Η συγγραφέας και δημοσιογράφος Άλμπα ντε Σέσπεντες (Alba De Cespedes, Ρώμη 1911 – Παρίσι 1997) υπήρξε μία από τις ηγετικές μορφές του φεμινιστικού κινήματος στην Ιταλία κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Εγγονή του ανθρώπου που κατάργησε τη δουλεία στην Κούβα, κόρη ενός Κουβανού διπλωμάτη και μιας Ιταλίδας, η Σέσπεντες υπήρξε μια παθιασμένη πολιτική ιδεαλίστρια που συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση κατά του φασισμού στην Ιταλία. Διαμορφωμένη από τη ριζοσπαστική κληρονομιά της οικογένειάς της και γράφοντας σε μια εποχή μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών, η λογοτεχνική συνείδηση της ντε Σέσπεντες υπήρξε βαθιά πολιτική. Η λογοτεχνική της έκφραση χαρακτηρίστηκε από έλεγχο και καθαρότητα ενώ οι περιγραφές των χαρακτήρων και του περιβάλλοντος τους βασίζονταν στην οξεία παρατήρηση και την προσοχή στη λεπτομέρεια που διδάχτηκε από τη δημοσιογραφία. Δομημένο ως το μυστικό ημερολόγιο μιας 43χρονης γυναίκας τη δεκαετία του 50 στην Ιταλία, το μυθιστόρημά της ‘Απαγορευμένο τετράδιο’ (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, μετάφραση Σταύρου Παπασταύρου), συνδυάζει όλα τα μαχητικά φεμινιστικά θέματα και τους πολιτικούς προσανατολισμούς της συγγραφέως σε μια σύνθεση μεγάλης σαφήνειας. Μέσα από τις καταγραφές της ηρωίδας της η ντε Σέσπεντες στηλιτεύει τις συμβατικές έννοιες της οικογένειας και της ανδρικής υπεροχής και αναδεικνύει τον εσωτερικό κόσμο των γυναικών, τα βαθύτερα συναισθήματα και τις επιθυμίες τους, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους στη μεταπολεμική Ιταλία. Η ηρωίδα του βιβλίου, η Βαλέρια Κοσσάτι, μια αφοσιωμένη σύζυγος και μητέρα δύο ενήλικων παιδιών, πηγαίνοντας μια μέρα να αγοράσει τσιγάρα για τον σύζυγό της, ζητά, σε μια παρόρμηση της στιγμής, να αγοράσει ένα γυαλιστερό μαύρο τετράδιο. Ο καπνοπώλης ενδίδει στην επιμονή της - αφού τις Κυριακές δεν επιτρέπεται να πουλάει παρά μόνο καπνό – και η Βαλέρια γυρίζει στο σπίτι της με την απαγορευμένη αγορά της κρυμμένη κάτω από το παλτό της. Στην αρχή νιώθει ότι δεν έχει τίποτα να γράψει πέρα από τον καθημερινό αγώνα να κρύψει το σημειωματάριο από τα μέλη της οικογένειάς της– να το μετακινήσει από το ντουλάπι με τα ασπρόρουχα στο σακούλι με τα ξεσκονόπανα. Στο σπίτι της δεν υπάρχει πουθενά ένας δικός της χώρος, ούτε καν ένα δικό της συρτάρι αφού η οικογένειά της θεωρεί παράλογη την ιδέα να έχει κάτι που δεν θα μοιράζεται με τους υπόλοιπους. Όταν σε μια συζήτηση με τον σύζυγο και τα παιδιά της αναφέρει ότι θα ήθελε να έχει ένα δικό της συρτάρι στο οποίο να κλειδώνει ένα ημερολόγιο όλοι γελούν μαζί της και ο σύζυγός της τη ρωτά : ‘Και τι θα έγραφες μέσα μαμά;’ Η επιθυμία της Βαλέρια να απομονωθεί για να γράψει απηχεί το διάσημο δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ, ‘Ένα δικό της δωμάτιο’ (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, μετάφραση Βάσιας Τζανακάρη). Σε αυτό το κείμενο η Γουλφ λέει ότι μια γυναίκα χρειάζεται δύο πράγματα αν θέλει να γίνει συγγραφέας: χρήματα και ένα χώρο στο σπίτι όπου μπορεί, χωρίς διακοπές ή περισπασμούς, να αφοσιωθεί στη δουλειά της. Πίσω από αυτά τα δύο στοιχεία υπάρχει η υπεράσπιση της γυναικείας αυτονομίας και ανεξαρτησίας, αντικρουόμενες ιδέες για τη Βαλέρια που βρίσκει τον εαυτό της ταυτισμένο με τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής που υπαγόρευαν στις γυναίκες της μεσαίας τάξης μια σεμνή και υποταγμένη ζωή στην υπηρεσία της οικογένειας. Η Βαλέρια έχει μεγαλώσει εκπληρώνοντας ευσυνείδητα τους διάφορους ρόλους της – της κόρης, της συζύγου, της μητέρας, της υπαλλήλου – και ενώ δεν της είναι εύκολο να αμφισβητήσει αυτή τη στάση ζωής κάτι την παρακινεί να αρχίσει να καταγράφει στο τετράδιο όσα συμβαίνουν στην καθημερινότητά της και την προβληματίζουν. Αρχίζει λοιπόν να γράφει και για τους επόμενους έξι μήνες το απαγορευμένο, με πολλούς τρόπους, τετράδιο γίνεται ο μοναδικός ιδιωτικός της χώρος, το απρόσμενο προσωπικό της καταφύγιο, ενώ οι αρχικές απλές καταγραφές μετατρέπονται σταδιακά σε ένα είδος εξομολόγησης. Το ημερολόγιο που τηρεί με συνέπεια η Βαλέρια γίνεται η διέξοδος για τις απογοητεύσεις της αλλά και μια πόρτα που ανοίγει για να ανακαλύψει τη δική της οπτική στη ζωή. Παρατηρεί το όνομά της γραμμένο και σκέφτεται ότι δεν το έχει ακούσει εδώ και χρόνια αφού από τότε που γεννήθηκαν τα παιδιά της ακόμη και ο σύζυγός της την αποκαλεί ‘μαμά’, και διαπιστώνει ότι δεν έχει απομείνει τίποτα από εκείνη, ούτε καν το όνομά της.  Η Βαλέρια μαθαίνει σιγά σιγά να κοιτάζει τον εαυτό της μέσα από καινούργια γυαλιά. Βρίσκει τις λέξεις για ό,τι συμβαίνει γύρω της και επομένως φαίνεται να συνειδητοποιεί πράγματα για πρώτη φορά. Η ζωή της αλλάζει κάθε φορά που αποσύρεται κρυφά στο τραπέζι της κουζίνας για να γράψει ό,τι συνέβη εκείνη την ημέρα. Γράφει χωρίς να εκφράζει πάντα άποψη ˙απλώς παρατηρεί και διαπιστώνει ότι είναι ξαφνικά αδύνατο να αρνηθεί τον παραλογισμό των συμβάσεων που χαρακτήριζαν μέχρι τότε τη ζωή της.
Μέσα από την διαδικασία της γραφής, αναθεωρώντας με οδυνηρή διαύγεια τις θέσεις της για την οικογένεια, τη φιλία, τη σεξουαλικότητα, τις αστικές αξίες της αξιοπρέπειας και της θυσίας, η Βαλέρια οδηγείται σταδιακά, στη μοναξιά, την αποξένωση και τις ενοχές. ‘Εγώ ποτέ δεν είχα δικές μου ιδέες ˙ ως τώρα στηρίχτηκα στην ηθική που έμαθα μικρή ή σε ό,τι έλεγε ο άντρας μου. Τώρα θαρρώ πως δεν ξέρω πια πού είναι το καλό και πού το κακό, δεν μπορώ πια να καταλάβω τους γύρω μου και γι’ αυτό, ακόμα και ό,τι θεωρούσα ακλόνητο μέσα μου, χάνει τη συνοχή του.’ Το στοχαστικό βλέμμα με το οποίο η Βαλέρια μελετά τη ζωή της, αποδοκιμάζει και θαυμάζει ταυτόχρονα την κόρη της - τόσο πιο διεκδικητική και σίγουρη για τον εαυτό της-, η ανάγκη της να κρύβει όλο και περισσότερα μυστικά από τον άντρα της, να χρησιμοποιεί μικρά ψέματα για να συναντήσει κρυφά το αφεντικό της όταν αναπτύσσουν συναισθήματα ο ένας για τον άλλον, η καινούρια στάση της απέναντι στις απαιτήσεις των παιδιών της στις οποίες δεν ανταποκρίνεται πλέον τόσο όσο παλιά, είναι ο νέος τρόπος της να ζήσει τη ζωή της˙ ένας τρόπος για τον οποίο δεν ήταν προετοιμασμένη και γι’ αυτό αρχίζει να τον αρνείται. Συναισθηματικά και ιδεολογικά διχασμένη ανάμεσα στις παραδοσιακές αξίες που πρεσβεύει η μητέρα της και τις νέες ελευθερίες που διεκδικεί η κόρη της, αναρωτιέται αν όλη της η ζωή λειτουργεί απλώς ως μια γέφυρα μεταξύ των ασυμβίβαστων κόσμων τους.
Το τετράδιο από καταφύγιο γίνεται εχθρός αφού οι εξομολογήσεις της σ’ αυτό την οδηγούν σε συναισθήματα και αντιλήψεις που δεν τολμά να διατυπώσει ανοιχτά και τη φοβίζουν. Βλέπει πως η ζωή περνάει αλλά αυτή δεν νιώθει αρκετά δυνατή για να τη ζήσει όπως θα ήθελε. Η νέα συνειδητοποίηση μέσα από την ελευθερία που της φέρνει η γραφή την σοκάρει. Πέφτει πάνω στον τοίχο των ενοχών και τον φόβο της αμαρτίας που κουβαλάει από την καθολική ανατροφή της και καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να προχωρήσει σε διεκδικήσεις. Μόνη της ελπίδα είναι να ζήσει η κόρη της διαφορετικά, ‘Κοίτα εσύ να μπορέσεις να καταλάβεις. Για μένα νομίζω πως είναι πολύ αργά.’ της λέει. Το ‘Απαγορευμένο τετράδιο’ είναι ένα εκπληκτικά γραμμένο μυθιστόρημα στο οποίο η Άλμπα ντε Σέσπεντες, μέσω της υπέροχης ηρωίδας της, μπαίνει βαθιά στον ψυχισμό των γυναικών για να προβάλλει τη θέση και τα δικαιώματά τους απέναντι στα παραδοσιακά πρότυπα της μεταπολεμικής ιταλικής κοινωνίας. http://passepartoutreading.gr/ |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου