By ΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ
Αυτός ο κόσμος είναι γεμάτος από εξαιρετικά όμορφα πλάσματα, γεμάτα αγάπη και πόθο για ζωή. Αγαπούν, χαίρονται, ντρέπονται, θυμώνουν, φοβούνται, νιώθουν μοναξιά!
Ένα από τα υπέροχα αυτά πλάσματα είναι ο ελέφαντας. Ο ελέφαντας συμπονάει, θυμώνει, θρηνεί, είναι κοινωνικός, παίζει, χρησιμοποιεί εργαλεία.
Διαθέτει μια αναμφισβήτητη… βαρύτητα. Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο ζώο της γης και ζει κυρίως σε Ασία και Αφρική. Θεωρείται ένα από τα πιο έξυπνα θηλαστικά στον πλανήτη μας. Ο εγκέφαλός του έχει κάτι από τον ανθρώπινο εγκέφαλο όσον αφορά τη δομή και την πολυπλοκότητα.
Δεν είναι μόνο η παροιμιώδης μνήμη του, η ευφυΐα του (ο Αριστοτέλης είχε πει κάποτε ότι είναι το θηρίο που ξεπερνά όλα τα άλλα ζώα σε μυαλό), αλλά και η ευαισθησία του.
Από το πώς χαϊδεύει με την προβοσκίδα τα μικρά του (ακόμη και ελεύθερες ελεφαντίνες το συνηθίζουν αυτό σε ξένα ελεφαντάκια… προπονούμενες για τα δικά τους). Από το πώς αποχαιρετά χαϊδεύοντας με την προβοσκίδα ένα νεκρό μέλος της παρέας του. Από το πώς χρησιμοποιεί υπερήχους χαμηλής συχνότητας για να επικοινωνεί με τους υπόλοιπους, αλλά και για να… τραγουδάει – κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα δελφίνια (σύμφωνα με σχετικές επιστημονικές έρευνες).
Κάπου στη δυτική Βεγγάζη ένας πλανόδιος αρσενικός ελέφαντας, περπατώντας έξω από ένα τσίρκο, άκουσε τη φωνή μιας ήμερης ελεφαντίνας (κουβέντιαζε μέσα με τρεις φιλενάδες της) και… ξετρελάθηκε. Μπουκάρισε λοιπόν ρίχνοντας το μεταλλικό φράχτη. Κι όταν ειδωθήκανε στα μάτια, αυτό ήταν. Ερως κεραυνοβόλος, έρως βαρέων βαρών.
Η Σαβίτρι (αυτό το όνομα της είχαν δώσει) το έσκασε ακολουθώντας τον καλό της, παρά τα παρακάλια του φύλακά της. Κι άρχισαν το ταξίδι τους. Ερωτευμένοι κι ελεύθεροι. Κρατώντας ο ένας την προβοσκίδα του άλλου. Δεν το είδαμε, το φανταζόμαστε όμως.
Ο Ελέφαντας είναι ο μεγαλύτερος και ο πιο ιδιόρρυθμος τύπος θηλαστικού που ζει στην ξηρά του πλανήτη Γη. Είναι, επίσης, το μεγαλύτερο χορτοφάγο θηλαστικό. Αλλά καθότι χορτοφάγος, είναι ακίνδυνος για τον άνθρωπο, εκτός κι αν κατά τύχει τον πατήσει. Τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος μπορεί να μην είναι και πολύ μεγάλος, είναι όμως και αυτός πολύ ιδιόρρυθμος τύπος θηλαστικού. Ο ελέφαντας είναι ο άρχοντας της ζούγκλας, εκτός και αν ζει αναγκαστικά σε κλουβί, ζωολογικό κήπο ή τσίρκο, όπου και αναπτύσσει την ικανότητα να εκτελεί δύσκολα και διασκεδαστικά παιχνίδια για χάρη του συνηθέστατα σαρκοφάγου ανθρώπου. Μπράβο στον ελέφαντα. Ο άνθρωπος ζει και εκείνος συχνά σε κλουβί, ακόμη και αν αυτό συνήθως δεν βρίσκεται μέσα σε τσίρκο ή ζωολογικό κήπο.
Iστορικά στοιχεία
Πρόγονοι του σημερινού ελέφαντα είναι πολλά είδη παχύδερμων, που εξαφανίστηκαν κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων. Γνωστότερο από όλα, το μαμούθ, το οποίο έζησε κατά την τεταρτογενή περίοδο. Από τους ανθρώπους, μόνο ο παλαιολιθικός αντίκρισε μπροστά του μαμούθ, ενώ οι κατοπινοί μόνο τους σκελετούς τους. Μπορεί τα μαμούθ να έχουν εξαφανιστεί, όμως οι ελέφαντες είναι άξιοι απόγονοί τους. Ανοίγουν δρόμους σε μέρη αδιάβατα και –χρησιμοποιώντας τα βαριά τους πέλματα για οδοστρωτήρες– ισοπεδώνουν το χώμα και τα πάντα γύρω.
Ετυμολογία
Η λέξη “ελέφαντας” προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ἐλέφας. Η λέξη αυναντάται στη Μυκηναϊκή ελληνική γλώσσα ως e-re-pa και e-re-pa-to. Ο Όμηρος χρησιμοποίησε τη λέξη για να εννοήσει το ελεφαντόδοντο, αλλά μετά τον καιρό του Ηρόδοτου, αναφέρεται εξίσου και στο ζώο. Η λέξη πέρασε μέσω της λατινικής σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλ. elephant, γαλλ. éléphant κλπ.). Στα Σουαχίλι οι ελέφαντες είναι γνωστοί ως Ndovu ή Tembo. Στα Σανσκριτικά οι ελέφαντες ονομάζονται hastin, ενώ στα Χίντι είναι γνωστοί ως hāthī.
“Λοξόδοντα”: η γενική ονομασία για τους αφρικανικούς ελέφαντες, είναι ελληνική.
Η ζωή του ελέφαντα
O ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο της στεριάς. Οι αρσενικοί αφρικανικοί ελέφαντες (Loxodonta africana) είναι τα μεγαλύτερα επιζώντα χερσαία ζώα και μπορούν να φτάσουν σε ύψος τα 4 μέτρα και σε βάρος τους οκτώ τόνους. Το χαρακτηριστικό που τους ξεχωρίζει είναι τα πολύ μεγάλα αυτιά και οι χαυλιόδοντες. Οι κυνηγοί τους καταδίωξαν εδώ και αιώνες για τους χαυλιόδοντές τους. Ο πληθυσμός των ελεφάντων της Αφρικής έφτασε στο πιο κρίσιμο σημείο της ιστορίας του.
Χαρακτηριστικά
Η προβοσκίδα του ελέφαντα είναι πιο ευέλικτη ακόμα και από τα ανθρώπινα χέρια. Αποτελεί όπλο, πανίσχυρο ρόπαλο εναντίον των εχθρών του. Οι χρήσεις της πολλές: ως χέρι που αρπάζει αντικείμενα ή χαιρετά τους συντρόφους του, ως τρομπέτα για προειδοποίηση, ή ως λάστιχο για να πιει νερό ή να κάνει μπάνιο. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο όργανο που περιέχει πολύ περισσότερους μύες απ’ ό,τι ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα!
Η προβοσκίδα του ελέφαντα είναι πολύ δυνατή και χρήσιμη για τη συλλογή τροφής και νερού και με αυτή μπορεί να ξεριζώνει θάμνους και μικρά δέντρα και να κόβει κλαδιά. Η άκρη της είναι τόσο επιδέξια που μπορεί να μαζεύει και τα πιο μικροσκοπικά αντικείμενα από το έδαφος. Επίσης, απορροφά σκόνη και λάσπη, ψεκάζοντάς τη στο σώμα του ελέφαντα και προστατεύοντάς τον από τη ζέστη και τον καυτό ήλιο.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι οι χαυλιόδοντές του, που μεγαλώνουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του: μεγάλοι και μυτεροί κοπτήρες, που φυτρώνουν στην άνω γνάθο και προβάλλουν από το άνοιγμα του στόματος δεξιά και αριστερά, αποτελώντας έτσι ένα σπουδαίο αμυντικό και επιθετικό όπλο. Κάθε χαυλιόδοντας στα ενήλικα αρσενικά φθάνει το μήκος των 3 μέτρων και βάρος από 25-50 κιλά, ενώ στα θηλυκά δεν ξεπερνά τα 10 κιλά.
Από τους χαυλιόδοντες, ο άνθρωπος φτιάχνει διακοσμητικά αντικείμενα, κοσμήματα, κουμπιά, ταμπακέρες και άλλα. Στο παρελθόν, το κυνήγι του ελέφαντα για τους πολύτιμους χαυλιόδοντές του γινόταν σε τέτοιο βαθμό, ώστε το είδος «ελέφας» κινδύνευσε να απειληθεί με εξαφάνιση. Χρειάστηκε η επέμβαση των αρχών για την προστασία του με τη δημιουργία μεγάλων πάρκων. Σήμερα, με την παρέμβαση οικολογικών οργανώσεων, το κυνήγι του ελέφαντα έχει σχεδόν σταματήσει. Σε μερικούς ελέφαντες στις περιοχές της Ζάμπια και της Μοζαμβίκης οι χαυλιόδοντες απουσιάζουν. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτό προκλήθηκε από τη φύση, ώστε να προστατευτεί το είδος του ελέφαντα από τους κυνηγούς.
Οι ελέφαντες πέρα από την μακρύτερη μύτη, έχουν και την καλύτερη όσφρηση στον πλανήτη, σύμφωνα με νέα μελέτη του Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Οι αφρικανικοί ελέφαντες έχουν τον μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών ανιχνευτών μυρωδιάς που διαθέτει κάποιο είδος στη Γη. Τα γονίδια οσφρητικής υποδοχής τους προσφέρουν πέντε φορές πιο ισχυρή όσφρηση από αυτή την ανθρώπων.
Τα μεγάλα πτερύγια των αυτιών των ελεφάντων βοηθούν στον έλεγχο της θερμοκρασίας του σώματός τους. Τα πόδια τους, που μοιάζουν με κίονες, αποτελούν γερούς στηλοβάτες που σηκώνουν το μεγάλο τους βάρος. Οι αφρικανικοί ελέφαντες έχουν μεγαλύτερα αυτιά και κοίλη ράχη, ενώ οι ασιατικοί ελέφαντες έχουν μικρότερα αυτιά και κυρτή ή επίπεδη ράχη.
Αισθήσεις και εγκέφαλος
Ο ελέφαντας έχει μικρά μάτια, η όραση του δεν είναι καλή και δύσκολα μπορεί να διακρίνει ένα αντικείμενο σε απόσταση 50 μέτρων, όμως η όσφρηση του είναι πολύ ανεπτυγμένη. Παρά το τεράστιο κεφάλι που διαθέτει, ο εγκέφαλός του είναι πολύ μικρός, 4 μόνο φορές βαρύτερος από αυτόν του ανθρώπου. Είναι πανέξυπνο και συναισθηματικό ζώο, με πολύ καλή μνήμη, που τη χρησιμοποιεί κυρίως για τον προσανατολισμό του, ενώ η ευφυΐα του θεωρείται πως είναι αντίστοιχη των δελφινιών.
Κοινωνική ζωή, ανεύρεση τροφής & αναπαραγωγή
Η επιβλητική παρουσία του ελέφαντα καθορίζει τη μορφολογία ολόκληρου του τόπου όπου ζει και κινείται. Κάθε μέρα τρώει εκατοντάδες κιλά φυτών, κυρίως χόρτα, φύλλα και κλαριά θάμνων και δέντρων. Μπορεί να ξεριζώσει μέχρι και ολόκληρα δέντρα. Λειτουργεί σαν κηπουρός, αραιώνοντας τους θάμνους στη σαβάνα και ανοίγοντας χώρο στο πυκνό τροπικό δάσος για να περνά το φως. Έτσι, δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για εκατοντάδες άλλα είδη ζώων. Ακόμα, δίνει ζωή στα αφρικανικά δάση, αφού το ένα τρίτο των σπόρων των δέντρων φυτρώνουν μόνο αφού περάσουν μέσα από το πεπτικό του σύστημα.
Προτιμούν να μένουν κοντά σε νερό. Θεωρούνται ότι είναι βασικά είδη λόγω της επιδράσής τους στο περιβάλλον τους. Τα άλλα ζώα τείνουν να κρατούν αποστάσεις και οι θηρευτές όπως τα λιοντάρια, οι τίγρεις, οι ύαινες και οι άγριοι σκύλοι συνήθως στοχεύουν μόνο τους νεαρούς ελέφαντες.
Η κοινωνία των ελεφάντων είναι μητριαρχική. Ζουν σε κοπάδια των 15-30 ατόμων από πολλαπλές οικογενειακές ομάδες που ενώνονται για να κοινωνικοποιηθούν. Τα θηλυκά μεγαλώνουν τα μικρά τους υπό την προστασία τους. Είναι ιδιαίτερα κοινωνικά ζώα και η αγέλη τους συνήθως αποτελείται από ένα ηλικιωμένο θηλυκό, από τη μεγαλύτερη κόρη και από μικρότερα ελεφαντάκια αρσενικά και θηλυκά. Το γηραιότερο θηλυκό εποπτεύει τις διάφορες δραστηριότητες.
Ο ελέφαντας δεν μπορεί να αναπαραχθεί πριν από την συμπλήρωση των 15 χρόνων και η κυοφορία του θηλυκού κρατάει 22-23 μήνες και είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια κύηση στα θηλαστικά. Τα νεογέννητα ζυγίζουν 50-150 κιλά! Το ύψος τους φτάνει τα 90 εκατοστά. Η διάρκεια ζωής τους φτάνει κατά μέσον όρο τα 70 χρόνια.
Τα αρσενικά αφήνουν τις οικογενειακές τους ομάδες όταν φτάνουν στην εφηβεία και μπορεί να ζήσουν μόνα ή με άλλα αρσενικά. Τα ενήλικα αρσενικά κυρίως αλληλεπιδρούν με τις οικογενειακές ομάδες, όταν θέλουν να ζευγαρώσουν. Τα μικρά είναι το κέντρο της προσοχής στις οικογενειακές ομάδες τους και βασίζονται στις μητέρες τους μέχρι το τρίτο έτος της ηλικίας τους. Οι ελέφαντες μπορούν να ζήσουν έως και 70 χρόνια στη φύση. Επικοινωνούν με αγγίγματα, οπτικά, οσμές και ήχους· οι ελέφαντες χρησιμοποιούν υποήχους και σεισμική επικοινωνία για μεγάλες αποστάσεις.
Μετακινούνται συνεχώς μέρα και νύχτα για την αναζήτηση τροφής και νερού. Παρά το τεράστιο μέγεθος τους και το μεγάλο βάρος τους διανύουν συνήθως 10 χιλιόμετρα σε 1 ώρα, ενώ όταν βρεθούν σε κατάσταση πανικού φτάνουν και τα 40 χιλιόμετρα την ώρα.
Τους ελέφαντες συνήθως ακολουθούν πουλιά, οι λεγόμενοι βουφάγοι. Οι βουφάγοι αυτοί απαλλάσσουν το ζώο από τα σμήνη των εντόμων που το πολιορκούν. Πάντως, το μόνο ον που με αγαλλίαση επιτρέπουν γύρω τους οι ελέφαντες είναι οι πεταλούδες. Γύρω από το κεφάλι ενός ελέφαντα συχνάζει σταθερά μία και μόνο πεταλούδα! Ένας βουφάγος ουδέποτε επιτίθεται στην πεταλούδα ενός ελέφαντα, αλλά και η πεταλούδα ενός ελέφαντα ουδέποτε συχνάζει γύρω από ελέφαντα άλλον. Είναι η προσωπική του πεταλούδα και τον ακολουθεί ες αεί. Τη μέρα πετάει γύρω του, το βράδυ γέρνει πάνω του και κοιμάται.
Ο ελέφαντας είναι πανέξυπνο και συναισθηματικό ζώο, και διαθέτει μία πολύ καλή μνήμη, που την χρησιμοποιεί κυρίως για τον προσανατολισμό του, εξ’ου και στην κοινωνία των ανθρώπων επικρατεί η ρήση «έχει μνήμη ελέφαντα». Στην ασιατική κουλτούρα, αποτελεί σύμβολο σοφίας. Ο Αριστοτέλης είπε κάποτε πως ο ελέφας είναι το κτήνος εκείνο που ξεπερνά όλα τα υπόλοιπα ως προς αντίληψη και νου.
Η Ζωή που απειλείται
Υπολογίζεται ότι τη δεκαετία 1930-1940 υπήρχαν περίπου 3-5 εκατομμύρια ελέφαντες στην Αφρική. Σήμερα όμως οι αριθμοί τους έχουν μειωθεί σε 470.000–690.000. Αντίστοιχα οι ασιατικοί ελέφαντες δεν ξεπερνούν τα 32.900 άτομα.
Τόσο στην Αφρική όσο και στην πυκνοκατοικημένη νοτιοανατολική Ασία, οι βιότοποι των ελεφάντων καταλαμβάνονται από καλλιέργειες και οικισμούς με αποτέλεσμα οι ελέφαντες να «στριμώχνονται» σε όλο και μικρότερες εκτάσεις χάνοντας παράλληλα και τη δυνατότητα πρόσβασης στις παραδοσιακές μεταναστευτικές τους οδούς. Ο ανταγωνισμός για το διαθέσιμο χώρο είναι σκληρός.
O “πολιτισμένος άνθρωπος” είναι η μεγαλύτερη απειλή για τη γη και την “άγρια” ζωή.
Η εξόρυξη πόρων και η αποψίλωση των δασών καταστρέφουν τους φυσικούς πόρους της Αφρικής.
Η αύξηση των τιμών για φυσικούς πόρους όπως το αλουμίνιο, ο χαλκός και τα δασικά προϊόντα, έχουν οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση της εξόρυξης πόρων, τόσο σε ατομικό όσο και σε βιομηχανικό επίπεδο. Η εικόνα είναι εξίσου ανησυχητική όσον αφορά στην αποψίλωση των δασών. Στην Αφρική, το 90% του πληθυσμού χρησιμοποιεί το ξύλο ως καύσιμο για θέρμανση και μαγείρεμα. Η “εκκαθάριση” της γης για τη γεωργία, τη βαριά βοσκή ζώων και την εκβιομηχάνιση, οδηγεί τα καταπράσινα δάση της Αφρικής στη γρήγορη εξαφάνιση. Ήδη, σχεδόν το 90% των αρχικών δασών της Δυτικής Αφρικής έχει αφανιστεί.
Η αποψίλωση των δασών βλάπτει το περιβάλλον διαβρώνοντας το έδαφος, μειώνοντας την παροχή νερού, απελευθερώνοντας άνθρακα (που συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή) και απειλώντας την επάρκεια τροφής για τα ζώα.
Η δεύτερη σημαντικότερη όμως απειλή είναι το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων. Οι ελέφαντες κυνηγιούνται ανελέητα: ως και 30.000 ελέφαντες σφαγιάζονται κάθε χρόνο στην Αφρική για τους χαυλιόδοντές τους. Στη δεκαετία του 1980 χάνονταν περίπου 100.000 ελέφαντες το χρόνο με αποτέλεσμα το εμπόριο του ελεφαντόδοντου να κηρυχθεί παράνομο το 1989. Το πρόβλημα είχε μειωθεί, όμως πρόσφατα η αύξηση της ζήτησης από την Ασία και ιδιαίτερα την Κίνα, έχει οδηγήσει σε ένα νέο τεράστιο κύκλωμα λαθρεμπορίας. Πολλοί πιστεύουν ότι οι χαυλιόδοντες «ξαναφυτρώνουν» αλλά στην πραγματικότητα το ελεφαντόδοντο προέρχεται από νεκρούς ελέφαντες. Με βάση την Ταϊλάνδη, όπου το εμπόριο του εγχώριου ελεφαντόδοντου ήταν ως πρόσφατα νόμιμο, «ξεπλένονταν» το παράνομο ελεφαντόδοντο της Αφρικής και διοχετεύονταν στις χώρες της Ασίας.
«Το ερώτημα είναι, είμαστε ευτυχείς να υποθέσουμε ότι τα εγγόνια μας
μπορεί να μην μπορέσουν ποτέ να δουν έναν ελέφαντα από κοντά στη φύση,
παρά μόνο στις εικόνες ενός βιβλίου;»
_Σερ Ντέιβιντ Άτενμπορο.
Πηγές:
https://georgepelagia.wordpress.com/
ΗΣ ΑΡΕΣΕ νὰ λύνει σταυρόλεξα. Ἔπιανε τὴν ξαπλώστρα ἀπὸ τὶς 10.00 τὸ πρωῒ καὶ μόνο ὅταν ἔπεφτε ὁ ἥλιος ἔφευγε ἀπὸ τὴν παραλία. Ὁ γιός της ἔπαιζε στὴ θάλασσα. Βουτοῦσε τὸ κουβαδάκι στὸ νερὸ∙ ἔφτιαχνε κάστρα στὴν ἄμμο∙ ἔκανε «ψαράκια» μὲ τὰ βότσαλα∙ μετροῦσε τὰ κύματα. Τὰ δόντια του γυάλιζαν μὲς στὸ νερό. Ἐκείνη γέμιζε μὲ λέξεις, μελάνια καὶ ἐνθουσιασμό. Τὸν εἶχε μονάκριβο. Ἕνα μὲ τὸ βυζί της, κι ἀργότερα ἕνα μὲ τὰ χέρια της.
Ο ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ κομμένο ἀπ’ τὸ πρωΐ, ἔξω ἔριχνε καρεκλοπόδαρα καὶ φυσικὰ οὔτε συνδρομητικὴ τηλεόραση οὔτε ὑπολογιστὴς δουλεύουν χωρὶς ρεῦμα.
