Ψυχική και Σεξουαλική Υγεία – Μαρίνα Μόσχα
…τα ανθρώπινα όντα παλεύουμε διαρκώς να «δηλώσουμε ποιοι είμαστε μιλώντας για το φύλο μας!»
Jeffrey Weeks, Κοινωνιολόγος
Η ομοφοβία αναφέρεται στον παράλογο φόβο που εξωτερικεύεται με προκατάληψη, μίσος και έντονη απέχθεια και αποστροφή. Υπάρχουν μορφές της, όπως η εσωτερικευμένη ή δυστονική ομοφοβία, η διαπροσωπική, θεσμική και η Ομοφοβία της κουλτούρας. Είναι ψυχική ασθένεια;
Παγκόσμια ημέρα κατά της Ομοφοβίας, της Αμφιφοβίας και της Τρανσφοβίας
Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 17 Μαΐου, επειδή στις 17 Μαΐου 1990, η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται ασθένεια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ).
Πρόκειται για μία σύνθετη ελληνική λέξη – ομο (ίδιο) και φοβία (φόβος).
Ιστορική αναδρομή στο δρόμο της ομοφοβίας
Πατέρας του όρου ομοφοβία είναι ο ετεροφυλόφιλος κλινικός ψυχολόγος George Weinberg (17 Μαΐου 1929- 2017, N. York). Το 1965 επινόησε τον όρο, παρατηρώντας τις έντονες αρνητικές αντιδράσεις συναδέλφων και ετεροφυλόφιλων φίλων του όταν βρίσκονταν κοντά σε ένα ομοφυλόφιλο άτομο σε μη κλινικό περιβάλλον-καθώς μέχρι τότε η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ασθένεια, σύμφωνα με το Ψυχιατρικό Διαγνωστικό Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM). Μέσα από την παρατήρηση αυτή, o Weinberg είπε χαρακτηριστικά: «Μου ήρθε με απόλυτη σαφήνεια ότι πρόκειται για φοβία». Μάλιστα, προετοιμάζοντας την ομιλία του με θέμα “The Dangers of Psychoanalysis”, είπε: «Με έκανε να σκεφτώ…Τι συμβαίνει με αυτούς τους ανθρώπους;». Το 1969 δημοσίευσε τον όρο σε άρθρο του σε επιστημονικό περιοδικό για πρώτη φορά.
Αρχικά με τον όρο ομοφοβία περιέγραψε έναν παράλογο φόβο που εξωτερικεύεται με προκατάληψη, μίσος και έντονη απέχθεια και αποστροφήπαρατηρώντας ορισμένους από τους συναδέλφους του στην παρουσία ομοφυλοφίλων ατόμων.
Το 1972 συμπεριέλαβε την ομοφοβία στο βιβλίο του «Society and the Healthy Homosexual».
Πρόκειται όπως λέει χαρακτηριστικά για έναν νοσηρό και παράλογο φόβο/τρόμο που έχει ως αποτέλεσμα παράλογες συμπεριφορές: από τη μία την φυγή μακριά από τα ομόφυλα άτομα και από την άλλη να καταστρέψει το ερέθισμα που του προκαλεί την φοβία αυτή.
Ομοαρνητισμός
Οι Hudson & Ricketts το 1980, πρότειναν να γίνει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στους όρους ομοαρνητισμός – όπου η αρνητική στάση οφείλεται σε ηθικούς κώδικες, στη θρησκεία, κλπ. από την ομοφοβία που κύριο χαρακτηριστικό της είναι τα συναισθήματα (φόβος και το άγχος, αποστροφή, θυμός) στην επαφή με ομοφυλόφιλα άτομα. Και όπως γνωρίζουμε από τις φοβίες, το φοβικό ερέθισμα αποφεύγεται. Αντίθετα, στην ομοφοβία αρκετές είναι οι φορές που δεν αποφεύγεται, ανάλογα το άτομο.
Αν κάποιος για παράδειγμα «λυπάται» για τον σεξουαλικό προσανατολισμό ενός ατόμου, μιλάμε για τον Ομοαρνητισμό, χωρίς απαραίτητα να συνοδεύεται και από ομοφοβία.
Σεξουαλική προκατάληψη
Ο Gregory Herek (2000) επέλεξε να αντικαταστήσει τον όρο ομοφοβία με τον όρο σεξουαλική προκατάληψη συμπεριλαμβάνοντας όλες τις αρνητικές στάσεις και υποθέσεις που κατευθύνονται προς ένα άτομο ή μια ομάδα με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Έτσι σήμερα μιλάμε για σεξουαλική προκατάληψη όταν αναφερόμαστε σε ένα άτομο με αρνητικές στάσεις προς ένα άτομο ή μια ομάδα με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό, όπου μπορεί να ανήκει σε οποιονδήποτε σεξουαλικό προσανατολισμό (ομοφυλόφιλος, αμφιφυλόφιλος κλπ).
Η Betty Berzon (2001) ένα χρόνο μετά, συνδύασε τον όρο του G. Weinberg για την ομοφοβία με αυτόν του G. Herek για την προκατάληψη, περιγράφοντας τον παράλογο φόβο των ανθρώπων γενικότερα ως μια αποστροφή προς τους ομοφυλόφιλους και την προκατάληψη απέναντί τους.
Φτάνοντας στο σήμερα, υπάρχουν δυστυχώς ακόμη πολλοί άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες που ανήκουν σε διάφορα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα, μορφωτικά επίπεδα, ηλικίες, κλπ. που πιστεύουν πως η ομοφυλοφιλία όπως και η αμφιφυλοφιλία είναι μία αρρώστια που έχει τις ρίζες της σε ορμονικούς παράγοντες ή πρόκειται για ψυχική ασθένεια.
Βλέπουμε λοιπόν πως το ομοφοβικό άτομο σήμερα δεν διαφέρει και πολύ από τους ομοφοβικούς που κατονόμασε ο Weinberg το 1965 πριν από 60 χρόνια κοντά ή ο Herek το 2000 πριν από 20 χρόνια… Κάτι που χρειάζεται να μας προβληματίσει αρκετά, θα έλεγα!
Γενικοί σχετικοί ορισμοί
Τι είναι η Ομοφοβία;
Αναφέρεται στο παράλογο μίσος και ο φόβος προς τα LGBTQIA άτομα. Περιλαμβάνει προκατάληψη, διάκριση, παρενόχληση και πράξεις βίας που προκαλούνται από φόβο και μίσος. Εμφανίζεται σε προσωπικό, θεσμικό και κοινωνικό επίπεδο. Ενώ ο όρος στην αρχή αναφερόταν μόνο στα ομοφυλόφιλα άτομα, σήμερα αφορά το σύνολο των ΛΟΑΤ ατόμων και όχι αποκλειστικά τους ομοφυλόφιλους.
Τι είναι η Διφοβία;
Φόβος ή μίσος για αμφιφυλόφιλα ή πανσεξουαλικά άτομα.
Τι είναι η Τρανσφοβία;
Ο φόβος ή το μίσος για τρανσέξουαλ άτομα
Τι είναι ο Ετεροσεξισμός;
Η πεποίθηση ότι οι ετεροφυλόφιλες σχέσεις και συμπεριφορές είναι ανώτερες
Η ψυχολογία του ομοφοβικού ατόμου
Πως νιώθει το Ομοφοβικό άτομο;
- Συναισθήματα θυμού, απέχθειας, μίσους, οργής για άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό από τον ετεροφυλόφιλο
- Έναν παράλογο φόβο για στενή επαφή μαζί τους
- Αρκετές φορές κάνει εχθρικές σκέψεις ενώ η ιδεολογία του είναι απόλυτη
- Πιθανή βίαιη στάση που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε εγκλήματα μίσους
- Εναντιώνεται στα δικαιώματα ατόμων με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό
- Οι διακρίσεις είναι πολυεπίπεδες καθώς ομοφοβικά άτομα μπορεί να βρεθούν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, τα μορφωτικά επίπεδα, τα επαγγέλματα, τις περιοχές, κλπ
Πως σκέφτεται το Ομοφοβικό άτομο;
Οι σκέψεις των ομοφοβικών ατόμων μπορεί να κυμαίνονται από απλά ερωτηματικά έως και βαρύγδουπες φράσεις και προτάσεις.
- Εγώ ομοφοβικός; Μα έχω πολλούς φίλους ομοφυλόφιλους…
- Δεν με νοιάζει τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του, αλλά γιατί πρέπει να το ξέρω; (τον σεξουαλικό του προσανατολισμό)
- Δεν έχω πρόβλημα με τους γκέι, αλλά γιατί προκαλούν με το ντύσιμο και την εμφάνισή τους;
- Ένα ετερόφυλο ζευγάρι μπορεί να κρατιέται χέρι – χέρι στον δρόμο ή να φιλιέται δημόσια…
- Δεν είμαι ομοφοβικός αλλά μην… τα ισοπεδώσουμε όλα! Γάμοι και υιοθεσίες παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια; Τι είναι αυτά;
- Τα παιδιά έχουν ανάγκη από μπαμπά και μαμά!
- Η κοινωνία είναι ομοφοβική, όχι εγώ! Απλά δεν συμφωνώ με…
Η Ομο-υστερική κουλτούρα (homohystericculture) και οι επιδράσεις της στο ομοφοβικό άτομο
- Στην Ομο-υστερική κουλτούρα υπάρχει έντονη ενασχόληση με την απόδειξη της ετεροφυλοφιλίας επειδή η ομοφυλοφιλία στιγματίζεται. Ο ομοφοβικός μπαίνει σε μία διαδικασία όπου «πρέπει να δείχνει πόσο άνδρας είναι!», έχοντας έναν φόβο για την θηλυκότητα
- Αποφεύγει να κάνει παρέα με άτομα που ενδεχομένως «θα τον εκθέσουν», προσπαθώντας να ακολουθήσει αυτό που η «κανονικότητα» προστάζει κοινωνικά.
- Φοβάται ότι εύκολα μπορεί να στοχοποιηθεί ως ομοφυλόφιλος αν δεν ακολουθεί τους «κώδικες του φύλου του», πχ. να είναι ανταγωνιστικός, δυνατός, να του αρέσουν τα ομαδικά αθλήματα, τα αυτοκίνητα, το ποτό, οι γυναίκες…
- «Απαγορεύεται» να έχει καλλιτεχνικές τάσεις, πχ. χορευτής – αν και τελευταία είναι πιο χαλαρά, να μην του αρέσουν τα ομαδικά αθλήματα…
Παρόλο που η κατάληξη φοβία δηλώνει γενικότερα έναν παράλογο φόβο, στην περίπτωση της ομοφοβίας, η λέξη αναφέρεται σε μια συμπεριφορά που κυμαίνεται από ήπια αντιπαράθεση έως τον αποτροπιασμό ατόμων που έλκονται από άτομα του ίδιου φύλου. Μπορεί δηλαδή να υπάρξει με έναν πιο διακριτικό ή ξεκάθαρο τρόπο.
Πιο απλά, το ομοφοβικό άτομο αποφεύγει να κάνει στενές ομόφυλες σχέσεις, για να μην θεωρηθεί ομοφυλόφιλος ή αμφιφυλόφιλος. Είναι σαν να «κλειδώνεται» σε στερεότυπους ρόλους του φύλου, εμποδίζοντας όμως την ελεύθερη έκφραση του εαυτού του.
Μορφές εκφοβισμού από ομοφοβικά άτομα
• Λεκτική μορφή: γίνεται με την συστηματική χρήση υβριστικών εκφράσεων και φραστικών επιθέσεων, με προσβολές απειλές, ειρωνεία, πειράγματα και ταπεινωτικούς χαρακτηρισμούς, κοροϊδίες,… Κύριος στόχος είναι ο εξευτελισμός.
• Κοινωνική μορφή: γίνεται με την προσπάθεια να απομονωθεί και να αποκλειστεί κοινωνικά το άτομο μέσα από την αγνόηση, την εκδήλωση αντιπάθειας, δυσφήμιση-συκοφαντία, διάδοση κουτσομπολιών και γενικότερα κακόφημα, σχόλια…
• Σωματική μορφή: γίνεται με σωματικό τραυματισμό ή ακόμα και με την απειλή τραυματισμού, μέσα από σπρωξίματα, χτυπήματα, σκουντήματα, φτυσίματα, καταστροφή προσωπικών ειδών. Μπορεί να φτάσουν και σε ακραίες εκφράσεις όπως τα ομοφοβικά εγκλήματα μίσους και οι φόνοι.
• Σεξουαλική μορφή: γίνεται με ανήθικες χειρονομίες, υβριστικό λεξιλόγιο με σεξουαλικά υπονοούμενα, πειράγματα για τον σεξουαλικό προσανατολισμό, μπορεί να φτάσει ακόμα και σε σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις – σεξουαλική κακοποίηση.
• Ηλεκτρονική μορφή: ο σύγχρονος τρόπος μέσω των social media, με αποστολή υλικού με υβριστικό ή και απειλητικό ακόμα περιεχόμενο, με μηνύματα σε chat rooms, παραποίηση των προσωπικών δεδομένων, παραποιημένες φωτογραφίες, αποκλεισμό από ομάδες, απειλητικές κλήσεις στο κινητό του συνήθως από άγνωστα νούμερα…
Ο εκφοβισμός σε οποιαδήποτε μορφή του, το μόνο σίγουρο είναι ότι κακοποιεί το θύμα προκαλώντας μεγάλο ψυχοσυναισθηματικό αντίκτυπο. Το ΛΟΑΤ άτομο που στην προκειμένη περίπτωση είναι το θύμα, αναπτύσσει σταδιακά αγχώδεις και φοβικές καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχές. Ο λόγος είναι πως τα ψυχικά τραύματα που προκαλούνται από τον εκφοβισμό μπορούν να παραμείνουν ανοιχτά για πολλά χρόνια, κυρίως αν ο εκφοβισμός διαρκεί επίσης πολλά χρόνια ή αν είναι τόσο έντονος και βίαιος προς τον ψυχισμό του.
Η αδυναμία του θύματος να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί την δύσκολη αυτή κατάσταση, το κάνει να νιώθει ακόμα πιο ανίσχυρο, χωρίς να έχει την ικανότητα να προστατέψει τον εαυτό του. Μπορεί πλέον να αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές, να πέσει η ακαδημαϊκή του επίδοση – αν είναι φοιτητής ή μαθητής, καθώς δεν του είναι τόσο εύκολο να συγκεντρωθεί, μπορεί να κλείνεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του αλλά και να παρουσιάζει σωματικές ενοχλήσεις…
Είναι η ομοφοβία ψυχική ασθένεια;
Η ομοφοβία, στην πραγματικότητα, είναι μια μορφή ψυχοπαθολογίας;
Θα λέγαμε ότι ο Weinberg το 1965 και επίσημα το 1969, εισήγαγε έναν όρο – την ομοφοβία – που αποτέλεσε μία ριζοσπαστική έννοια της εποχής.
Μέχρι τότε η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ασθένεια, καθώς υπήρχε ακόμη στο DSM ως ψυχική διαταραχή. Και με τη δημιουργία και τη χρήση του όρου αυτού – την ομοφοβία – σαν να έφερε έναν σκεπτικισμό στην κοινωνία και μία αμφισβήτηση σε αυτό που μέχρι τότε θεωρείτο ευρέως ως «πρόβλημα της ομοφυλοφιλίας».
Το πρόβλημα μετατέθηκε περισσότερο στην προκατάληψη και στην εχθρότητα των ετεροφυλόφιλων προς τους ομοφυλόφιλους. Μάλιστα, πιο συγκεκριμένα διαβίβασε την ιδέα ότι «κάτι δεν πήγαινε καλά με τους ετεροφυλόφιλους που δεν τους αρέσουν οι ομοφυλόφιλοι». Πιο απλά, ο Weinbergκατάφερε να ονομάσει να δώσει ένα όνομα στην εχθρότητα, βοηθώντας στη διάδοση της έννοιας της ομοφοβίας ως κοινωνικό πρόβλημα που αξίζει ανάλυση αλλά και παρέμβαση.
Και πόσο αλλάζουν τα πράγματα, αν σκεφτούμε πως σήμερα κάποιοι υποστηρίζουν την ιδέα να θεωρηθεί η ομοφοβία ως μια μορφή ψυχικής ασθένειας, καθώς πρόκειται για μία προκατάληψη, μία φοβία που φέρουν αρκετοί άνθρωποι…
- Η αρχική σκέψη ήταν πως αν η ομοφοβία έμπαινε ως διαγνωστική ετικέτα, αν έπαιρνε τελικά μία ταμπέλα, θα υπήρχαν ενδεχομένως αρνητικές επιπτώσεις ως προς την αποφυγή μιας σεξουαλικής προκατάληψης, καθώς θα υπήρχε και άλλος ένας ψυχιατρικός στιγματισμός, αυτός του ομοφοβικού ατόμου.
- Επίσης, ένα από τα κύρια κριτήρια στο DSM είναι η δυσλειτουργία που προκαλεί η κάθε ψυχική διαταραχή στο άτομο. Πολλά ομοφοβικά άτομα όμως, δεν βίωναν δυσλειτουργία ή ψυχική δυσφορία. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει πως δεν υπήρχαν ή δεν υπάρχουν άτομα με μία σοβαρή ψυχική διαταραχή που είναι ταυτόχρονα και ομοφοβικά.
- Υπήρξαν έρευνες που υποστήριξαν πως η ομοφοβία πιθανά κρύβει έναν ομοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό, κάτι που καταρρίφθηκε από αρκετές νεότερες έρευνες, καταλήγοντας στο ότι τα ομοφοβικά άτομα απεχθάνονται την έλξη προς τα άτομα του ίδιου φύλου για παράγοντες όπως η κουλτούρα, οι ηθικές εγγραφές, η θρησκεία, κλπ.
- Νεότερα ερευνητικά δεδομένα από την Ιταλία (Ciocca et al., 2015) αρχίζουν και συνδέουν την ομοφοβία με ψυχικές ασθένειες, στο άρθρο τους: “Psychoticism, Immature Defense Mechanisms and a Fearful Attachment Style are Associated with a Higher Homophobic Attitude.” που δημοσιεύτηκε στο Journal of Sexual Medicine. Η μελέτη δεν παρέχει στοιχεία που θα δικαιολογούσαν την κατηγοριοποίηση της ομοφοβίας ως ψυχικής ασθένειας. Ούτε άλλη εμπειρική έρευνα.
Η μελέτη έγινε με μία κλίμακα μέτρησης της ομοφοβίας (Homophobia Scale – HS) και πολλά άλλα ερωτηματολόγια σε ένα δείγμα Ιταλών φοιτητών κολεγίου, και στη συνέχεια αξιολογήθηκε η συσχέτιση στις βαθμολογίες.
- μαθητές με μεγαλύτερη προκατάληψη και ομοφοβική συμπεριφορά βαθμολογήθηκαν υψηλότερα στην κλίμακα του Ψυχωτισμού.
- μαθητές με μικρότερη προκατάληψη, βαθμολογήθηκαν υψηλότερα στην κλίμακα της κατάθλιψης.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως όσοι είναι ομοφοβικοί είναι και ψυχωτικοί ή πως όλοι παρουσιάζουν ψυχολογικά προβλήματα, αν και παρουσιάζονται κάποια ψυχωτικά χαρακτηριστικά που κυμαίνονται από έντονο άγχος, θυμό έως επιθετικότητα, ανώριμες άμυνες (πχ. προβολή) και φοβικό στυλ πρόσδεσης ως τύπο δεσμού που παρατηρήθηκαν όμως περισσότερο στους φοιτητές με έντονες θρησκευτικές πεποιθήσεις που δυστυχώς δεν λήφθηκαν υπόψη. Η άλλη κατηγορία τείνει περισσότερο προς «νευρωτικές» άμυνες (πχ. σχηματισμό αντίδρασης) και πιο ασφαλής πρόσδεση στο στυλ δεσμού..
Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν 551 ετεροφυλόφιλοι φοιτητές ηλικίας μεταξύ 18 και 30 ετών, κυρίως γυναίκες (περίπου 71%) και Καθολικοί (74%). Το δείγμα δεν ήταν αντιπροσωπευτικό ενός μεγαλύτερου πληθυσμού, οπότε δεν μπορεί να γενικευτεί.
Είναι η ομοφοβία είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα;
Τι είναι το HOCD ή SO-OCD;
H γνωστή ως Ομοφυλοφιλική Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή.
Πολλά άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) έχουν σεξουαλικές εμμονές ή ανεπιθύμητες σεξουαλικές σκέψεις που μπορεί να περιλαμβάνουν φόβους γύρω από τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό. Συχνά αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο ή φοβούνται τις τρομερές συνέπειες που μπορεί να έχουν.
Δεν πρόκειται για επιθυμητές σεξουαλικές φαντασιώσεις ή ομοφοβικές σκέψεις και συμπεριφορές. Και βέβαια δεν σχετίζεται με την ομοφοβία.
- εμμονικός φόβος μήπως και ανήκουν στην ΛΟΑΤ κοινότητα
- ενοχλητικές, ανεπιθύμητες ψυχικές εικόνες με το ίδιο φύλο
- φόβος ότι άλλοι πιστεύουν ότι είναι ομοφυλόφιλοι…
- φόβος για απώλεια σημαντικών ερωτικών σχέσεων
Είναι η Ομοφοβία μία μορφή ρατσισμού;
Η απάντηση είναι ναι! Ο ρατσισμός έχει επίσης πολλές μορφές, κυρίαρχο στοιχείο του όμως είναι η φόβος προς το άγνωστο, το διαφορετικό, το «ξένο». Και αυτός ο φόβος δεν μου επιτρέπει να έρθω κοντά και να σχετιστώ με ένα άτομο που νιώθω ότι είναι διαφορετικό και «ξένο» προς εμένα, λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού.
Που οφείλεται η ομοφοβία; Ποια είναι η αιτιολογία της;
- Έλλειψη παιδείας, όπου στερεότυπα, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ηθικοί κώδικες, θρησκευτικές αντιλήψεις-θρησκοληψία, ηλικία, φύλο (αγόρια) κλπ. εντείνουν την κατάσταση.
- Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και κοινωνικό στάτους
- Θρησκευτικές προκαταλήψεις
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνική ανασφάλεια
- Έλλειψη ενημέρωσης για τον σεξουαλικό προσανατολισμό γενικότερα προς την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ γενικότερα και έλλειψη επαφής με άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό
- Ανάγκη αυτό-επιβεβαίωσης του σεξουαλικού προσανατολισμού
- Μη αποδοχή της δικής του ομοφυλοφιλίας (εσωτερικευμένη ομοφοβία)
Καταλήγουμε μέσα από όλα τα παραπάνω, ότι η ομοφοβία είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα!
Ομοφοβικοί γονείς μεγαλώνουν ομοφοβικά παιδιά;
Η απάντηση είναι ναι, αν και υπάρχουν πάντα εξαιρέσεις.
Το παιδί γνωρίζουμε ότι από μικρό μιμείται το γονιό που τον θεωρεί Θεό του. Αποτέλεσμα, να αντιγράφει, να μιμείται και να «ρουφάει» χωρίς φίλτρο ότι εκείνος του σερβίρει: τις δικές του στάσεις και αντιλήψεις, ηθικούς κώδικες, αξίες, «πιστεύω», κλπ. Στάσεις και κώδικες που έχουν να κάνουν και με το μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο του γονιού που όπως προανέφερα μπορεί να είναι και αιτιολογία της ομοφοβίας, κλπ.
Το παιδί μεγαλώνοντας και φτάνοντας στην εφηβεία, όπου ξυπνάνε και οι ορμόνες αφυπνίζοντάς το σεξουαλικά, αισθάνεται μία άμεση ή έμμεση απαίτηση από τον γονιό ή τους γονείς πως «πρέπει να τονίζει τον ανδρισμό του και την αρρενωπότητά του» όλο και περισσότερο. Αν σκεφτούμε ως παράδειγμα το άγχος κυρίως γύρω από τα αγόρια και τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, βλέπουμε για παράδειγμα γονείς να μην αγκαλιάζουν τα αγόρια τους ακόμα και σήμερα για να μην τα κάνουν ομοφυλόφιλα, ακολουθώντας τα γνωστά στερεότυπα. Με αυτό τον τρόπο, τελικά ο έφηβος «μαθαίνει» να ανταποκρίνεται στις γονεϊκές και κοινωνικές απαιτήσεις για να μην χαρακτηριστεί gay, καθώς έχει ήδη ενσωματώσει πιθανές ομοφοβικές στάσεις και συμπεριφορές ή για να μην απογοητεύσει τις γονεϊκές προσδοκίες.
Βασικές Μορφές Ομοφοβίας
Τέσσερις είναι οι βασικές μορφές ομοφοβίας και σε όλες επικρατεί ο ετεροσεξισμός, δηλαδή, η πεποίθηση πως ο ετεροφυλόφιλος σεξουαλικός προσανατολισμός, οι ετεροφυλόφιλες σχέσεις και συμπεριφορές είναι ανώτερες άρα και επικρατέστερες.
- Η εσωτερικευμένη ομοφοβία ή Δυστονική ομοφοβία δημιουργείται από την προκατάληψη. Δηλαδή, από την πεποίθηση ότι οποιοσδήποτε άλλος σεξουαλικός προσανατολισμός πέραν του ετεροφυλόφυλου – του «κανονικού», είναι αμαρτία, αρρώστια, δείγμα ανωριμότητας και κατωτερότητας, δημιουργώντας σοβαρή σύγκρουση γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου. Πρόκειται για τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφει ένα ομοφυλόφιλο άτομο για τον ίδιο του τον εαυτό εξαιτίας του μη-ετεροφυλόφυλου σεξουαλικού προσανατολισμού του
- Διαπροσωπική ομοφοβία: Έντονα αρνητικά συναισθήματα (φόβος, μίσος), αρνητικές συμπεριφορές και επιθετικές τάσεις προς τα ομόφυλα άτομα. Εκδηλώνεται με εκφράσεις από απλά σχόλια και διακριτική συμπεριφορά, λεκτική ή και σωματική βία, έως αποφυγή ή και ανύπαρκτες σχέσεις με ΛΟΑΤ άτομα. Για παράδειγμα, τυπικές έως και απόμακρες σχέσεις με άτομα του εργασιακού περιβάλλοντος, συγγενικά, κλπ.
- Θεσμική ομοφοβία Θεσμικές διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό, πχ. κράτος, δημόσιες υπηρεσίες, εκκλησία, παιδεία, εργασιακοί χώροι, πολιτική, κλπ.
- Ομοφοβία της κουλτούρας. Αναφέρεται στις κοινωνικές δομές και στους άγραφους κανόνες: η ετεροφυλοφιλία είναι ο μόνος φυσιολογικός και αποδεκτός σεξουαλικός προσανατολισμός στο κοινωνικό σύνολο.
Άρα με το να αποστασιοποιηθώ από οτιδήποτε μη-ετεροφυλόφιλο, επιβεβαιώνω ότι δεν είμαι ομοφυλόφιλος! «Αυξάνεται το κοινωνικό κύρος μου εφόσον ανήκω στην πλειοψηφία» Αναπτύσσω δηλαδή αμυντικούς μηχανισμούς ως άμυνες, απώθηση, άρνηση, σχηματισμό αντίθετης αντίδρασης (reaction formation)…
Η ομοφοβία κάνει κακό σε όλους μας!
Ναι, μπορεί να βλάψει και τους ετεροφυλόφιλους αλλά και τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, για τους παρακάτω λόγους:
- Μπορεί να μην γνωρίζουμε πώς επηρεαζόμαστε
- Μπορεί και οι ετεροφυλόφιλοι να στιγματιστούν!
- Οι ΛΟΑΤ άνθρωποι διστάζουν να «εκτεθούν», προσπαθώντας να είναι «αόρατοι» για να μην στιγματιστούν.
Η ανοχή ή η αποδοχή θεωρείται συχνά ως η καλύτερη δυνατή αντίδραση.
Εσωτερικευμένη ομοφοβία
«Μπορεί να είμαι γκέι και να είμαι και ομοφοβικός;»
- Ναι αν δεν έχω αποδεχτεί αυτό που είμαι. Η αποδοχή είναι μία διαδικασία που περνάει μέσα από στάδια.
«Δεν θέλω να είμαι αυτό που αντιλαμβάνομαι ότι είμαι!»
- εξαιτίας της ντροπής αλλά και του φόβου για το πώς θα αντιμετωπίσω όλη αυτή την κατάσταση.
Από πού πηγάζει η εσωτερικευμένη ομοφοβία;
- αρνητική αντιμετώπιση της κοινωνίας,
- ηθικές εγγραφές,
- θρησκεία,
- προκαταλήψεις και στερεότυπα,
- στιγματισμός.
Μην ξεχνάμε πως μεγαλώνουμε σε μία ομοφοβική κοινωνία, όπου από μικρά παιδιά παίρνουμε πολλά μηνύματα για το τι είναι αποδεκτό ή όχι. Και ακόμη και σήμερα, ο ετεροσεξισμός πλήρως αποδεκτό έχει μόνο τον ετεροφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό. Έτσι, η ομοφυλοφιλία ή οτιδήποτε παρεκκλίνει από το «φυσιολογικό» μαθαίνουμε πως είναι κατακριτέο, ανώμαλο και άρρωστο!
Πιο απλά, έχω δηλαδή «καταπιεί» και ενσωματώσει όλα τα παραπάνω ή κάποια από αυτά, χωρίς απαραίτητα να τα συνειδητοποιώ (εσωτερικευμένη ομοφοβία).
«Ξέρω ότι είμαι ομοφυλόφιλος αλλά δεν νιώθω πάντα καλά!»
Ναι, μπορεί να το αναγνωρίζω αλλά ενδεχομένως δεν έχω αποδεχτεί πλήρως αυτό που είμαι.
Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι κάτι κακό, εφόσον όπως είπαμε η αποδοχή περνάει από στάδια. Ίσως λοιπόν αποδέχομαι την ομοφυλόφιλη πλευρά μου, ενοχλούμαι όμως από στάσεις ανθρώπων που πιθανά με πλήγωσαν, από αντιλήψεις που εξακολουθούν και υπάρχουν, στερεότυπα, κλπ. και έρχομαι σε εσωτερική σύγκρουση.
Σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές εσωτερικευμένης ομοφοβίας…
- Καταπιέζω ή και απωθώ την ερωτική μου επιθυμία – «Δεν κάνω γνωριμίες, δεν έχω σεξουαλική ζωή,…»
- Δυσκολεύομαι να δημιουργήσω υγιείς ερωτικές σχέσεις: «Κάνω σεξ αλλά ντρέπομαι, κάνω μόνο συγκεκριμένα πράγματα στο σεξ, δεν μπορώ να κάνω σχέση…»
- Κοινωνικά απομονώνομαι: «Λίγοι γνωρίζουν ή και κανένας…, πρέπει να κρύβομαι από τους άλλους, να προσέχω τα λόγια μου… προτιμώ την ησυχία μου από την κοινωνικότητα που με κουράζει και με πληγώνει…»
- Χρησιμοποιώ ουσίες για να απελευθερωθώ και να κάνω σεξ, ρίχνοντας τις αναστολές μου
- Έχω εμμονή με το σεξ: «Ενώ θέλω συνέχεια να κάνω σεξ, μετά νιώθω έντονη μοναξιά…, δεν μπορώ να κάνω επαφή και να συνδεθώ με τον άλλον»
- Προσπαθώ να κάνω ετερόφυλες σχέσεις μήπως και τελικά έχω ετεροφυλόφιλο προσανατολισμό και απλά έχω μπερδευτεί…
- Ασχολούμαι μόνο με την εργασία και την καριέρα μου: «Αποφεύγω οτιδήποτε μπορεί να με εκθέσει εκφράζοντας την σεξουαλικότητά μου
- Θα φύγω από τον τόπο μου: «Για να μην εκτεθώ, στοχοποιηθώ και στιγματιστώ… Θα πάω κάπου που κανείς δεν με ξέρει…»
Επιπτώσεις της εσωτερικευμένης ομοφοβίας
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδυναμία αντιμετώπισης της κατάστασης
- Χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις
- Αγχώδεις διαταραχές
- Κλινική κατάθλιψη
- Aυτοκαταστροφική συμπεριφορά
- Τάσεις αυτοκτονίας, κυρίως κοντά στην αποκάλυψη της ομοφυλοφιλίας στην οικογένεια (30%)
- Επιθετικότητα και βία εναντίον άλλων ΛΟΑΤ ατόμων
- Δυσκολία στη δημιουργία ερωτικών σχέσεων ή σχέσεων γενικότερα
- Δυσλειτουργική συμπεριφορά.
Εσωτερικευμένη ομοφοβία – Αντιμετώπιση = Αποδοχή & Διαχείριση
- Υποστηρικτική ψυχοθεραπεία
- Συμμετοχή σε ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης
Ο ρόλος της κοινωνικής στήριξης
- Οι ομοφυλόφιλοι και αμφιφυλόφιλοι με μεγαλύτερο αριθμό φίλων αναφέρουν σημαντικά μικρότερη εσωτερικευμένη ομοφοβία!
- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να είναι ένας καθολικός διαμεσολαβητής της εσωτερικοποιημένης ομοφοβίας ως μειονοτικού άγχους
Ομοφοβικές στάσεις σύμφωνα με την Dr. Dorothy Riddle (Κλίμακα Riddle, 1985)
Ψυχολογικές αρνητικές αντιδράσεις
- Αποστροφή: Οτιδήποτε μη ετεροφυλόφιλο θεωρείται «έγκλημα κατά της φύσης». Πρόκειται για άτομα ως άρρωστα, ανήθικα, αμαρτωλά, κακά και πρέπει να θεραπευτούν, να τιμωρηθούν, να φυλακιστούν ή να αλλάξουν πάση θυσία.
- Οίκτος.: Ετεροφυλόφιλος σοβινισμός, όπου η ετεροφυλοφιλία είναι πιο ώριμη και προτιμητέα. Οίκτος γύρω από τα μη ετερόφυλα άτομα που χρειάζεται όμως να «θεραπευτούν».
- Ανοχή: Η ομοφυλοφιλία είναι απλώς μια φάση της εφηβείας που απλά την ανέχομαι εφόσον θα συνέλθεις μόλις ωριμάσεις! Πρόκειται για άτομα δηλαδή που αντιμετωπίζονται με επιείκεια λόγω της ανωριμότητας αυτής, όπως γίνεται με ένα παιδί. Και βέβαια δεν πρέπει να κατέχουν θέσεις εξουσίας λόγω της εφηβικής τους συμπεριφοράς.
- Αποδοχή: «Σε βλέπω και σε δέχομαι ως άνθρωπο και όχι ως μη ετερόφυλο άτομο» ή «Το τι κάνεις στο κρεβάτι σου είναι δική σου υπόθεση, φτάνει να μην το βγάζεις προς τα έξω» ή «Δεν έχω πρόβλημα με το τι είσαι, φτάνει να μην το διαλαλείς»! Άρα, κρύψου για να μην καταλάβει κανείς τον σεξουαλικό σου προσανατολισμό.
Ψυχολογικές θετικές αντιδράσεις
- Υποστήριξη. Η προστασία των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ ατόμων ακόμα και από εκείνους που νιώθουν άνετα μαζί τους επειδή αντιλαμβάνονται το ομοφοβικό κλίμα και την παράλογη αδικία..
- Θαυμασμός. Προέρχεται από άτομα που καταλαβαίνουν την δύναμη που χρειάζεται κάποιος για να δηλώσει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό. Οι άνθρωποι σε αυτό το επίπεδο είναι πρόθυμοι να εξετάσουν πραγματικά τις ομοφοβικές στάσεις, αξίες και συμπεριφορές τους.
- Εκτίμηση: Αυτοί οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να καταπολεμήσουν την δική τους ομοφοβία αλλά και των άλλων.
- Ενσωμάτωση. Όλοι οι άνθρωποι είναι απαραίτητοι στην κοινωνία μας και αντιμετωπίζουν όλη την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα χωρίς κανένα πρόβλημα.
Προβληματισμοί γύρω από την ομοφοβία – Τι φταίει;
Όπως είδαμε η ομοφοβία έχει να κάνει με αρνητικές συμπεριφορές που κυμαίνονται από την απλή απέχθεια έως την λεκτική και σωματική βία προς τα άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό (ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα).
- Ελλιπής ενημέρωση για την διαφορετικότητα, πχ. τι είναι η διαφορετικότητα
- Έλλειψη σεβασμού αλλά και αμηχανία προς το διαφορετικό – Φοβία για το «μη οικείο»
- Ταμπού, προκαταλήψεις, άγνοια, ημιμάθεια
- Στερεότυπα/πρότυπα των ετεροφυλόφιλων σχέσεων, δημιουργώντας λανθασμένες πεποιθήσεις για το τι είναι «σωστό» ή όχι
- Στερεότυπα – ο ομοφυλόφιλος άνδρας ψάχνει απεγνωσμένα το σεξ και μόνο ή οι λεσβίες μισούν όλους τους άνδρες, κλπ.
- Θρησκευτικές αντιλήψεις – αμαρτία – η βιολογική αναπαραγωγή ως κριτήριο για την «κανονικότητα».
- Λανθασμένη προβολή της ομοφυλοφιλίας μέσα από ΜΜΕ, ταινίες, κλπ, όπου αρκετές φορές υπάρχει γελοιοποίηση και ρηχότητα
- Γιατί στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια που τελικά υιοθετούν ένα παιδί, γονιός θεωρείται μόνο ο ένας, γιατί δεν μπορούν να υιοθετήσουν από κοινού ένα παιδί και δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα ετερόφυλα ζευγάρια; Αν ο ένας γονιός πάθει κάτι, αυτό το παιδί γιατί να μην μπορεί να θεωρηθεί γονιός του ο άλλος; Τι θα απογίνει; Που και πως θα μεγαλώσει μόνο του; Γιατί η ίδια η πολιτεία λοιπόν κάνει τέτοιου είδους διακρίσεις;
Προτάσεις για να αντιμετωπιστεί η ομοφοβία
Συστηματική-σταθερή ενημέρωση
- Τι είναι πρώτα από όλα η ομοφοβία και η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα;
- Ο σεξουαλικός προσανατολισμός του καθενός είναι προσωπική του υπόθεση και δεν επηρεάζει, δεν ενοχλεί και το κυριότερο «δεν κολλάει» κανέναν!
Προγράμματα επιμόρφωσης
- Στόχος η διόρθωση της παραπληροφόρησης και η ενίσχυση του σεβασμού προς τον άνθρωπο
- Αποδοχή της διαφορετικότητας, η οποία ανέκαθεν υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει.
Περαιτέρω επιστημονικές έρευνες
- γύρω από την ομοφοβία και τα στερεότυπα που δημιουργούν προκαταλήψεις απέναντι σε διάφορες ομάδες ανθρώπων.
- Ανθρώπινες μειονότητες: προκαταλήψεις γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό, στίγμα των ψυχικά αρρώστων, μετανάστες…
Ευαισθητοποίηση των γονέων
- Εκείνοι είναι που μεταδίδουν στα παιδιά τους τις δικές τους αντιλήψεις, πρότυπα και στερεότυπα
- Ως προς την αποδοχή του δικού τους παιδιού με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό
- Κατανόηση γύρω από το πώς «χτίζονται» οι σεξουαλικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα
Σεξουαλική Αγωγή
- Εκπαίδευση των γονέων σε ζητήματα σεξουαλικής αγωγής αλλά και των εκπαιδευτικών
- Σεξουαλική αγωγή από τις μικρές ηλικίες (νήπιο, δημοτικό και σε όλη την μαθησιακή εκπαίδευση)
Προγράμματα για ομοφοβικούς μετανάστες
- Κυρίως από χώρες με έντονη θρησκευτική επιρροή στην κουλτούρα τους
- Πρόγραμμα “Bridging Rainbow” – αν και νομίζω ότι ολοκληρώθηκε – από το Solidarity Now για τους ΛΟΑΤΙ πρόσφυγες με στόχο την ενημέρωση, την κατανόηση, την προστασία, το σεβασμό των δικαιωμάτων τους, την ανάπτυξη δεξιοτήτων αλλά και την κοινωνική στήριξη και ενσωμάτωση στη χώρα μας.
Η σεξουαλικότητα δεν καθορίζει έναν άνθρωπο
Δεν αποτελεί γνώρισμα του χαρακτήρα του. Μπορεί να συμβάλλει στο να κατηγοριοποιηθεί ως «διαφορετικότητα», χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν θα διεκδικήσει το «χώρο» που του ανήκει, όπως και ο καθένας μας άλλωστε.
Σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου
Αυτό που εμείς οι θεραπευτές προσπαθούμε «να μάθουμε» στον θεραπευόμενο είναι πώς να στηριχτεί στον εαυτό του, πως θα μάθει να είναι ο εαυτός του και όχι αυτό που οι άλλοι του ζητούν!
Ειδικός Ψυχικής υγείας
Πόσο εξειδικευμένος είναι ο ειδικός ψυχικής υγείας να αντιμετωπίσει όχι μόνο την διαφορετική κουλτούρα και τα προβλήματα των μεταναστών αλλά και τα ομοφοβικά τους ξεσπάσματα;
- Κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται ομοφοβικός.
- Κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται προκατειλημμένος.
- Μαθαίνει και γίνεται – «διδάσκεται» μέσα από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις.
Μαρίνα Μόσχα
Βιβλιογραφία
- Adams H. E., Wright L. W., Lohr B. A. (1996). «Is homophobia associated with homosexual arousal?». J Abnorm Psychol 105
- Berzon, B. (Ed.). (2001). Positively gay: New approaches to gay and lesbian life. Berkeley, CA: Celestial Arts.
- Chard A., Finneran C., Sullivan P., Stephenson R., (2015) Experiences of homophobia among gay and bisexual men: results from a cross-sectional study in seven countries. Cult Health Sex. 2015; 17(10): 1174–1189.
- Chodorow N. (1999). Statement in a public forum on homophobia by The American Psychoanalytic Foundation, http://www.cyberpsych.org. Homophobia- American Psychoanalytic Foundation Public Forum.
- Ciocca G, Tuziak B, Limoncin E, Mollaioli D, Capuano N, Martini A, Carosa E, Fisher AD, Maggi M, Niolu C, Siracusano A, Lenzi A, Jannini EA. Psychoticism, immature defense mechanisms and a fearful attachment style are associated with a higher homophobic attitude. J Sex Med 2015;12:1953–1960.
- Duhaylungsod et al., (2018) Attitudes Toward the LGBT: A Research Paper Presented to the Faculty of the Senior High School Department Iligan City National High School, Arts Social Sci J, 9:3
- Herek, G. M. (2000). The psychology of sexual prejudice. Current Directions in Psychological Science, 9(1), 19–22.Google Scholar
- Herek, G. M. (2004). Beyond “homophobia”: Thinking about sexual stigma and prejudice in the twenty-first century. Sexuality Research and Social Policy, 1(2), 6–24.Google Scholar
- Herek, G. M. (2007). Confronting sexual stigma and prejudice: Theory and practice. Journal of Social Issues, 63(4), 905–925.Google Scholar
- Ηλιοπούλου, Χ., Νικολακάκης, Ν., Διακουμάκου, Φ., Γραμμενίδης, Κ. (2018). Πρώτη πανελλαδική έρευνα για το σχολικό κλίμα – Έκθεση αποτελεσμάτων: Οι εμπειρίες της ΛΟΑΤΚ μαθητικής κοινότητας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αθήνα: Colour Youth.
- Haltom, T. & Worthen, M.G.F. (2014). Male ballet dancers and heteromasculinity. Journal of College Student Development
- Hinrichs, D., & Rosenberg, P. (2002). Attitudes toward gay, lesbian, and bisexual persons among heterosexual liberal arts college students. Journal of Homosexuality, 43, 61–84. doi:10.1300/J082v43n01_04.Hudson, W. and Ricketts, W. (1980) A strategy for the measure of homophobia. Journal of Homosexuality, 5, 357–372.
- Igarta K., Gill K. & Montoro R. (2003) Internalized homophobia: A factor in depression, anxiety, and suicide in the gay and lesbian population. Canadian Journal of Community Mental Health, 22(2), 15-30.
- Kimmel, M. (1994). Masculinity as homophobia: Fear, shame and silence in the construction of gender identity. In H. Brod & M. Kaufman (Eds.), Theorizing masculinities (pp. 119-141). Newbury Park, CA: Sage
- McCormack, M., & Anderson, E. (2014). The influence of declining homophobia on men’s gender in the United States: An argument for the study of homohysteria. Sex Roles.
- Pachankis, J. E., Cochran, S. D., & Mays, V. M. (2015). The mental health of sexual minority adults in and out of the closet: A population-based study. Journal of consulting and clinical psychology, 83(5), 890-901.
- Riddle, D. I. (1985). Homophobia scale. Opening doors to understanding and acceptance: A facilitator’s guide for presenting workshops on lesbian and gay issues, Workshop organized by Kathy Obear and Amy Reynolds, Boston. Unpublished essay.Weinberg, G. (1972). Society and the healthy homosexual. New York: St. Martin’s.
- Tucker, E. W, and Potocky-Tripodi, M., (2006). Changing heterosexuals’ attitudes toward homosexuals: A systematic review of the empirical literature. Research on Social Work Practice, 16 (2), 176–190.
- West, D.J. (1977). Homosexuality re-examined. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-0812-1.
- Williamson, Iain R. (2000). Internalized Homophobia and Health Issues Affecting Lesbians and Gay Men, Oxford University PressMc Laren S. (2016). The Interrelations Between Internalized Homophobia, Depressive Symptoms, and Suicidal Ideation Among Australian Gay Men, Lesbians, and Bisexual Women. Journal of Homosexuality, 63(2):156-68.
