρακτηριστικές ελληνικές γεύσεις, όπως π.χ. με ούζο.

Ο φραπέ πίνεται επίσης σε μικρές ποσότητες στην Ταϊλάνδη, στην Μαλαισία, ενώ τα τελευταία χρόνια οι βαλκάνιοι μετανάστες στην Ελλάδα τον μετέφεραν στις πατρίδες τους, αλλά με διαφορές (π.χ. στη Βουλγαρία πολλές φορές χρησιμοποιείται κόκα-κόλα αντί νερού, ενώ στη Σερβία προστίθεται πάντα παγωτό). Εισήχθη πριν κάποια χρόνια και σε άλλες μεσογειακές χώρες, όπως η Ισπανία. Επίσης, πωλείται και στην Τυνησία.