Κωνσταντίνος Συνολάκης για παγκόσμια ημέρα τσουνάμι: Η Ελλάδα δεν έχει ούτε έναν τσουναμογράφο

 Κωνσταντίνος Συνολάκης για παγκόσμια ημέρα τσουνάμι: Η Ελλάδα δεν έχει ούτε έναν τσουναμογράφο

Του Κώστα Ασημακόπουλου

Πόσο εφικτό είναι να βιώσουμε ένα μεγάλο τσουνάμι που θα προκληθεί από ένα μεγάλο σεισμό στον υποθαλάσσιο χώρο; Πόσο έτοιμοι είμαστε να αντιδράσουμε στα λίγα λεπτά θα έχουμε στη διάθεση μας και τι πρέπει να κάνουμε; Έχει η Ελλάδα αυτόνομο σύστημα ενημέρωσης για τσουνάμι;

Οι απαντήσεις που δίνει στο ethnos.gr ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Συνολάκης, Ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Ειδικής Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή προκαλούν προβληματισμό και σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αφυπνίσουν άμεσα τους πολίτες και την κυβέρνηση διότι όπως τονίζει ζούμε με την πλάνη πως στην Ελλάδα δεν είναι δυνατόν να γίνουν καταστροφικά τσουνάμι. Είναι πράγματι έτσι τα πράγματα ή μήπως αυτή η άγνοια είναι πιθανό να αποβεί μοιραία;

Η παγκόσμια κοινότητα υποκλίνεται στον Κωνσταντίνο Συνολάκη με την εφεύρεση του υπολογιστικού μοντέλο προσομοίωσης ΜΟSΤ που παγκοσμίως είναι το πλέον αξιόπιστο σύστημα για την πρόγνωση της διάδοσης των παλιρροϊκών κυμάτων. 

Αν ο σεισμός διαρκέσει πάνω από 15 δεύτερα

Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ενημέρωση για το τσουνάμι που καθιέρωσε ο ΟΗΕ από το 2015 είπε: «Είναι μια συμβολικη ημέρα που τιμά τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα από τσουνάμι και υπενθυμίζει στα κράτη την επιτακτική ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση των πολιτών για τα απλά μέτρα που πρέπει να λάβουν αν βρεθούν σε παραλίες και αισθανθούν σεισμική δόνηση που διαρκεί πάνω από 15 δευτερόλεπτα ή, παρατηρήσουν ασυνήθιστες μετακινήσεις της ακτογραμμής», είπε ο δρ.Κωνσταντίνος Συνολάκης.

Σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συστημάτων προειδοποίησης τσουνάμι που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη είπε: «Τα παγκόσμια συστήματα, προειδοποιούν αποτελεσματικά για τσουνάμι στον Ειρηνικό και Ινδικό Ωκεανό. Πολύ πρόσφατα έχουν αρχίσει και λειτουργούν εθνικά παρατηρητήρια τσουνάμι και στην Μεσόγειο. Βέβαια, όσο μεγαλύτερος είναι ο χρόνος που χρειάζεται να ταξιδέψει ένα τσουνάμι από την πηγή του και να πλήξει μια παραλία, τόσο περισσότερος χρόνος υπάρχει για να γίνει πιο αξιόπιστη πρόβλεψη».

70 τσουναμογράφοι παγκοσμίως

«Παγκόσμια, η μεγαλύτερη πρόοδος είναι ότι χρησιμοποιούνται μοντέλα προσομοίωσης, όπως το MOST (πoυ αναπτύχθηκε στο εργαστήριό μου στο University of Southern California), ώστε να γίνονται στοχευμένες εκτιμήσεις του χρόνου άφιξης σε μια συγκεκριμένη περιοχή και του ύψους του τσουνάμι και της πλημμύρας. Οι εκτιμήσεις αυτές επικαιροποιούνται, όταν το τσουνάμι γίνει αντιληπτό από έναν ή περισσότερους από τους 70 περίπου τσουναμογράφους, που είναι εγκαταστημένοι στους πυθμένες των μεγάλων ωκεανών».

Τα κρίσιμα λεπτά μετά το σεισμό

Τα λεπτά, ακόμα και τα δευτερόλεπτα μετά από την εκδήλωση ενός μεγάλου σεισμού είναι πολύ κρίσιμα: «Είναι πολύ δύσκολο να γίνουν έγκαιρες εκτιμήσεις για το ύψος των τσουνάμι που προξενούνται πολύ κοντά στην ακτή, αλλά γίνεται μια μεγάλη παγκόσμια προσπάθεια να μειωθεί ο χρόνος προειδοποίησης και οι εκτιμήσεις να είναι πιο στοχευμένες. Για παράδειγμα, το 2011, στην Ιαπωνία το τσουνάμι που προξενήθηκε από τον μεγα-σεισμό μεγέθους 9 έφτασε στην πλησιέστερη στο επίκεντρο ακτή σε λιγότερο από 25 λεπτά. Ο λίγος χρόνος ήταν αρκετός για να γίνει προειδοποίηση μόνο με βάση το μέγεθος του σεισμού, χωρίς πληροφόρηση για το ύψος του κύματος ή τα σημεία στα οποία η πλημμύρα θα ήταν μεγαλύτερη. Το ίδιο τσουνάμι έφτασε μετά από 8 περίπου ώρες στην Χαβάη και έτσι υπήρχε χρόνος για πολύ σαφή εκτίμηση του ύψους του κύματος και της πλημμύρας που θα προξενούσε στις ακτές».

Δεν γνωρίζουν τα βασικά για να προστατευτούν...

Οπως τονίζει ο Κωνσταντίνος Συνολάκης ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν έχει επαρκή ενημέρωση για το τι πρέπει να κάνει στο ενδεχόμενο εκδήλωσης ενός τσουνάμι: «Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο δεν γνωρίζουν τα βασικά για να προστατευτούν και, επαναλαμβάνω, αν βρεθεί κανείς σε παραλία και αισθανθεί σεισμική δόνηση που διαρκεί πάνω από 15 δευτερόλεπτα, ή παρατηρήσει ασυνήθιστες μετακινήσεις της ακτογραμμής, τότε να απομακρυνθεί, ώστε να βρεθεί σε υψόμετρο πάνω από 15 μέτρα από την παραλία και να περιμένει οδηγίες από την Πολιτική Προστασία. Ακόμη και σε χώρες με μακρόχρονη ιστορία με τοπικά τσουνάμι, όπως η Ιαπωνία, η Χιλή, η Ινδονησίας, αλλά και η Ελλάδα, υπάρχουν πολλοί που δεν ξέρουν να αναγνωρίσουν τον κίνδυνο και να δράσουν άμεσα, ή ακόμη και με προειδοποίηση δεν απομακρύνονται έγκαιρα».

Βραχώδεις ακτές δυτικής Κρήτης

«Στη Σάμο ενημέρωσε το 112»

Στο ερώτημα εάν υπάρχει στην Ελλάδα δίκτυο άμεσης ενημέρωσης του πληθυσμού από τσουνάμι η απάντηση προκαλεί προβληματισμό και ανησυχία: «Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε. Το Κέντρο Προειδοποίησης Τσουνάμι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών ενημερώνει την Πολιτική Προστασία για όλους τους σεισμούς μεγαλύτερους από μέγεθος περίπου 6 και η Πολιτική Προστασία πρέπει να εκδώσει την εντολή εκκένωσης. Η διαφορά στην αντιμετώπιση μεταξύ του 2017 (σεισμός Κώ) και του 2020 (Σεισμός Σάμου) είναι τεράστια. Για τον σεισμό της Σάμου, η Πολιτική Προστασία εξέδωσε προειδοποιητικό μήνυμα με το 112, που έφτασε στη Σάμο πριν φτάσει το δεύτερο κύμα από το τσουνάμι που ήταν και το μεγαλύτερο. Έτσι οι Σαμιώτες είχαν λίγο αλλά ικανό χρόνο να απομακρυνθούν από τις ακτές, όσοι τουλάχιστον αξιολόγησαν σωστά το μήνυμα από το 112, δηλαδή ότι βρισκόντουσαν σε άμεσο κίνδυνο. Μακάρι και στο μέλλον η Πολιτική Προστασία να δράσει το ίδιο έγκαιρα και αποτελεσματικά»

«Τα ρήγματα στην Ελλάδα μπορεί να δώσουν τσουνάμι ανάλογο της Ιαπωνίας το 2011»

Πόσο προκαλεί ανησυχία η σεισμική δραστηριότητα που έχει παρατηρηθεί το τελευταίο διάστημα στην Κρήτη. Η απάντηση που δίνει ο Δρ. Συνολάκης σοκάρει καθώς υποστηρίζει πως τα ρήγματα που υπάρχουν στην Ελλάδα «μπορούν να προξενήσουν τσουνάμι, που τοπικά μπορεί να είναι ανάλογα με αυτό που έπληξε την Ιαπωνία το 2011»:

«Η Ελλάδα βρίσκεται ακριβώς στο σημείο που η Αφρικανική τεκτονική πλάκα καταβυθίζεται γύρω από την τεράστια σεισμική ζώνη, που ονομάζεται Ελληνικό Τόξο. Είναι ουσιαστικά ένα ρήγμα μήκους πάνω από 800 χιλιόμετρα. Εκτείνεται νότια της Ρόδου, νότια της Κρήτης, συνεχίζει δυτικά της Πελοποννήσου και φτάνει δυτικά από τα Επτάνησα. Στο παρελθόν, έχει κάνει σεισμούς που υπολογίζονται σε μέγεθος περίπου 8 με 8.5. Οι σεισμοί μεγέθους 6 με 7 που έχουν συμβεί τον τελευταίο αιώνα οφείλονται σε μικρότερα ρήγματα, που και αυτά δυστυχώς απειλούν ζωές και σκοτώνουν ανθρώπους. Οι μεγάλοι σεισμοί στο Ελληνικό Τόξο μπορούν να προξενήσουν τσουνάμι, που τοπικά μπορεί να είναι ανάλογο με αυτό που έπληξε την Ιαπωνία το 2011. Γνωρίζουμε, φρειπείν, ότι η αρχαία Αλεξάνδρεια καταστράφηκε από ένα σεισμό το 365 μ.Χ. που έπληξε τη θαλάσσια περιοχή στη νοτιοδυτική Κρήτη. Ο σεισμός εκτιμάται με μέγεθος μεγαλύτερο από 8.5 . Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι τέτοιοι σεισμοί γίνονται, κατά μέσο όρ, κάθε 600-800 χρόνια στο Ελληνικό Τόξο και ο προηγούμενος μεγάλος σεισμός στο Τόξο που προξένησε μεγάλο τσουνάμι έγινε το 1303 μ. Χ. Δηλαδή, αν αυτές οι εκτιμήσεις είναι σωστές, στον 21 αιώνα μπορεί να γίνει μεγάλο τσουνάμι στο Ελληνικό Τόξο, αλλά δεν γνωρίζουμε πότε. Σκεφθείτε αυτό που ανέφερα, ότι το διάστημα 600-800 χρόνια είναι μια εκτίμηση του μέσου όρου επαναληψιμότητας. Δηλαδή σε βάθος 100,000 ετών, μπορεί οι μεγάλο σεισμοί να γίνονται σε διαστήματα 500, 1000, 600, 800, 700, 900, ετών, αλλά με μέσο όρο που κυμαίνεται από 600 ως 800 χρόνια».

«Οι επικίνδυνες πλάνες που μας καθησυχάζουν»

Στο ερώτημα εάν οι Έλληνες και γενικότερα οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι ενημερωμένοι για το ενδεχόμενο ενός τσουνάμι ο Κωνσταντίνος Συνολάκης είπε: «Όχι επαρκώς.Στη Μεσόγειο υπάρχει η αντίληψη σε μερίδα του πληθυσμού ότι δεν γίνονται μεγάλα τσουνάμι, επειδή, όπως μερικοί ισχυρίζονται, η Μεσόγειος είναι μικρότερη από τους ωκεανούς, ή επειδή οι ακτές “ προστατεύονται” από νησιά. Συχνά ακούμε ότι «η θάλασσα μας έσωσε”. Όλα αυτά είναι επικίνδυνες πλάνες. Το τσουνάμι στη Μεσσίνα Ιταλίας, το 1908, σκότωσε πάνω από 60.000 ανθρώπους και προκλήθηκε από έναν σεισμό μεγέθους 7.1. Αν ένας σεισμός είναι υποθαλάσσιος και το ρήγμα μετακινήσει τον πυθμένα ώστε να μετατοπίσει την υδάτινη στήλη, τότε γίνεται μεγάλο τσουνάμι, είτε στον Ειρηνικό είτε στην Μεσόγειο. Οι νόμοι της φυσικής είναι οι ίδιοι».

22 μέτρα τσουνάμι στην Αμοργό

Με βάση τα ιστορικά δεδομένα στον Ελλαδικό χώρο ποιος ο χρόνος αντίδρασης των πολιτών για να γλιτώσουν από ένα τσουνάμιείναι το πολύ 15 λεπτά: «Ο διαθέσιμος χρόνος για να αντιδράσουν οι πολίτες εξαρτάται από την απόστασή τους από το ρήγμα που προξενεί το τσουνάμι. Το 1956, ο σεισμός της Αμοργού, μεγέθους περίπου 7.5, προξένησε ένα τσουνάμι, που σε μερικές τοποθεσίες στην Αμοργό αναρριχήθηκε μέχρι και τα 22 μέτρα. Το τσουνάμι έφτασε στις ακτές της Αμοργού σε λιγότερο από 15 λεπτά, αλλά έφτασε στην Κρήτη περίπου 45 λεπτά αργότερα. Άλλο παράδειγμα: αν γίνει σεισμός στην θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Κρήτης, όπως το 365 μ.Χ, το κύμα θα φτάσει στις νότιες ακτές σε λιγότερο από 15 λεπτά, αλλά στις βόρειες ακτές της Κρήτης σε περίπου 45 λεπτά. Οι χρόνοι είναι ενδεικτικοί και εξαρτώνται από την ακριβή τοποθεσία του ρήγματος και του επίκεντρου του σεισμού που προξένησε το τσουνάμι».

«Δεν έχουμε τσουναμογράφο»

Οσο για τη γενική οδηγία - προτροπή που έχει να δώσει προς την πολιτική προστασία και τους πολίτες είπε: «Χρειάζεται εγρήγορση και αναβάθμιση του συστήματος προειδοποίησης. Στην Ελλάδα έχουμε πάνω από 100 σεισμογράφους αλλά λιγότερους από 20 παλιρροιογράφους, και κανέναν τσουναμογράφο. Αν εγκατασδταθούν τσουναμογράφοι στις ελληνικές θάλασσες, ο χρόνος ανίχνευσης του τσουνάμι και, κατά συνέπεια, ο χρόνος προειδοποίησης θα μειωθεί και,συνεπώς, θα υπάρχει μεγαλύτερος χρόνος για να αντιδράσουν οι πολίτες».

Κωνσταντίνος Συνολάκης

Τι είναι το τσουνάμι

Το τσουνάμι προκαλείται συνήθως από υποθαλάσσιους σεισμούς βάθους μικρότερου των 50 χιλιομέτρων και μεγέθους μεγαλύτερου των 6,5. Διεθνώς έχει επικρατήσει ο ιαπωνικός όρος τσουνάμι, σύνθεση των λέξεων tsu (λιμάνι) και nami (κύμα). Τα τελευταία 100 χρόνια, περί τους 260.000 ανθρώπους έχουν χάσει τη ζωή τους από τσουνάμι, από τους οποίους οι 227.000 στο τσουνάμι του Δεκεμβρίου του 2004, που εκδηλώθηκε στον Ινδικό Ωκεανό και έπληξε 14 χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Το μεγαλύτερο σε μέγεθος τσουνάμι, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ήταν αυτό που δημιουργήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα της Ινδονησίας, στις 27 Αυγούστου 1883. Το μέγιστο ύψος των κυμάτων που δημιουργήθηκαν εκτιμήθηκε στα 30 - 40 μέτρα.

Κωνσταντίνος Συνολάκης

Τα μεγαλύτερα τσουνάμι στην Ελλάδα

Από τον κατάλογο των Ambraseys and Synolakis (2010) στην ανατολική Μεσόγειο μεταξύ 62 – 1928 μ.Χ. έχουν γίνει 24 μεγάλα τσουνάμι στην Ελλάδα και σε κοντινές της περιοχές, ενώ από το 1928 μέχρι σήμερα έχουν γίνει 10. Το τσουνάμι που δημιουργήθηκε από το σεισμό των 8,5 στην Κρήτη το 365 π.Χ προκάλεσε μέγα τσουνάμι. Η σεισμική διάρρηξη ήταν τόσο βίαιη που ανύψωσε τη νοτιοδυτική Κρήτη μέχρι 9μ. Το τσουνάμι που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της σημαντικής ανύψωσης της υδάτινης στήλης υπολογίζεται ότι αναρριχήθηκε μέχρι τα 20 μ στα νότια παράλια της Κρήτης (Synolakis et al., 2011), προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στην Αλεξάνδρεια και στη Σικελία ενώ υπάρχουν αναφορές ότι παρατηρήθηκε έως την Κροατία.

Πίνακας 1. Λίστα ιστορικών τσουνάμι στην Ελλάδα από το 62 μ.Χ. – σήμερα. Έχουμε συμπεριλάβει μόνο τα τσουνάμι με μηχανισμό γένεσης σεισμό, κατολίσθηση και ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Έτος	Μήνας	Ημέρα	Περιοχή	Μέγεθος σεισμού*	Μηχανισμός γένεσης**	Βιβλιογραφική Αναφορά
Ιστορικά τσουνάμι στην Ελλάδα την περίοδο 62 μ.Χ. – 1928 από τη λίστα των Ambraseys and Synolakis (2010) Για τις βιβλιογραφικές αναφορές παραπέμπουμε τους αναγνώστες στη δημοσίευση
62			Κρήτη		D	Philostr. VA, iv. 34.
142			Ρόδος	Μεγάλο	Τ	Aristid. Or. xliii
365	7	21	Κρήτη	Πολύ μεγάλο	Μ	Shaw et al. [2008]
551			Μαλιακός		Τ	Procop. Bell. VIII.xxv.16–24.
1303	8	8	Κρήτη	Μεγάλο	Μ	Ambraseys [2008c].
1389	3	20	Χίος	Μέτριο	Μ	Chron.Byz.Brev.107. 16
1402	8	30	Βόνιτσα	Μέτριο	Τ	Thiriet [1975, pp. 5–7].
1629	2	28	Κύθηρα	Μέτριο	Μ	De Viazis [1893, pp. 218–221]
1650	3		Σαντορίνη		Υ	Richard, [1657];
1741	1	31	Ρόδος	Μεγάλο	Τ	ANF: AE Bi/952 Rhodes.
1748	5	25	Βόνιτσα	Μέτριο	Τ	ANF:AE Bi.1185 Zante
1769			Ναύπακτος		Τ	BBA:MMD 9999, 113
1817	8	23	Βόνιτσα	Μέτριο	Τ	Wyse 1865.260]
1853	8	18	Θήβα	Μέτριο	Τ	PAI:1853.1381–1418;
1861	12	26	Αίγιο	Μέτριο	Τ	Forster 1890.73–92
1866	1	19	Χίος		Τ	Perrey 1870.38,42.
1883	6	27	Κέρκυρα	Μικρό	Τ	PEX:1884.v.17.19.
1886	8	27	Φιλιατρά	Μεγάλο	Τ	Ambraseys [2008c].
1887	10	10	Ξυλόκαστρο	Μέτριο	Τ	PEPT: 1887.no.294–300;
1888	9	9	Αίγιο	Μέτριο	Τ	Forster 1890.81
1893	2	9	Σαμοθράκη	Μέτριο	Τ	Ambraseys [2008c].
1894	4	27	Αταλάντη	Μέτριο	Μ	Ambraseys [2008c].
1898	6	2	Κορινθιακός Κόλπος	Μέτριο	Τ	Forster 1890.81
1899	1	22	Κυπαρισσία	Μέτριο	Μ	Ambraseys [2008c].
Ιστορικά τσουνάμι στην Ελλάδα από το 1928 – σήμερα
1947	10	6	Καλαμάτα	Μεγάλο	Τ	Ebeling et al. (2012)
1948	2	9	Κάρπαθος	Μεγάλο	Τ	Ebeling et al. (2012)
1949	7	23	Χίος	Μέτριο	Τ	Melis et al. (2020)
1956	7	21	Αμοργός	Μεγάλο	Μ	Okal et al. (2009)
2009	7	1	Νότια Κρήτη	Μέτριο	Τ	Bocchini et al. (2020)
2015	11	17	Λευκάδα	Μέτριο	T	Armigliato et al. (2016)
2017	6	12	Λέσβος	Μέτριο	Τ	Annunziato et al. (2017)
2017	7	20	Κως	Μέτριο	Τ	Dogan et al. (2019)
2018	10	25	Ζάκυνθος	Μέτριο	M	Cirella et al. (2020)
* Πολύ μεγάλο: Ms ? 7.8, Μεγάλο: 7.8 > Ms ? 7.0, Μέτριο: 7.0 > Ms ? 6.0 Μικρό: 6.0 > Ms. **Μ: θαλάσσια κύματα που παρατηρήθηκαν σε μεγάλη γεωγραφική έκταση και δημιουργήθηκαν (το πιθανότερο) από σεισμική διάρρηξη, με πιθανή συμβολή από υποθαλάσσιες κατολισθήσεις· Τ: θαλάσσια κύματα που έπληξαν μικρή παράκτια έκταση που δημιουργήθηκαν (το πιθανότερο) από υποθαλάσσιες κατολισθήσεις, οι οποίες ενεργοποιήθηκαν από σεισμική δόνηση, και σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρήθηκαν σε άλλες γειτονικές παράκτιες τοποθεσίες· Υ: θαλάσσια κύματα που δημιουργήθηκαν από ηφαιστειακή δραστηριότητα. https://www.ethnos.gr/

 

ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΛΑΡΗ

Αναρτήθηκε από τον/την ΒΑΣΩ ΜΠΕΡΗ στις 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2021

Περίπου δύο δεκαετίες μετά το θάνατό του ο Τζον Γουίλιαμς (John Edward Williams, 1922-1994), γνωρίζει την παγκόσμια κριτική αναγνώριση που στερήθηκε όσο ζούσε, με τις πρόσφατες επανεκδόσεις των τριών μυθιστορημάτων του ‘Το Πέρασμα του Μακελάρη’, ‘Στόουνερ’ και ‘Αύγουστος’. Το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα χάρη στις εκδόσεις Gutenberg γνώρισε έναν συγγραφέα που χαρακτηρίζεται από ενδοσκοπική ματιά, καθαρό λόγο και χαρακτήρες εσωτερικούς, με ευαισθησίες, προβληματισμένη σκέψη και σταθερές αξίες. Οι χαρακτήρες του Γουίλιαμς είτε διαβάζουν σε μια σκονισμένη βιβλιοθήκη, είτε μιλούν στη Ρωμαϊκή αγορά ή διασχίζουν τα στεγνά τοπία της Δύσης, όλοι τους δείχνουν τον προβληματισμό του συγγραφέα για το πώς τα νεανικά όνειρα διαμορφώνονται από τις ατυχίες της ζωής, πώς βρίσκει κανείς νόημα στη ζωή, πώς μαθαίνει να αγαπάει, να συμβιώνει ή να συμβιβάζεται με την αποτυχία. Σύμφωνα με τον κριτικό Morris Dickstein  και τα τρία του μυθιστορήματα, παρόλο που διαφέρουν ως προς το θέμα τους έχουν εντούτοις ένα κοινό αφηγηματικό τόξο, δείχνουν «τη μύηση ενός νεαρού άνδρα, τους ανήθικους ανδρικούς ανταγωνισμούς, τις  λεπτές εντάσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών, πατεράδων και θυγατέρων, και τέλος μια ζοφερή αίσθηση απογοήτευσης, ακόμη και ματαιότητας». (https://en.wikipedia.org/wiki/John_Edward_Williams )

Πέντε χρόνια πριν τον Στόουνερ – το βιβλίο που του χάρισε το τίτλο του συγγραφέα που έγραψε το τέλειο μυθιστόρημα – , ο Τζον Γουίλιαμς έγραψε το βιβλίο ‘Το Πέρασμα του Μακελάρη’ – το μόνο από τα τρία μυθιστορήματα του Γουίλιαμς που δεν έχει για τίτλο του το όνομα του ήρωά του – ένα γουέστερν στο οποίο παράλληλα με την εξερεύνηση της φύσης επιχειρεί να αφηγηθεί και την ιστορία της παρακμής της αμερικανικής Δύσης μέσω της διερεύνησης του κύριου χαρακτήρα του.

Ένας από τους κυρίαρχους μύθους στην πορεία της αμερικανικής αυτο-κατανόησης και κουλτούρας είναι ότι με την προώθηση κάποιου προς τα δυτικά και το αντάμωμα με την ερημιά και την άγρια φύση θα διαλυθούν οι στενοί δεσμοί του παλιού κόσμου και ο μετανάστης θα γίνει Αμερικάνος. Ο Τζον Γουίλιαμς επιχειρεί να τοποθετηθεί σταθερά στην αμερικανική παράδοση με ‘Το Πέρασμα του Μακελάρη’ που χαρακτηρίζεται από έντονα στοιχεία αλληγορίας και εθνικού μύθου.

Το βιβλίο ξεκινά με την πιο αντιπροσωπευτική γουέστερν σκηνή, με έναν ξένο να φτάνει με την άμαξα στην ομώνυμη πόλη.  Μια πόλη που είναι υπό ανάπτυξη,  ένα σκονισμένο σταυροδρόμι στο Κάνσας που περιμένει το πέρασμα του σιδηρόδρομου. Ο ξένος που φτάνει εκεί είναι ο νεαρός Γουίλιαμ Άντριους, ο οποίος εμπνευσμένος από τον Έμερσον, εγκαταλείπει την πανεπιστημιακή ζωή στη Βοστώνη και ταξιδεύει μέχρι τις ερημιές του Κάνσας για να αναζητήσει τον εαυτό του ως άνθρωπο επικοινωνώντας με τη φύση. Σε γενικές γραμμές, ο Άντριους είναι ένας αντίστροφος ‘Στόουνερ’, γιατί ενώ ο Στόουνερ εγκατέλειψε τη φύση για τις σπουδές  στο πανεπιστήμιο, ο Άντριους αφήνει το Χάρβαρντ για να αναζητήσει τη φύση και να αναμετρηθεί μαζί της.

Το βιβλίο προλογίζεται από δύο σημαντικά αποσπάσματα που όχι μόνο βοηθούν τον αναγνώστη στον εντοπισμό του κινήτρου του ήρωα αλλά τον προϊδεάζουν και  για την τύχη του. Το πρώτο προέρχεται από το δοκίμιο του Ραλφ Έμερσον (1803-1882) ‘Φύση’ και  εξαίρει την επαφή με τη φύση, ενώ το δεύτερο από τον ‘Φενακιστή’ του Χέρμαν Μέλβιλ (1819-1891) προειδοποιεί για την κατάληξη μιας τέτοιας φιλοδοξίας.

‘… ό,τι είναι ζωντανό, εκδηλώνει σημάδια ικανοποίησης, και τα κοπάδια τα βουβάλια που τα βλέπεις ξαπλωμένα καταγής, θαρρείς και κάνουν σκέψεις σπουδαίες και γαλήνιες. Τις αλκυόνες είναι πιο σίγουρο να τις απαντήσει κανένας εκείνες τις καθάριες μέρες του Οκτώβρη που τις λέμε μικρό καλοκαιράκι. Η ημέρα, απροσμέτρητα μεγάλη, πλαγιάζει σε λόφους απλόχωρους και λιβάδια απέραντα, ζεστά. Το να ζει κανείς τις τόσες ηλιόλουστες ώρες είναι σαν ν’ αγγίζει την αιωνιότητα. Οι απόμεροι τόποι δεν φαντάζουν πιά τόσο μοναχικοί. Στις πύλες του δάσους ο κατάπληκτος άνθρωπος του σύγχρονου κόσμου αναγκάζεται ν’ απαρνηθεί τις ιδέες που κουβαλάει από την πόλη, για το τί είναι μεγάλο και τί μικρό, τί είναι σοφό και τί κουτό. Το σακίδιο της συνήθειας του πέφτει από την πλάτη με το πρώτο βήμα του μέσα σ’ αυτές τις περιοχές. Εδώ υπάρχει μια αγιότητα που ντροπιάζει τις θρησκείες μας και μια πραγματικότητα που αποκαθηλώνει τους ήρωές μας. Εδώ διαπιστώνουμε πως η Φύση είναι η συνθήκη που κάνει κάθε άλλη συνθήκη να φαντάζει σπιθαμιαία, είναι ο θεός που κρίνει όποιον άνθρωπο πηγαίνει προς αυτήν. (Ραλφ Γουόλντο Έμερσον, Φύση)

Με τη θεωρία του Έμερσον στο μυαλό του ο Γουίλιαμ Άντριους φτάνει μετά από ταξίδι  δύο εβδομάδων με την άμαξα, στο Πέρασμα του Μακελάρη. Εκεί συναντιέται με τον έμπειρο κυνηγό βουβαλιών, τον Μίλερ, έναν άνθρωπο της δράσης που γνωρίζει τον τόπο και που φαίνεται να καταλαβαίνει τι ψάχνει ο Άντριους. Ενώ τα αλλεπάλληλα κυνήγια των τελευταίων ετών έχουν σχεδόν εξαφανίσει τα μεγάλα κοπάδια των βουβαλιών της περιοχής, ο Μίλερ ισχυρίζεται ότι γνωρίζει μια μυστική κοιλάδα που είναι πέρασμα μεγάλων κοπαδιών και ο Άντριους αποφασίζει να χρηματοδοτήσει ένα κυνήγι λίγων εβδομάδων και να μυηθεί στη ζωή στην άγρια φύση. Αρχηγός της αποστολής θα είναι ο Μίλερ και μαζί τους θα έχουν ακόμη τον Φρεντ Σνάϊντερ, τον γδάρτη, και τον Τσάρλι Χότζ που θα βοηθάει με τα ζώα και το μαγείρεμα.  

Το ταξίδι αποδεικνύεται μακρύ και δύσκολο με τον Μίλερ να οδηγεί την ομάδα από την πιο άμεση δυνατή διαδρομή, ακόμη και όταν αυτό σημαίνει ότι θα διακινδυνεύσει η ζωή των συντρόφων του και των ζώων τους. Η ζέστη και η έλλειψη νερού, η  φυσική εξάντληση, η έλλειψη εναλλαγών στο τοπίο, η μονότονη ρουτίνα των ίδιων εργασιών ξανά και ξανά, ακόμα και το ίδιο φαγητό που τρώνε καθημερινά βασανίζει τόσο τους έμπειρους της ομάδας όσο και τον άπειρο Άντριους και ο Γουίλιαμς είναι ιδιαίτερα επιδέξιος στην αποτύπωση αυτών των δυσκολιών.

Όταν τελικά βρίσκουν την κοιλάδα με τα βουβάλια, κατασκηνώνουν και ο Μίλερ χωρίς να χάσει χρόνο, ξεκινά με ψυχρό, σταθερό ρυθμό τον αποδεκατισμό του κοπαδιού. Για ώρες γεμίζει το όπλο του και πυροβολεί σπέρνοντας το θάνατο. Ο Άντριους με τα μάτια του να τσούζουν από τον καπνό, τα γόνατα πληγιασμένα  από το πολύωρο μπουσούλημα πίσω από τους θάμνους και τα χέρια γεμάτα φουσκάλες από την καυτή κάννη του όπλου, τον παρακολουθεί και αισθάνεται να κλονίζεται από αυτή την παράλογη αγριότητα.

‘Αλλά όσο δυνάμωνε ο πόνος στο κορμί, τόσο ο νους του αποσυνδεόταν από τον πόνο, θαρρείς και ψήλωνε, θαρρείς και μπορούσε τώρα να δει και τον εαυτό του και τον Μίλερ πιο καθαρά απ΄ όσο πρωτύτερα. Σ’ αυτή την τελευταία ώρα του μακελειού άρχιζε να βλέπει τον Μίλερ σαν ένα είδος μηχανισμού, ένα αυτόματο που έμπαινε σε κίνηση από ένα κινούμενο κοπάδι· άρχιζε να βλέπει πώς μακέλευε ο Μίλερ τα βουβάλια όχι σαν δίψα για αίμα ούτε σαν δίψα για τα δέρματα ούτε σαν δίψα για το τι θα απέφεραν τα δέρματα, τελικά ούτε καν σαν την τυφλή δίψα της παραφοράς που δούλευε δόλια μέσα του – άρχιζε να βλέπει αυτή την καταστροφή σαν ψυχρή, αλόγιστη αντίδραση στη ζωή όπου είχε βουλιάξει ίσαμε το λαιμό ο Μίλερ. Έβλεπε και τον εαυτό του, να σέρνεται σαν ηλίθιος πίσω από τον Μίλερ στον πάτο της κοιλάδας, μαζεύοντας τα άδεια φυσίγγια που είχε χρησιμοποιήσει εκείνος, σέρνοντας το βαρελάκι με το νερό, φροντίζοντας το τουφέκι, να είναι καθαρό  κι έτοιμο για χρήση με το που θ‘ άπλωνε ο Μίλερ το χέρι του – έβλεπε τον εαυτό του και δεν ήξερε ούτε ποιος ήταν ούτε πού πήγαινε.’

Οι δυσκολίες όμως για τον  Άντριους συνεχίζονται με το τρομακτικό, μηχανικό έργο του γδαρσίματος των ζώων, το οποίο, μετά από τις πρώτες ατυχείς προσπάθειες, φέρνει τελικά εις πέρας για να περάσει όμως γρήγορα στο επόμενο στάδιο της ιδιότυπης αυτής εκπαίδευσης που περιλαμβάνει και τον τεμαχισμό του ζώου. Μια δοκιμασία που αφήνει στη μέση όταν το τρέμουλο και η αυξανόμενη αηδία τον κάνουν να απομακρυνθεί γρήγορα για να συνέλθει. Είναι η μύησή του σ’ αυτό που έψαχνε, σ’ αυτό που ρομαντικά είχε φανταστεί στην ασφάλεια του πανεπιστημίου ότι θα μπορούσε να δοκιμάσει και τώρα αποδεικνύεται σκληρό και κτηνώδες και μάταιο∙ είναι εκείνο το καίριο σημείο όπου οι φιλοσοφικές ψευδαισθήσεις του συγκρούονται αποφασιστικά με την πραγματικότητα.  

‘… του πέρασε η σκέψη πως εκείνο που τον είχε αρρωστήσει, και γι’ αυτό είχε φύγει τρέχοντας, ήταν το σοκ να βλέπει το βουβάλι, μόλις πριν από λίγα λεπτά περήφανο κι επιβλητικό, με όλη τη μεγαλοπρέπεια της ζωής πάνω του, τώρα άκαμπτο και ανήμπορο, ένα κομμάτι αδρανές κρέας, απογυμνωμένο από τον εαυτό του, ή από την ιδέα που είχε για τον εαυτό του, να αιωρείται γελοία, περιπαιχτικά μπροστά του. Δεν ήταν πια ο εαυτός του· ή έστω δεν ήταν ο εαυτός που εκείνος το είχε φανταστεί πως ήταν. Εκείνος ο εαυτός είχε δολοφονηθεί· κι αυτή η δολοφονία τον είχε κάνει να αισθανθεί πως κάτι είχε καταστραφεί και μέσα στον ίδιο και του ήταν αδύνατον να το αντιμετωπίσει. Γι’ αυτό και είχε πάρει δρόμο.’

Τις επόμενες μέρες η ομάδα συνεχίζει να σκοτώνει και να γδέρνει εκατοντάδες βουβάλια, με τον Μίλερ να φαίνεται αποφασισμένος να σκοτώσει όλο το κοπάδι ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα αφήσει ένα μεγάλο μέρος από δέρματα για να τα φέρει πίσω στην επόμενη άνοιξη. Ο ίδιος ο θάνατος αποδυναμώνεται σχεδόν με έμφαση στην ιστορία καθώς τα βουβάλια που περιγράφονται τόσο όμορφα και περήφανα όσο περιφέρονται ελεύθερα, χάνουν το μεγαλείο τους όταν κείτονται νεκρά καταδεικνύοντας έτσι ότι ένα κυνήγι σαν αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από μια φοβερή, άσκοπη σφαγή.

Η μανία του Μίλερ, – όχι τόσο για τον πλούτο που θα του αποφέρουν τα δέρματα όσο για τη φήμη που θα του προσδώσει αυτό το μεγαλειώδες κυνήγι – καθυστερεί την αναχώρηση της ομάδας και ο χειμώνας τους προλαβαίνει στα βουνά. Παγιδευμένοι από το χιόνι προσπαθούν να παραμείνουν ζωντανοί μέχρι την άνοιξη. Κι όταν πια τα χιόνια λιώνουν και επιστρέφουν, το Πέρασμα του Μακελάρη έχει μεταμορφωθεί. Η αγορά των δερμάτων των βουβαλιών έχει καταστραφεί και σαν συνέπεια αυτού η γη είναι πια χωρίς αξία, ο σιδηρόδρομος θα παρακάμψει την περιοχή, ενώ το κρέας των ζώων, που ο Μίλερ και η παρέα του έχουν αφήσει αλόγιστα να σαπίζει στην κοιλάδα, έχει ανεβάσει σημαντικά την τιμή του. Είναι εκείνη τη στιγμή που μετά την απόλυτη εκμετάλλευση της φύσης για την αναζήτηση του κέρδους και μπροστά στη ματαίωση των σχεδίων του και την απογοήτευση που αυτή συνεπάγεται, αναδύεται η σκοτεινή πλευρά του Μίλερ ενώ για τον Άντριους ο ιδεαλισμός του δίνει τη θέση του στη στωική κατανόηση της ματαιότητας των ανθρώπινων ονείρων.

Ο λεπτομερής τρόπος που ο Γουίλιαμς καταγράφει τις περιπέτειες των ηρώων του ή περιγράφει το περιβάλλον τους, κλειδώνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη που αισθάνεται ότι βλέπει, μυρίζει και βιώνει τα πάντα.  Είναι δύσκολο να αποκοπεί κανείς από αυτή την Άγρια Δύση την εντελώς απαλλαγμένη από ηρωισμό και αίγλη ή και από τις περιγραφές της φρίκης που απεικονίζονται μέσω της ήρεμης και ανεπιτήδευτης γλώσσας του συγγραφέα∙ μια γλώσσα που υποστηρίχθηκε αποφασιστικά στην ελληνική έκδοση του βιβλίου από την εμπνευσμένη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου. Ο Γουίλιαμς είναι κύριος της τέλεια συνταγμένης πρότασης που την έχει φροντίσει με λεπτομερή επιμέλεια αφήνοντας στον αναγνώστη την αίσθηση ότι επεξεργάστηκε κάθε λέξη και τη θέση της με τη μέγιστη προσοχή πριν ακουμπήσει το μολύβι του στο χαρτί. Η σκόνη του δρόμου, το ξεδίψασμα μετά από την πολύωρη έλλειψη νερού, η βαριά μυρωδιά των κουφαριών των βουβαλιών, το αίμα, αλλά και τα συναισθήματα των ηρώων περνάνε σχεδόν με κινηματογραφική πιστότητα μπροστά από τον αναγνώστη που βρίσκεται έκθαμβος να διαβάζει αυτό το υπαρξιακό δράμα που φοράει τα ρούχα του γουέστερν.

John Edward Williams

‘Μάλιστα, και οι ποιητές ξαποστέλνουν τ’ αρρωστημένο τους το πνεύμα σε καταπράσινα λιβάδια, σαν κάποιους που αμολάνε ξεπετάλωτα τα κουτσαμένα άλογά τους έξω στο χορτάρι, να γιάνουν τις οπλές τους. Κάτι σαν τους κομπογιαννίτες, με τον τρόπο τους κι οι ποιητές τσαμπουνάνε πως για τις πονεμένες καρδιές, μα και για τα πονεμένα πνευμόνια, καλύτερος γιατρός από τη φύση δεν υπάρχει. Όμως ποιος φταίει που πέθανε ο ζευγάς μου στο λιβάδι από το κρύο; Ποιος φταίει που βγήκε κουνημένος ο Πέτερ, το Αγόρι των Δασών;’ (Χέρμαν Μέλβιλ, ο Φενακιστής)

https://passepartoutreading.gr/