Οι «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου: Μια νέα μετάφραση που αξιολογήθηκε από τον Έντμουντ Πρέστουιτς
Ο βιασμός της Προσερπίνας από τον Λούκα Τζορντάνο, 1634-1705
*****
Ovid's Metamorphoses: A New Translation by C. Luke Soucy. 14,99 £. University of California Press. ISBN: 9780520394858. Κριτική από τον Edmund Prestwich
Η τεράστια μυθολογική ανθολογία του Οβίδιου είναι ένα από τα εξαιρετικά επιτεύγματα της λογοτεχνικής ιστορίας. Είναι ταυτόχρονα μια αιώνια έμπνευση για μεταγενέστερους καλλιτέχνες και μια απόλαυση για τα πλήθη που συναντούν μόνο λίγες ιστορίες του. Όπως το θέτει ο Soucy στην εισαγωγή του, «το ασεβές ρωμαϊκό έπος του Οβιδίου έχει κάνει περισσότερα από τα έργα του Ησίοδου και του Ομήρου για να κωδικοποιήσει αυτό που έχει γίνει γνωστό ως «ελληνική» μυθολογία». Οι ανακατασκευές μεμονωμένων ιστοριών εξακολουθούν να εμφανίζονται, δείχνοντας πόσο βαθιά είναι ενσωματωμένες στη λαϊκή κουλτούρα, πόσο ευρέως είναι γνωστές, πόσο άμεσα αναγνωρίζονται ως σημεία αναφοράς, και οι δύο αντηχούν με πολυεπίπεδες συσχετίσεις και διαμορφωμένες γύρω από ζωντανές εκφραστικές εικόνες και καταστάσεις που οι νέοι καλλιτέχνες μπορούν να καλύψουν τους δικούς τους σκοπούς. Ταυτόχρονα, υποψιάζομαι ότι μόνο οι αφοσιωμένοι κλασικιστές γνωρίζουν τις Μεταμορφώσεις στο σύνολό τους. Η μετάφραση του Soucy φαίνεται να απευθύνεται τόσο σε ακαδημαϊκούς ειδικούς – αυτούς που γνωρίζουν τις Μεταμορφώσεις στο σύνολό τους και μπορούν να τις διαβάσουν στα Λατινικά – όσο και στο ευρύτερο κοινό που δεν γνωρίζει και δεν μπορεί. Εκτός από την ίδια τη μετάφραση, το βιβλίο του περιέχει ένα Σχόλιο περίπου 150 σελίδων που προσφέρει πληροφορίες για τα συμφραζόμενα, ευρείες ερμηνευτικές και κριτικές παρατηρήσεις και παραπομπές από παραμύθι σε παραμύθι. ένα παράρτημα πενήντα σελίδων του κειμένου και των σημειώσεων μετάφρασης. και ένα χρήσιμο ευρετήριο εβδομήντα σελίδων με ονόματα και μέρη. Το Παράρτημα είναι ουσιαστικά για μελετητές. Χωρίς να είμαι ο ίδιος, θα εστιάσω σε αυτά που έχουν να προσφέρουν η Μετάφραση και το Σχόλιο στον γενικό αναγνώστη και λάτρη της ποίησης.
Πρώτον, η μετάφραση. Αν και δεν μπορώ να κρίνω την αλήθεια του στα λατινικά, το βρήκα πολύ αποτελεσματικό ως μέσο ποιητικής αφήγησης στα αγγλικά. Υπήρχαν ακατέργαστα σημεία που μπερδεύονταν με μικρό και τοπικό τρόπο, όπως η χρήση του 'tumble' ως επίθετου στο παρακάτω απόσπασμα. Συνολικά, όμως, ένιωσα ότι οι ιδιαιτερότητες του ιδιωματισμού του και οι κλίσεις του σε λατινικό ή μιλτονικό ύφος λειτούργησαν πολύ καλά, συνδυάζοντας τη δύναμη με μια ζωντανή παραξενιά που ταίριαζε στο θέμα. Το άνοιγμα θα δώσει μια γεύση από το στυλ στο πιο ηχηρό και αποκαλυπτικό του:
[ PR OL OGUE ] †
ΤΩΝ ΝΕΩΝ† σωματοποιημένων σχημάτων που μεταμορφώθηκαν, το μυαλό μου
συγκινείται να μιλήσει! Ω θεοί (γιατί εσείς έχετε διαμορφώσει
αυτά τα θέματα) † εμπνεύστε αυτό που άρχισα
και τραβήξτε την πρώτη δημιουργία του κόσμου
μέχρι την εποχή μας † σε ένα αδιάσπαστο τραγούδι.† 5.
[ THEFIR ST CRE AT ION ] †
ΠΡΙΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ θάλασσες, στεριές και αψιδωτοί ουρανοί,
σε ολόκληρο τον κόσμο η φύση είχε ένα πρόσωπο,†
που ονομαζόταν Χάος, μια ακατάστατη, τραχιά
και πτωτική μάζα άψυχου βάρους, όπου
ο Λέι μάζεψε τους ταραχώδεις στοιχειώδεις σπόρους. 10
Κανένας Τιτάνας τότε δεν έφερε το φως του ήλιου στη γη,
Καμία Φοίβη δεν είχε ακόμη στρώσει την σεληνιακή της καμπύλη.
Ούτε κρεμάστηκε η Γη αυτοσυγκροτημένη στον αέρα,
καθώς τα κύματα της Αμφιτρίτης αγκάλιαζαν τις όχθες της.†
Αυτή η μετάφραση χρησιμοποιεί χωρίς ομοιοκαταληξία ιαμβικό πεντάμετρο ως το πλησιέστερο πολιτισμικό ισοδύναμο με τα εξάμετρα του Οβίδιου. Η προσέγγιση του Soucy υπογραμμίζει γενικά το έντονο, μυϊκό δυναμικό της φόρμας, μεγιστοποιώντας την αντίθεση μεταξύ τονισμένων και άτονων συλλαβών και εισάγοντας μια σειρά από σπονταδικές αντικαταστάσεις (δηλαδή αντικαθιστώντας τα iambs με ζεύγη άτονων συλλαβών). Ενισχυμένο από την αλλοίωση και τον συντονισμό, αυτό σχεδόν αναγκάζει να διαβάζετε δυνατά. Οι λατινικές αντιστροφές δίνουν έναν αέρα μιλτονικής μεγαλοπρέπειας και επισημότητας και βάζοντας το ρήμα πριν από το ουσιαστικό (όπως στο «lay packed the jangling elemental seeds») ή πριν από το συνοδευτικό του επίρρημα (όπως στο «wrought full») προσθέτουν μια εκρηκτική δύναμη που είναι σε δυναμική ένταση με τα επιβραδυντικά αποτελέσματα της συσσώρευσης τάσεων και την εκτεταμένη χρήση επιθέτων. Αυτό το μεγαλείο συνάδει με την κλίμακα των εννοιών. Ταυτόχρονα, πλησιάζει στα όρια της παρωδίας. Ο αναγνώστης μπορεί να το έχει και με τους δύο τρόπους, στέκεται στο κατώφλι του δέους, λες, διατηρώντας παράλληλα μια αίσθηση εκλεπτυσμένης απόστασης από το αρχέγονο χάος που περιγράφει ο Οβίδιος (το έχουμε και με τους δύο τρόπους και με άλλο τρόπο, στις γραμμές 11 – 14, όπου τα αρνητικά προκαλούν το αντίθετό τους, έτσι ώστε προσπαθώντας να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς αυτά νιώθουμε την ευσέβεια του δώρου του ηλιακού φωτός στη γη, την ομορφιά της πορείας του φεγγαριού, το θαύμα της ισορροπίας της Γης, την προστασία του σπαργανού αέρα και την αγάπη με το οποίο η θάλασσα αγκαλιάζει τη γη).
Θα μείνω στο άνοιγμα του Βιβλίου 1 για να δείξω την ευελιξία του στυλ του Soucy, την ικανότητά του να προσαρμόζεται στην έκφραση διαφορετικών διαθέσεων. Αυτές οι γραμμές από την περιγραφή της Χρυσής Εποχής δείχνουν πώς σε μια χαϊδευτική, απαλή φλέβα:
Η άνοιξη δεν έβλεπε τέλος. Με απαλή πνοή ζεστασιάς,
οι Ζέφυροι πέρασαν μέσα από λουλούδια που άνθισαν άσπαρτα,
Και σύντομα, η γη έφερε τους καρπούς της,
ενώ τα χωράφια που δεν είχαν χάσει ποτέ αγρανάπαυση άσπρισαν από τα σιτάρια. 110
Και ρυάκια γάλακτος από ρυάκια νέκταρ κυλούσαν,
Ενώ άλση από κατάφυτες βελανιδιές έσταζαν μελωμένο χρυσάφι.
Αντίθετα, εν μέσω της βίαιης αναρχίας της Εποχής του Σιδήρου,
Επιτέλους, με την αρετή που σκοτώθηκε, ο τελικός θεός,
η υπηρέτρια Αστραία, έφυγε από την αιματοβαμμένη γη. 150
Αξίζει να αντιπαραβάλουμε τη συμπαγή δύναμη αυτής της τελικής γραμμής με τις μεταφράσεις του AD Melville για το Oxford World's Classics:
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx από τη γη
με σφαγή εμποτισμένη, δικαιοσύνη, Virgin Divine,
το τελευταίο από τα αθάνατα, έφυγε
και μαζί με αυτό του Allen Mandelbaum στο Everyman's Classics:
Τώρα η ευσέβεια είναι νικημένη και η υπηρέτρια Αστραία, τελευταία των αθανάτων, φεύγει από την αιματοβαμμένη γη.
Η εντύπωση της αυξημένης πυκνότητας και δύναμης που δίνει η μετάφραση του Soucy δεν προκύπτει φυσικά από την υιοθέτηση ενός αρχαϊκού και λατινικού ύφους από μόνη της. Αυτό το ύφος φαίνεται να είναι ένα υποπροϊόν κάτι για το οποίο μιλάει στην Εισαγωγή, την προσπάθειά του να φέρει τη μετάφρασή του όσο το δυνατόν πιο κοντά στο παιχνίδι των λέξεων, τα φωνητικά μοτίβα και την αλληλουχία των ιδεών του Οβίδιου. Η μέριμνα να αναπαραχθεί η ισχύς του πρωτοτύπου εμφανίζεται επίσης στον τρόπο με τον οποίο αφαιρεί τα πέπλα του ευφημισμού και της έμμεσης, όπου η παρουσίαση του βιασμού από τον Οβίδιο καλύπτεται πολύ συχνά από τους μεταφραστές.
Θα ολοκληρώσω τα σχόλιά μου για τη μετάφραση αντιπαραθέτοντας τις εκδοχές του Soucy και του Mandelbaum για τον θάνατο του Ορφέα. Το Soucy έχει
Για σένα, ω Ορφέα, θλιμμένα πουλιά και θηρία,
για σένα οι στιβαρές πέτρες, για σένα τα δάση
έκλαψαν δάκρυα, ενώ τα δέντρα που στριμώχνονταν για να ακούσουν τα τραγούδια σου
έριχναν φύλλα σαν κουρεμένες κλειδαριές. Φούσκωσαν και τα ποτάμια,
λένε, ενώ μαυροφορεμένοι
οι Ναϊάδες και οι Δρυάδες λύγισαν τα μαλλιά τους.
Ο Μαντελμπάουμ έχει
Τα πουλιά, στο πένθος, έκλαιγαν,
ω Ορφέα – πλήθη από άγρια θηρία,
και άκαμπτες πέτρες, και δάση επίσης – όλα αυτά
συχνά ακολουθούσαν καθώς τραγουδούσες. τα δέντρα
έριξαν τώρα τα φυλλώδη στέφανα τους – ως ένδειξη θλίψης,
οι κορμοί τους ήταν γυμνοί. Λένε ότι ακόμη και τα ρυάκια
ήταν πρησμένα. Ναι, και τα ποτάμια δάκρυσαν.
Οι Ναϊάδες και οι Δρυάδες έκοψαν τα πέπλα τους με μαύρο
και άφησαν τα μαλλιά τους ατημέλητα.
Η έκφραση του Μαντελμπάουμ μου φαίνεται ξεκάθαρη αλλά άχρωμη. Το Soucy's είναι πιο συμπαγές και πολύ πιο δυναμικό. Αναβάλλοντας το ρήμα στην πρώτη του πρόταση, κάνοντάς μας να περιμένουμε να ακούσουμε τι κάνουν πρώτα τα πουλιά και τα θηρία, μετά οι πέτρες και μετά τα ξύλα για τον Ορφέα, καθυστερώντας περαιτέρω το ρήμα κατά τη γραμμή και μετά κάνοντάς το να ξεκινήσει την ιαμβική γραμμή με ένα τονισμένο αντί για άτονη συλλαβή, κάνει τα «κλάματα» να ξεσπούν από την πρόταση. Στην εκδοχή του Mandelbaum, το «κλάμα» μόλις κάνει κυματισμό. Το "thronged" του Soucy είναι πολύ πιο εμφατικό από το "followed" του Mandelbaum. Το «Thronged to listen » εμποτίζει την εικόνα μας για αυτά τα πολυσύχναστα δέντρα με την αίσθηση του πρόθυμου σκοπού τους – μια εντύπωση της νοητικής τους δραστηριότητας που συνοδεύει την περιγραφή της σωματικής τους κίνησης. Το ενεργητικό 'Swelled up with tears' είναι πιο δυναμικό από το παθητικό 'we were swelled' και αναδεικνύει ξανά το συναίσθημα πίσω από τα δάκρυα. Ως προς το συντακτικό, το «Τα ποτάμια κι αυτά, / φούσκωσαν με δάκρυα, λένε» τονίζει το φούσκωμα των ποταμών βάζοντάς το πρώτο και υποτάσσει το «λένε» ως ξερή σκέψη. «Λένε ότι ακόμα και ρυάκια / πρήστηκαν» τονίζει αντίστροφα. Το «Shed φύλλα σαν κουρεμένα από τη θλίψη κλειδαριές» του Soucy συνδυάζει έντονα την οπτική εικόνα των φύλλων που πέφτουν με αυτή των αρχαίων Ελλήνων θρηνητών που κόβουν τα μαλλιά τους. Το «Ως σημάδι θλίψης» του Mandelbaum παρουσιάζει την ιδέα με ήμερους εννοιολογικούς όρους.
Ο Mandelbaum και ο Soucy κάνουν διαφορετικά πράγματα, φυσικά. Η μετάφραση του Mandelbaum ενσωματώνει εξήγηση στο κείμενο. Ο Soucy δεν χρειάζεται να το κάνει αυτό επειδή έχει τις άφθονες σημειώσεις του για να ξεκαθαρίσει τα πράγματα (κάθε ένα από τα στιλέτα στα αποσπάσματα μου από το κείμενό του παραπέμπει σε μια ουσιαστική σημείωση στο Σχόλιο ή στο Παράρτημα). Ένα από τα πολλά πλεονεκτήματα αυτού είναι ο τρόπος που μπορεί να δώσει στον αναγνώστη τον πλήρη πλούτο της συνεχώς μεταβαλλόμενης ονομασίας των θεών και των ηρώων του, αναφερόμενος συχνά σε αυτούς με την πατρότητα ή την πατρότητα τους ή, στην περίπτωση των θεών, με καταρράκτες διαφορετικοί τίτλοι που αναφέρονται σε διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Πρέπει να ομολογήσω ότι δυσκολεύτηκα να διαβάσω αυτή τη μετάφραση κατευθείαν. Την ίδια δυσκολία είχα και με άλλες εκδόσεις. Είναι μια δυσκολία στην ουσία του έργου παρά στο ύφος του μεταφραστή. Αν και θαυμάζω τη δεξιοτεχνία και την αναιδή εξυπνάδα με την οποία ο Οβίδιος συνδέει τις ιστορίες, στο τέλος βρίσκω την τεράστια μάζα τους υπερβολικά επαναλαμβανόμενη και στερείται διαρκούς αφηγηματικής ώθησης. Η μεγάλη χαρά είναι στο βουτήξιμο. Διαβάζοντας έτσι, ακόμη και οι πιο σύντομες ιστορίες ανοίγουν για τα πλούτη – μαρτυρούν την τεράστια μεταθανάτια ζωή των ατυχιών του Μίδα σε πολλές εκδοχές ή τη στοιχειωτική δύναμη που βρήκε ο Τιτσιάνο στο μικρό ανέκδοτο του ξεφλουδίσματος του Μαρσύας. Το Σχόλιο του Soucy παρέχει αφειδώς χρήσιμη καθοδήγηση στον αποσπασματικό αναγνώστη, παρατηρώντας συνδέσμους και κάνοντας συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών ιστοριών.
Για τον γενικό αναγνώστη, στην πραγματικότητα, αυτό το άφθονο Σχόλιο είναι ένα πραγματικό σεντούκι θησαυρού, κάτι που μπορεί να απολαύσει ως ένα τυχερό κουτί πληροφοριών για τον ελληνικό και τον ρωμαϊκό κόσμο, ανεξάρτητα από την ειδική αναφορά μιας συγκεκριμένης νότας στις Μεταμορφώσεις . Γραπτό σε ένα φλύαρα φθινοπωρινό ύφος, είναι διασκεδαστικό να περιηγηθείτε στο κυνήγι για ενδιαφέροντες μεζέδες, όπως το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες διατηρούσαν νυφίτσες στο σπίτι, ως κατοικίδια και ποντικοσυλλέκτες. Ωστόσο, τέτοια πράγματα είναι απλώς διασκεδαστικά στον κύριο ναύλο. Είναι συνυφασμένα με εκτενείς εξετάσεις πτυχών της ελληνικής και ρωμαϊκής κουλτούρας και συμπεριφορών, με προβληματισμούς για τον χειρισμό συγκεκριμένων θεμάτων από τον Οβίδιο σε διαφορετικές ιστορίες, με σχόλια σε συγκεκριμένα σημεία της αφηγηματικής τεχνικής και με άμεσες εκφράσεις της υποκειμενικής αντίδρασης του Soucy σε χαρακτήρες και γεγονότα. . Όλα αυτά προσφέρονται με σαφές, ελκυστικό προσωπικό στυλ.
Τόσο στη μετάφραση όσο και στον σχολιασμό, δύο βασικές πτυχές είναι η επιθυμία να αναδειχθεί η ανατρεπτική, αντιηρωική φύση των Μεταμορφώσεων και να δοθεί πλήρης βαρύτητα στα ερωτικά τους στοιχεία, ιδιαίτερα στην ερωτική βία. Όπως μας ενημερώνει η ιστοσελίδα του Soucy, ο ίδιος είναι ομοφυλόφιλος και διφυλόφιλος. Είναι αναζωογονητικά ευαίσθητος στον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονες ανησυχίες σχετικά με τις σεξουαλικές πολιτικές και τις πολιτικές ταυτότητας μπορούν να αισθάνονται ότι αντιμετωπίζονται επειγόντως από τις Μεταμορφώσεις . Εξίσου αναζωογονητικό, από την άλλη πλευρά, είναι το γεγονός ότι ως μελετητής αισθάνεται την αξία και τη σημασία του να βλέπει ξεκάθαρα προηγούμενες συμπεριφορές, ούτε διακριτικά καλύπτοντας στοιχεία σε αυτές που θα μπορούσαν να προσβάλλουν μια σύγχρονη ευαισθησία –όπως έχουν κάνει πολλοί μεταφραστές με τους θεϊκούς βιασμούς– ούτε διαβάζοντάς τα σαν ο Οβίδιος να ήταν ο σύγχρονος μας και να έβλεπε τη ζωή όπως εμείς. Για παράδειγμα, έχει ένα εκτενές σημείωμα που αντανακλάται στις διαφορές μεταξύ των σύγχρονων και αρχαίων ελληνικών ή αρχαίων ρωμαϊκών πλαισίων ομοφυλοφιλίας και παιδεραστίας.
Ο Edmund Prestwich μεγάλωσε στη Νότια Αφρική, σπούδασε αγγλικά στο Cambridge και την Oxford και δίδαξε αγγλικά στο Manchester Grammar School. Στη συνταξιοδότησή του περνά το χρόνο του παίζοντας με τα εγγόνια, διαβάζοντας, γράφοντας τη δική του ποίηση και αναθεωρώντας την ποίηση των άλλων. Έχει εκδώσει δύο συλλογές: Μέσα από το παράθυρο και Η μάνα τους στο βουνό .
https://thehighwindowpress.com/
Το βρήκα στο: https://vequinox.wordpress.com/
