31 Ιουλίου 2024

Ο Περικλής του Ξανθίππου ο Χολαργεύς (από τις λέξεις περί και κλέος δηλαδή o περιτριγυρισμένος από δόξα, περίδοξος, περίπου 495-429 π.Χ.) ήταν Αρχαίος Έλληνας πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός του 5ου αιώνα π.Χ., γνωστού και ως «Χρυσού Αιώνα», και πιο συγκεκριμένα της περιόδου μεταξύ των Περσικών Πολέμων και του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η δύναμη, δόξα και η φήμη την οποία χάρισε στην Αρχαία Αθήνα, δικαιώνουν απόλυτα το χαρακτηρισμό του Χρυσού Αιώνα.

Η εποχή στην οποία ήταν κύριος της πολιτικής ζωής της Αρχαίας Αθήνας, δηλαδή μεταξύ του 461 π.Χ. και του 429 π.Χ., ονομάζεται μέχρι σήμερα «Εποχή του Περικλή». Γυναίκα του ήταν η Ασπασία. Ο Περικλής εκμεταλλεύτηκε τη νίκη των ελληνικών δυνάμεων επί των Περσών και την άνοδο της ναυτικής δύναμης της Αθήνας προκειμένου να μετατρέψει τη Δηλιακή Συμμαχία σε «Αθηναϊκή Ηγεμονία», οδηγώντας την πόλη του στην μεγαλύτερη ακμή της ιστορίας της κατά την περίοδο των 14 συνεχόμενων ετών που εκλεγόταν στο αξίωμα του Στρατηγού.

Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι επεκτατικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις που πραγματοποίησε κατά την διάρκεια της κυριαρχίας του είχαν σαν κύριο στόχο τη διαφύλαξη των συμφερόντων της Αθήνας. Τις επιχειρήσεις αυτές διεξήγαγε με τη βοήθεια του πανίσχυρου αθηναϊκού ναυτικού, το οποίο άρχισε να δυναμώνει την εποχή του Θεμιστοκλή και αργότερα του Κίμωνα, γιου του Μιλτιάδη. Ωστόσο, στην απόλυτη ακμή του έφτασε κατά την εποχή του Περικλή και αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό της αθηναϊκής υπερδύναμης. Ο Περικλής ήταν ηγέτης της Αθήνας μέχρι τα δύο πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ώσπου το 429 π.Χ. απεβίωσε εξαιτίας του λοιμού των Αθηνών.

Υπήρξε μέγας προστάτης των τεχνών, της λογοτεχνίας και των επιστημών, και ο βασικός υπεύθυνος για το γεγονός ότι η Αθήνα έγινε το πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Επίσης, σε αυτόν οφείλεται η κατασκευή πολλών από τα σημαντικά μνημεία που κοσμούσαν την Αρχαία Αθήνα, με εκείνα της Ακρόπολης να διατηρούν εξέχουσα θέση ανάμεσά τους. Επίσης, υπήρξε μέγας υποστηρικτής της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου και ως αποτέλεσμα, κατά την εποχή του, τέθηκαν οι βάσεις του λεγόμενου Δυτικού Πολιτισμού.

Η δράση του δεν περιορίστηκε μόνο εκεί, αλλά ως ηγέτης των Αθηνών, με μία σειρά νόμων, υποστήριξε τις λαϊκές μάζες και τις βοήθησε να αποκτήσουν περισσότερα δικαιώματα σε βάρος της αριστοκρατικής τάξης στην οποία ανήκε κι ο ίδιος. Ήταν τόσο ανοικτός προς τις ευρύτερες μάζες, που πολλοί τον αποκαλούσαν λαϊκιστή.

Οι φιλοδημοκρατικές του θέσεις αποτυπώνονται καλύτερα στον περίφημο «Επιτάφιο Λόγο» του προς τιμήν των πεσόντων του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο οποίος διασώθηκε από τον ιστορικό Θουκυδίδη. Ο τελευταίος θαύμαζε τόσο πολύ τον Περικλή, που τον αποκαλούσε «πρώτο πολίτη των Αθηνών».

Στο 40ο κεφάλαιο του Επιταφίου του Περικλή που εκφωνήθηκε το χειμώνα του 431 π.Χ., στο τέλος του πρώτου έτους του πελοποννησιακού πολέμου, με σκοπό να τιμήσει τους πρώτους πεσόντες και να εξυψώσει το ηθικό των Αθηναίων συναντάμε την επίμαχη φράση «φιλοκαλούμεν τε γάρ μετ΄ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας».

Μια φράση αρκετά γνωστή λόγω της επίμαχης λέξης, η οποία σήμερα χρησιμοποιείται κατά κόρον και ποικιλοτρόπως για να καλύψει πολλές πτυχές της ζωής του Νεοέλληνα. Ωστόσο, στα χρόνια του Περικλή η λέξη είχε εντελώς διαφορετικό νόημα και σήμαινε την μαλθακότητα, τη νωθρότητα.

Γενικότερα, η διάθεση του ρήτορα στο συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι να τονώσει τον πατριωτισμό και το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας των συμπολιτών του σε αυτή την κρίσιμη ώρα για την πόλη τους. Έτσι, με την φράση φιλοκαλοῦμεν τέ γάρ μετ” εὐτελείας… τονίζει την καλαισθησία που κυριαρχεί στη ζωή των Αθηναίων συνοδευόμενη όμως από μέτρο και απλότητα, όπως υποδεικνύεται από την φράση μετ’ ευτελείας. Παρ’ όλα αυτά αυτό το σημείο έχει προκαλέσει πολλά ερωτηματικά στους μελετητές του Επιταφίου, δεδομένου ότι ο Περικλης μιλά για λιτότητα αλλά η Αθήνα του Χρυσού αιώνος, ξεχώριζε για τα επιβλητικά οικοδομήματα και τους μεγαλοπρεπείς ναούς.

Προφανώς, ο Περικλής εννοεί την λιτότητα και την αποφυγή σπατάλης σε ό,τι αφορά τις ιδιωτικές κατοικίες και την ενδυμασία των Αθηναίων. Περαιτέρω, με τη φράση φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας ο Περικλής θέλει να τονίσει ότι οι Αθηναίοι είναι καλλιεργημένοι και ασχολούνται με τις επιστήμες, τα γράμματα και τις τέχνες, χωρίς ωστόσο να έχουν γίνει μαλθακοί, νωθροί και λιγότεροι αξιόμαχοι. Η φράση άνευ μαλακίας χρησιμοποιείται σκόπιμα από τον αγορητή του Επιταφίου.

Ο Αθηναίος ρήτορας, έμμεσα απαντάει στην κακοπροαίρετη κριτική που είχαν δεχθεί οι συμπολίτες του από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι θεωρούσαν ότι η ενασχόληση με τα γράμματα και τις τέχνες οδηγούν τους πολίτες στη μαλθακότητα και μειώνουν τον ανδρισμό τους. Γενικότερα, οι Σπαρτιάτες είχαν αναπτύξει μια αρνητική στάση για ό,τι σχετιζόταν με τη γνώση, τη φιλοσοφία, τις επιστήμες και την καλλιέργεια του πνεύματος.

Η απαξιωτική στάση των Λακεδαιμονίων συνδέεται άμεσα με την μονομέρεια που τους διέκρινε -η οποία επέτασσε αποκλειστική απασχόληση με τη στρατιωτική εκπαίδευση και την πολεμική προετοιμασία-, καθώς πίστευαν ότι η ενασχόληση του ανθρώπου με την πνευματική του καλλιέργεια επιδρά αρνητικά στην επίδοση τους την ώρα της μάχης και τον καθιστά λιγότερο αξιόμαχο και γενναίο.

mixanitouxronou.gr , el.wikipedia.org