Μιχάλης Θερμόπουλος

Η 25η Απριλίου έχει υιοθετηθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ελονοσίας.

Τα τελευταία χρόνια, η πρόοδος στην μείωση της ελονοσίας έχει τελματώσει. Όχι μόνο η ελονοσία συνεχίζει να θέτει σε άμεσο κίνδυνο την υγεία και να κοστίζει ζωές, αλλά επίσης διαιωνίζει έναν φαύλο κύκλο ανισότητας:

Οι άνθρωποι που ζουν στις πιο ευάλωτες καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων, των βρεφών, των παιδιών κάτω των 5 ετών, των προσφύγων, των μεταναστών, των εσωτερικά εκτοπισμένων και των αυτόχθονων πληθυσμών, συνεχίζουν να πλήττονται δυσανάλογα.

Ο αφρικανικός κλάδος του ΠΟΥ επωμίζεται το μεγαλύτερο βάρος της νόσου: το 2022, το 94% και το 95% των κρουσμάτων ελονοσίας και των θανάτων ήταν στην Αφρική. Οι αγροτικοί πληθυσμοί στην αφρικανική περιοχή που ζουν σε καταστάσεις φτώχειας και με λιγότερη πρόσβαση στην εκπαίδευση επηρεάζονται περισσότερο. Λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα τροχιά, το φετινό μήνυμα του ΠΟΥ για την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ελονοσίας είναι: “Επιτάχυνση της καταπολέμησης της ελονοσίας για έναν πιο δίκαιο κόσμο”.

WHO-WMD2023-time-of-the-essence-for-detecting-malaria-eng.jpg

Τι είναι η ελονοσία

Η ελονοσία (malaria) είναι λοιμώδης νόσος που προκαλείται από το παράσιτο «πλασμώδιο» της ελονοσίας και μεταδίδεται κυρίως μέσω τσιμπήματος μολυσμένου Ανωφελούς κουνουπιού (Anopheles). Τα κουνούπια μολύνονται από ασθενείς με παρασιταιμία.

Η ελονοσία ενδημεί -με συνεχιζόμενη μετάδοση- σε 84 χώρες/περιοχές του πλανήτη, κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Η ελονοσία ήταν ενδημική και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής έως τα μισά του 20ού αιώνα, εκριζώθηκε όμως από αυτές, κατόπιν εντατικών προγραμμάτων ελέγχου.

Στην Ελλάδα η ελονοσία εκριζώθηκε το 1974, μετά από εντατικό και επίπονο πρόγραμμα καταπολέμησης (1946-1960). Έκτοτε καταγράφονται πανελλαδικά ετησίως 20-110 εισαγόμενα κρούσματα ελονοσίας, δηλαδή κρούσματα που προσβλήθηκαν σε χώρα του εξωτερικού. Η καταγραφή εισαγόμενων κρουσμάτων ελονοσίας είναι απολύτως αναμενόμενη, με την αύξηση των ταξιδιών και μετακινήσεων πληθυσμών παγκοσμίως, και παρατηρείται σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες.

Επιπρόσθετα, τα τελευταία έτη, από το 2009 και μετά, καταγράφηκαν -σχεδόν κάθε έτος- σε ορισμένες (κυρίως αγροτικές) περιοχές της χώρας κρούσματα P.vivax ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης (σε ασθενείς που δεν ανέφεραν ιστορικό ταξιδιού σε ενδημικές χώρες), κυρίως ως σποραδικά κρούσματα 1ης γενιάς μετάδοσης, αλλά και σε συρροές (ιδίως τα έτη 2011-2012).

Πως μεταδίδεται η ελονοσία

Ο κύριος τρόπος μετάδοσης της ελονοσίας είναι με τσίμπημα από θηλυκό μολυσμένο κουνούπι που ανήκει στο γένος Ανωφελές (Anopheles). Μόνο κουνούπια του γένους αυτού μπορούν να μεταδώσουν την ελονοσία, εάν είναι μολυσμένα, δηλαδή εάν προηγουμένως έχουν τσιμπήσει άνθρωπο μολυσμένο με το παράσιτο που προκαλεί την ελονοσία.

Με μετάγγιση αίματος, μεταμόσχευση οργάνων και χρήση μολυσμένων βελονών ή συριγγών. Σπανιότερα η μετάδοση μπορεί να γίνει και από τη μητέρα στο έμβρυο.

Το παράσιτο δεν μεταδίδεται άμεσα από άτομο σε άτομο μέσω της συνήθους κοινωνικής επαφής (π.χ. άγγιγμα, φιλί), σεξουαλικής ή άλλης επαφής.

Μεταδίδουν όλα τα κουνούπια την ελονοσία;

Τα πλασμώδια της ελονοσίας μεταδίδονται μόνο από τα μολυσμένα θηλυκά κουνούπια του γένους Ανωφελές (από ορισμένα είδη Ανωφελών) και όχι από άλλα γένη κουνουπιών. Μεγαλύτεροι πληθυσμοί Ανωφελών κουνουπιών υπάρχουν κυρίως σε αγροτικές και περι-αστικές περιοχές. Τα Ανωφελή κουνούπια τσιμπούν κυρίως από αργά το απόγευμα έως τις πρώτες πρωινές ώρες. Άλλα γένη κουνουπιών μπορεί να μεταδώσουν ιούς, όπως τον ιό του Δυτικού Νείλου, του Δάγγειου πυρετού κλπ.

Ελονοσία: Συμπτώματα

Στις περισσότερες περιπτώσεις και ανάλογα με το είδος του πλασμωδίου, τα συμπτώματα εμφανίζονται 1 έως 4 εβδομάδες μετά το τσίμπημα του μολυσμένου κουνουπιού, όμως μπορεί να εμφανιστούν έως και ένα χρόνο μετά την μόλυνση. Η νόσος από ορισμένα πλασμώδια (π.χ. από P.vivax), εάν δεν θεραπευθεί ριζικά, μπορεί να υποτροπιάσει, με αποτέλεσμα ο ασθενής να νοσήσει ξανά μέσα σε διάστημα μηνών έως και 5 ετών από το πρώτο επεισόδιο, ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσεις μέχρι και 8 έτη μετά.

Τα κύρια και πιο συνηθισμένα συμπτώματα της ελονοσίας είναι:

  • πυρετός (συνήθως υψηλός) με ρίγος
  • εφίδρωση
  • πονοκέφαλος
  • πόνοι στο σώμα
  • κούραση και γενική αδιαθεσία
  • συμπτώματα γριπώδους συνδρομής

Ο πυρετός μπορεί να εμφανίζεται κάθε δεύτερη ή κάθε τρίτη ημέρα, χωρίς όμως αυτό να παρατηρείται συχνά (συνήθως εμφανίζεται καθημερινά). Στα μεσοδιαστήματα του πυρετού, ιδίως τις πρώτες ημέρες, ο ασθενής μπορεί να αισθάνεται εντελώς καλά.

Άλλα συμπτώματα που μπορούν ενίοτε να εμφανιστούν είναι:

  • ναυτία
  • έμετος
  • διάρροια
  • κοιλιακός πόνος
  • βήχας

Επιπλέον σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εκδηλωθεί αναιμία και ίκτερος (κίτρινη χροιά των ματιών, του δέρματος και των βλεννογόνων). Αν δεν δοθεί η κατάλληλη θεραπεία, στις σοβαρές μορφές της νόσου (που συνήθως οφείλονται σε P. falciparum) μπορεί να προκληθούν:

  • νεφρική ή/ και αναπνευστική ανεπάρκεια
  • νευρολογικά συμπτώματα
  • επιληπτικές κρίσεις
  • νοητική σύγχυση
  • κώμα
  • θάνατος

Ασθενείς με ελονοσία που κατάγονται από ενδημικές χώρες μπορεί να έχουν ελαφριά συμπτώματα (λόγω μερικής ανοσίας).

Ελονοσία: Θεραπεία

Αυτήν τη στιγμή δεν υπάερχει εμβόλιο κατά της ελονοσίας. Οι έρευνες όμως για τη δημιουργία εμβολίου βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο και εμβόλια κατά της ελονοσίας αναμένεται να κυκλοφορήσουν στα προσεχή χρόνια. Η ελονοσία θεραπεύεται αποτελεσματικά εάν διαγνωσθεί εγκαίρως και ο ασθενής λάβει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Η θεραπεία της ελονοσίας (είδος φαρμάκου και διάρκεια της θεραπείας) εξαρτάται από το είδος του πλασμωδίου που προκαλεί τη νόσο και την περιοχή στην οποία συνέβη η μόλυνση (λόγω της εμφάνισης αντοχής σε μερικά φάρμακα σε ορισμένες χώρες). Η θεραπεία εξαρτάται επίσης από το πόσο σοβαρή είναι η νόσος, από την ηλικία και τις χρόνιες παθήσεις του ασθενούς και από το εάν υφίσταται ή αναμένεται εγκυμοσύνη. Η θεραπεία συνιστάται να ξεκινάει έγκαιρα στα πρώτα στάδια της νόσου, πριν αυτή εξελιχθεί σε σοβαρή μορφή (ιδίως σε ελονοσία από P.falciparum). Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι απαραίτητες τόσο για τη βελτίωση της πρόγνωσης του ασθενούς, όσο και για τη διακοπή της αλυσίδας μετάδοσης της ελονοσίας.

Spraying-Mosquito

Πώς να προφυλαχθείτε από τα κουνούπια

  • Προστατευόμαστε από τα τσιμπήματα κουνουπιών όλες τις ώρες που αυτά είναι δραστήρια (από αργά το απόγευμα έως τις πρώτες πρωινές ώρες για τα Ανωφελή κουνούπια)
  • Φοράμε κατάλληλα ρούχα που καλύπτουν όσο μεγαλύτερη επιφάνεια του σώματος γίνεται (μακριά μανίκια και παντελόνια), όταν αυτό είναι ανεκτό. Πιο κατάλληλα είναι τα ανοιχτόχρωμα και φαρδιά ρούχα.
  • Χρησιμοποιούμε εντομοαπωθητικά σώματος (σε μορφή σπρέι, λοσιόν ή άλλη), στο ακάλυπτο δέρμα και επάνω από τα ρούχα. Τα εντομοαπωθητικά θα πρέπει να περιέχουν δραστικές ουσίες με αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα, όπως π.χ.: DEET (N,N – διεθυλοτολουαμίδη), ή Iκαριδίνη (icaridin) ή IR 3535 ή Citriodiol ή Eucalyptus citriodora oil, hydrated, cyclized (ecoil (h/c)). Ακολουθούμε αυστηρά τις οδηγίες χρήσης των προϊόντων.
  • Κάνουμε συχνά λουτρά καθαριότητας για την απομάκρυνση του ιδρώτα (ο ιδρώτας προσελκύει τα κουνούπια).
  • Τοποθετούμε και χρησιμοποιούμε αντικουνουπικά πλέγματα (σήτες) σε παράθυρα, μπαλκονόπορτες, φεγγίτες, αεραγωγούς τζακιού ή άλλα ανοίγματα του σπιτιού. Ελέγχουμε τακτικά και επιδιορθώνουμε τις σήτες.
  • Χρησιμοποιούμε κουνουπιέρα, ιδίως σε περιοχές με πολλά κουνούπια ή όταν δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άλλα προστατευτικά μέσα, π.χ. σε μικρά βρέφη (βάζουμε κουνουπιέρα στις κούνιες και στα καρότσια τους). Σιγουρευόμαστε ότι δεν έχουν εγκλωβιστεί κουνούπια στην κουνουπιέρα.
  • Χρησιμοποιούμε ανεμιστήρες ή κλιματιστικά. Ο δροσερός αέρας μειώνει τη δραστηριότητα των κουνουπιών. Η χρήση ανεμιστήρων δυσχεραίνει την προσέγγιση των εντόμων.
  • Ποτίζουμε -κατά προτίμηση- τις πρωινές ώρες, για να μειώσουμε την έκθεσή μας στα κουνούπια κατά τη διάρκεια του ποτίσματος.
  • Κουρεύουμε τακτικά το γρασίδι, τους θάμνους και τις φυλλωσιές (σημεία που βρίσκουν καταφύγιο τα ενήλικα κουνούπια).
  • Περιορίζουμε τα σημεία που τα κουνούπια αφήνουν τα αυγά τους: Τα κουνούπια αφήνουν τα αυγά τους σε στάσιμα νερά (ακόμα και σε μικρές συλλογές νερού). Δεν δημιουργούμε και δεν αφήνουμε στάσιμα νερά πουθενά, μέσα και έξω από το σπίτι μας, σε μπαλκόνια, βεράντες, ταράτσες, κήπους, αυλές, πυλωτές, χωράφια, οικόπεδα.
  • Δεν αφήνουμε να συσσωρεύονται λύματα ή νερά αποχέτευσης: Αντικαθιστούμε/ επιδιορθώνουμε σπασμένους σωλήνες νερού και βρύσες με διαρροές. Καθαρίζουμε τις υδρορροές, τα φρεάτια και τα λούκια από φύλλα και σκουπίδια.
  • Απομακρύνουμε τα στάσιμα νερά από βαρέλια, κουβάδες, κάδους, λεκάνες, καρότσια, βάρκες, εγκαταλελειμμένες πισίνες, σιντριβάνια, διακοσμητικές λιμνούλες, υπόγεια, θεμέλια οικοδομών, δεξαμενές κ.α.
  • Όλα τα δοχεία, αντικείμενα και περιέκτες που μαζεύουν νερό: τα αναποδογυρίζουμε (εάν δεν τα χρησιμοποιούμε τακτικά), ή αδειάζουμε/ ανανεώνουμε συχνά το νερό τους τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα (π.χ. ποτίστρες ζώων, στέρνες, βάζα, πιατάκια γλαστρών κ.α.), ή τα καλύπτουμε (π.χ. δεξαμενές και βαρέλια νερού, πηγάδια, ελαστικά αυτοκινήτων).

Πηγές: who.int, eody.gov.gr

https://www.onmed.gr/