ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ

 ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ

By ΒΑΣΩ ΜΠΕΡΗ on 24 Ιουνίου 2024 Το βραβευμένο με το Booker 2023 μυθιστόρημα του Ιρλανδού Πωλ Λιντς (Paul Lynch, 1977-) με τίτλο ‘Το τραγούδι του προφήτη'  (εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου), περιγράφει τη ραγδαία καταστροφή μιας ευνομούμενης κοινωνίας που χάνει τον προσανατολισμό της κάτω από ένα απολυταρχικό καθεστώς˙ μια ιστορία για όσα θα μπορούσαν να συμβούν σε οποιαδήποτε χώρα του δυτικού κόσμου αν τα πολιτικά πράγματα ξέφευγαν. Σε ένα τόπο που αναφέρεται ότι είναι η Ιρλανδία, σε ένα ακαθόριστο μέλλον που μοιάζει πολύ με το σήμερα, ένα απολυταρχικό καθεστώς επιβάλλεται και στερεί από τους πολίτες κάθε ελευθερία, λόγου, αντίδρασης, διεκδίκησης. Μαζί με τη χαμένη ελευθερία όμως φαίνεται να εξαφανίζονται από τη χώρα και η ενσυναίσθηση αλλά και η λογική. Η πρώτη φράση του μυθιστορήματος είναι μια δυναμική όσο και δυσοίωνη εισαγωγή  στον εφιάλτη της ηρωίδας Άιλις Στακ και της οικογένειάς της. ‘Ήρθε η νύχτα και δεν την άκουσε, όρθια στο παράθυρο, κοιτάζοντας έξω τον κήπο, δεν άκουσε το χτύπημα. Πώς έρχεται το σκοτάδι και πέφτει αθόρυβα πάνω στις κερασιές. Μαζεύει τα τελευταία φύλλα και τα φύλλα δεν του αντιστέκονται, το δέχονται το σκοτάδι ψιθυριστά.’ Η απειλή του απολυταρχισμού που έχει επιβληθεί στην Ιρλανδία, και οι σκοτεινοί καιροί που φέρνει μαζί του ήταν ήδη εκεί, αλλά η Άιλις απλά δεν τους έχει ακούσει να έρχονται. Ήταν τόσο απορροφημένη στην ειρηνική, συνηθισμένη οικογενειακή ζωή της, που δεν αισθάνθηκε το τέλος αυτής της ζωής να έρχεται. Μόνο όταν  το κόμμα, εμφανίζεται ένα βράδυ στο κατώφλι της, με τη μορφή δύο ανδρών που  αναζητούν τον σύζυγό της, αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο. Αλλά ήδη, είναι πολύ αργά για εκείνη και την οικογένειά της. Ο σύζυγος της Άιλις, ο Λάρι, είναι εκπαιδευτικός και ενεργός συνδικαλιστής στο σωματείο των εκπαιδευτικών που σχεδιάζει διαμαρτυρίες ενάντια στο κόμμα. Όταν επιστρέφει στο σπίτι και μαθαίνει για την επίσκεψη των αστυνομικών δεν δίνει και πολλή σημασία ˙ ‘Δεν είναι τίποτα’, λέει αδιάφορα. Γιατί όπως όλοι οι  χαρακτήρες του μυθιστορήματος, έτσι κι εκείνος δεν μπορεί να πιστέψει ότι τέτοια φρίκη θα βρεθεί στο κατώφλι του. Αλλά σε λίγο, ο Λάρι εξαφανίζεται χωρίς εξήγηση και η Άιλις βυθίζεται στον εφιάλτη της φροντίδας των τεσσάρων παιδιών τους. Ο κόσμος γύρω της αρχίζει να διαλύεται ˙υπάρχει ξαφνικά βία στους δρόμους, γίνονται μαζικές συλλήψεις, περιορίζονται οι μετακινήσεις, εξαφανίζονται τα τρόφιμα, εξαφανίζονται άνθρωποι από τη μία μέρα στην άλλη. Η ρητορική του κόμματος μολύνει τους χώρους εργασίας και τα σχολεία, τα διακριτικά του κόμματος καταστρέφουν φιλίες μιας ζωής ενώ τα διορισμένα από το κόμμα πρόσωπα εξουσίας επιβάλλουν τις απόψεις τους σε όλους. Κάθε νέα αγριότητα μοιάζει να παρασύρει μακριά από κάθε κανονικότητα και τα έφηβα παιδιά της Άιλις, τον γέροντα ανοϊκό πατέρα της, τους γείτονες και τους συναδέλφους της. Η ίδια βρίσκεται από τη μια μέρα στην άλλη ανάμεσα στον οδυνηρό αφανισμό μιας δημοκρατίας που δίνει τη θέση της σε κάτι άλλο, άγνωστο, μακρινό, απειλητικό και στην κανονική της ζωή ως επιστήμονας, κόρη και μητέρα.   Στην προσπάθειά της να κρατήσει την οικογένειά της ενωμένη καλείται να  πάρει αποφάσεις και στη συνέχεια πρέπει να ζήσει με τις συχνά τρομερές συνέπειες αυτών των αποφάσεων. Όταν ο Μαρκ, ο μεγαλύτερος γιός της, καλείται να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία η Άιλις προσπαθεί να τον φυγαδεύσει αλλά εκείνος αποφασίζει να ενταχθεί στις δυνάμεις των ανταρτών και σύντομα χάνει την επαφή του με την υπόλοιπη οικογένεια. Η ιστορία που αφηγείται ο Λίντς δεν προσφέρει καμμιά παρηγοριά. Αντίθετα αποβλέπει στην αφύπνιση της συνείδησης του αναγνώστη ώστε να αισθανθεί ότι αυτό που βλέπει στην τηλεόραση να συμβαίνει κάπου μακριά είναι πολύ πιθανό να συμβεί και στον ίδιο, στη δική του ζωή, στη δική του χώρα. Η σύγκρουση ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη και την οικογένεια, που παρουσιάζεται στο πρώτο μέρος του βιβλίου εξελίσσεται σε σύγκρουση του ατόμου με όσα και όσους το περιβάλλουν. Γύρω από την Άιλις υπάρχουν φίλοι και γείτονες και συνάδελφοι και όλοι σιγά σιγά αποδεικνύονται είτε αναξιόπιστοι είτε ανίκανοι να συνδράμουν. Η κατάσταση μέρα με τη μέρα χειροτερεύει και το χρονικό του απόλυτου πανικού, αποδίδεται με μια αντισυμβατική μεν, αποτελεσματική δε, γραφή τρόμου που ο Λίντς χειρίζεται με ακρίβεια. Το κείμενο, που αποτελείται από μεγάλες παραγράφους - κάποιες φορές αρκετών σελίδων - με τους διαλόγους να ακολουθούν χωρίς σήμανση τη ροή της πρότασης,  συμβάλλει στην ενίσχυση της  αγωνίας του αναγνώστη, επιβάλλοντάς του αυτόν το ρυθμό του επείγοντος. ‘[…] σου παίρνουν κάτι και το αντικαθιστούν με σιωπή κι εσύ βρίσκεσαι αντιμέτωπη μ’ αυτή τη σιωπή κάθε στιγμή του ξύπνιου σου, δεν μπορείς να ζήσεις, παύεις να είσαι ο εαυτός σου, γίνεσαι ένα πράγμα αντιμέτωπο με τη σιωπή, ένα πράγμα που περιμένει να τελειώσει η σιωπή, ένα πράγμα πεσμένο στα γόνατα που ικετεύει ψιθυριστά τη σιωπή, ένα πράγμα που περιμένει να του δώσουν πίσω αυτό που του πήραν, γιατί μόνο τότε θα μπορείς να συνεχίσεις τη ζωή σου, αλλά η σιωπή δεν τελειώνει, καταλαβαίνεις, σ’ αφήνουν την ελπίδα ότι αυτό που θέλεις θα ξανάρθει, θα το ‘χεις κάποια μέρα πάλι, κι έτσι μένεις ασάλευτη, ανήμπορη να κουνηθείς, μουδιασμένη, σαν στομωμένο μαχαίρι, και η σιωπή δεν τελειώνει, επειδή η σιωπή είναι η πηγή της δύναμής τους, αυτό είναι το μυστικό της νόημα.’ Πολίτες της ίδιας χώρας, αντάρτες και καθεστωτικοί, πρώην φίλοι, γείτονες, συγγενείς, βρίσκονται τώρα σε αντίπαλα στρατόπεδα και έχουν μετατρέψει την πόλη σε πεδίο μάχης. Σε μία από τις μάχες τραυματίζεται και ο Μπέιλι, ο δεύτερος γιός της Άιλις. Υπάρχουν μερικές πραγματικά συγκλονιστικές στιγμές στο μυθιστόρημα και σε πολλά σημεία η ανάγνωση γίνεται συναισθηματικά εξαιρετικά δύσκολη. Υπάρχουν πολύ σκληρές περιγραφές της αστυνομικής βαρβαρότητας, του τρόμου, της βίας και του θανάτου αλλά η συγκεκριμένη σκηνή στην οποία η Άιλις ψάχνει μέσα στα πτώματα στο νεκροτομείο, ελπίζοντας να μην βρει το δεκατριάχρονο γιο της, είναι μια σκηνή που συνεχίζει να στοιχειώνει για μέρες μετά την ολοκλήρωση της  ανάγνωσης του βιβλίου. Ένα από τα θέματα που επισημαίνει ο Λιντς στο βιβλίο του είναι η απροθυμία των προσφύγων να εγκαταλείψουν το σπίτι τους, τη χώρα τους, πολλές φορές ακόμη και μπροστά στον κίνδυνο της απώλειας της ζωής τους. Η επίμονη άρνηση της Άιλις να εγκαταλείψει τη χώρα φέρνει στο νου τους ηλικιωμένους που γαντζώνονται από το τελευταίο ντουβάρι του σπιτιού που καταρρέει, κλείνονται μέσα στο σπίτι με τη φωτιά να έχει φτάσει στον κήπο τους και αντιδρούν έντονα σε κάθε προσπάθεια σωτηρίας τους. Γιατί; - αναρωτιέται κανείς. Ίσως γιατί αυτό που απειλείται -το σπίτι τους - να έχει μικρότερη σημασία γι’ αυτούς από αυτό που χάνεται – τις αναμνήσεις, τα όνειρα, τη ζωή που έζησαν. Με τον ίδιο τρόπο η Άιλις αρνείται να εγκαταλείψει το σπίτι της, να παραιτηθεί από την ελπίδα να ξαναδεί τον άντρα της και τον γιό της, να σβήσει τα όνειρα και τα σχέδια μιας ολόκληρης ζωής. Η Άιλις φεύγει μόνο όταν η φυγή είναι ο μόνος τρόπος για να σώσει τα παιδιά που της έχουν απομείνει. Οι τελευταίες σελίδες που περιγράφουν την απόγνωση και τον φόβο των προσφύγων είναι το στολίδι του βιβλίου και - κατά δήλωση του συγγραφέα- αποτελούν μια ευθεία προβολή της βίας στην Παλαιστίνη, την Ουκρανία και τη Συρία, της εμπειρίας όλων εκείνων που φεύγουν από τις κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες τους αλλά και της προφανούς απουσίας αλληλεγγύης του δυτικού κόσμου. https://passepartoutreading.gr/