ΠΩΣ ΣΥΛΛΟΓΑΤΑΙ Ο ΡΗΓΑΣ
‘Πως συλλογάται ο Ρήγας’, αναρωτιέται ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Δημήτρης Ψαρράς στην ομότιτλη ερευνά του. Σύμφωνα με την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, η αναζήτηση νέων πηγών στο έργο του Ρήγα Βελεστινλή αποδίδει σημαντικά ευρήματα:
– Αποκαλύπτεται η πηγή των περίφημων δύο στίχων από τον Θούριο, «Κάλλιο ‘ναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή».
– Προσεγγίζονται νέα μεταφράσματα από έργα των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών.
– Εντοπίζεται μια σημαντική γερμανική πηγή… αγγλικής προέλευσης.
– Πιστοποιείται η εξοικείωση του Ρήγα με το έργο του Βολταίρου και η μετάφραση μεγάλων αποσπασμάτων από τα κείμενά του.
– Δίνεται απάντηση στο πώς συνάντησε ο Ρήγας το «γνωμικό του Χάλερ» που σφράγισε το έργο του («Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»).
– Διατυπώνονται νέες σκέψεις για τη μυστική οργάνωση του Ρήγα και την προσωπική του σχέση με τη θρησκεία.
Μέσα από τα νέα αυτά ευρήματα, επιχειρείται να ερμηνευτεί η δυσανεξία της επίσημης συντηρητικής ιστοριογραφίας απέναντι στην προσωπικότητα, τη δράση και το έργο του Ρήγα. Αναλύεται ειδικά η αρνητική στάση των εκπροσώπων της Ελληνορθόδοξης Ιεραρχίας, από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ έως τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο και τη σημερινή Διοικούσα Εκκλησία.
Κυρίως, όμως, συνοψίζεται το πολιτικό σχέδιο του Ρήγα για μια πολιτειακή συγκρότηση της απελευθερωμένης Ελλάδας και των Βαλκανίων με βάση τα πιο προωθημένα προτάγματα του ριζοσπαστικού Διαφωτισμού. Το απελευθερωτικό όραμα του Ρήγα συμπεριλαμβάνει ισότιμα όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, χωρίς καμία διάκριση φύλου, εθνικής καταγωγής, θρησκείας και γλώσσας. Το επαναστατικό αυτό σχέδιο, που βέβαια ενταφιάστηκε κάτω από την επικράτηση των εθνικισμών του 19ου αιώνα, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο. Και, για πολλούς, απολύτως αδιανόητο.
Πράγματι ο αναγνώστης διαπιστώνει μια συγγραφική προσπάθεια εναρμονισμένη με τη συλλογική αναψηλάφηση του ιστορικού παρελθόντος. Διακόσια χρόνια από τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας, το έφηβό μας κράτος αναζητά τις ρίζες και τις αξίες, με τις οποίες θα εισέλθει στην ενηλικίωση. Έτσι και εδώ ο συγγραφέας, βασιζόμενος σε πηγές, επιχειρεί να αναδείξει τον κεντρικό άξονα της ιδεολογίας του Ρήγα. Αν και το συλλογικό υποσυνείδητο ή αλλιώς «λαϊκός μύθος» τον φέρει υπερασπιστή της ελληνορθόδοξης παράδοσης, ο συγγραφέας τεκμηριώνει μεθοδικά την ευρωπαϊκή ταυτότητα και τα ιδεώδη του Διαφωτισμού, που διέπουν το συλλογισμό του Ρήγα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το δίπολο του ελληνοχριστιανικού οράματος της βυζαντινής επανόδου και το φυσικό απότοκο της Γαλλικής Επανάστασης, όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας.
Βασιζόμενος κυρίως στο πρωτόλειο «Φυσικής Απάνθισμα», που ακολούθησε το «Σχολείο των Ντελικάτων Εραστών» σκιαγραφεί, ως ακολούθως, τον επαναστάτη και κομιστή προοδευτικών ιδεών στην πολιτική, τη θρησκεία, τη γλώσσα, τον έρωτα. Η δυτικότροπη επιρροή του εμφανίζεται, λοιπόν, στο περίφημο δίστιχο «κάλλιο μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή» Πασχάλης Κιτρομηλίδης, στο Ρήγας Βελεστινλής «Άπαντα τα σωζόμενα», τ.Ε’ Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 2000, σ.73 , που πρόκειται στην πραγματικότητα για δάνειο από το σπουδαίο, για την εποχή του, θεατρικό έργο «Κάτωνας» του Άγγλου συγγραφέα Τζόζεφ Αντισον. Ο Δημήτρης Ψαρράς ισχυρίζεται ότι από εκεί άντλησε και την ιδέα της αυτοκτονίας κατά την περίοδο της φυλάκισής του στην Τεργέστη.
Σημαντική τεκμηρίωση παρουσιάζεται, επιπλέον, στην αποδόμηση από το συγγραφέα των κληρονομημένων πεποιθήσεων που πηγάζουν από τον Νικόλαο Πολίτη, σύμφωνα με τις οποίες ο Ρήγας άντλησε έμπνευση για τους στίχους του, ένα βράδυ στο Λιτόχωρο, κατόπιν ηγουμενικών συμβουλών. Ας λάβει υπόψη του ο αναγνώστης, ότι μεγάλο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στην ανάδειξη της συμβολής της Εγκυκλοπαίδειας, την οποία ο Ρήγας αναφέρει στα γραπτά του, αλλά και στην επιρροή των εκλαϊκευμένων Στοιχείων Αστροφυσικής του Φέργκιουσον. Βεβαίως ο συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί στην καθοριστική επίδραση που είχε ο Βολταίρος στην σκέψη του Ρήγα, όπως συνολικά και ριζικά στον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.
Η συστηματική έρευνα του Δημήτρη Ψαρρά φωτίζει επίσης μια άγνωστη πληροφορία, ιδιαίτερα σημαντική, για την πρώτη εμφάνιση της σπουδαίας ρήσης «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Έτσι η φράση συναντάται για πρώτη φορά στη γερμανική γλώσσα και συγκεκριμένα στον ποιητή Χάλερ. Η μελέτη του έργου του Χάλερ αποδεικνύει επιπλέον την πνευματική συγγένεια της ιδεολογίας του Ρήγα με την επαναστατική φλόγα, που ξεσπά, στην εποχή του, στη γερμανική διανόηση και την ακαδημαϊκή κοινότητα. Καταλήγει έτσι ο συγγραφέας, με μία σειρά τεκμηρίων και πηγών, να ταράξει το συλλογικό μας υποσυνείδητο και να αποσυνδέσει τον Ρήγα με το χριστιανικό και πατριωτικό μας ιδεώδες.
Τούτο αποτελεί ανατροπή και επιχειρείται με συστηματική αναφορά στις συγκρούσεις του Ρήγα με την Εκκλησία. Έτσι καταγράφεται η αντίθεση του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ με τα κείμενα του Ρήγα, σύμφωνα με τα οποία η ανατροπή του σουλτανικού νομικού και πολιτικού πλαισίου επιτρέπει τη συνύπαρξη εθνοτήτων, θρησκειών και γλωσσών. Η πολυπολιτισμική θεώρηση του Ρήγα δεν συμβάδιζε, επομένως, με την ελληνοχριστιανική αντίληψη, αντίθεση που σύμφωνα με τον συγγραφέα, συντηρήθηκε μέχρι πρόσφατα στα γραπτά του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδων Χριστόδουλου (Ο εθνάρχης της οδύνης Γρηγόριος Ε’, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004).
Στον επίλογο βρίσκουμε τελικά διατυπωμένα : «…..Οι ανδριάντες του επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή και του διώκτη του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ έχουν στηθεί συμμετρικά μπροστά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας εδώ και σχεδόν εκατόν πενήντα χρόνια, υπενθυμίζοντάς μας ότι το δίλημμα παραμένει αναπάντητο….» (σ.200)
Διαφωτισμός ή Εκκλησία; Σε ποιόν μπορεί να πιστωθεί το όραμα του Ρήγα; Η υπάρχει τρίτος δρόμος, όπως αυτός του Κοραή όπως, πολύ παραστατικά υπογραμμίζει ο συγγραφέας στήνοντας εικονικά τους τρεις αδριάντες; Πολλά ερωτηματικά σε μία παράγραφο και ένα μεγάλο στο τίτλο. Πως, τελικά, συλλογάται ο Ρήγας; Η πως, τελικά, συλλογάται το Έθνος;
Δημήτρης Ψαρράς
Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, Δεκ.20
https://passepartoutreading.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου