ΟΙ ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ
Ο Γερμανός συγγραφέας W.G. Sebald (1944-2001) που προτιμούσε να τον αποκαλούν Μαξ, έχει χαρακτηριστεί ο σημαντικότερος Γερμανός συγγραφέας της μεταπολεμικής εποχής. Γεννημένος και μεγαλωμένος στις Βαυαρικές Άλπεις, μετακόμισε στην Αγγλία όταν ήταν 26 ετών. Από το 1970 μέχρι τον πρόωρο θάνατό του σε τροχαίο ατύχημα το 2001, έζησε και εργάστηκε ως πανεπιστημιακός λέκτορας στο Norwich στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Σέμπαλντ προίκισε την παγκόσμια λογοτεχνία με μια σειρά καινοτόμων στη μορφή τους έργων στα οποία ενσωμάτωσε στοιχεία υπαρξιακών απομνημονευμάτων, αυτοβιογραφίας, ταξιδιωτικής γραφής και μυθιστορίας. Ενώ στη φόρμα των γραπτών του υπάρχει πάντα καλά κρυμμένο το ακαδημαϊκό περίβλημα του επιστημονικού δοκιμίου εντούτοις αυτό υπονομεύεται έξυπνα με διάφορους τρόπους καταλήγοντας σε κείμενα προσιτά στα οποία κυριαρχούν η περιπλάνηση, η φυγή ή η εξορία ενώ οι χαρακτήρες του είναι άνθρωποι εκτοπισμένοι, πληγωμένοι, εξόριστοι, άνθρωποι που τους στοιχειώνουν φαντάσματα από το παρελθόν.
Τον Αύγουστο του 1992, όταν οι μέρες του Σείριου πλησίαζαν στο τέλος τους, ξεκίνησα να περιηγηθώ με τα πόδια την κομητεία Σάφφολκ της Ανατολικής Αγγλίας, με την ελπίδα να ξεφύγω από το κενό που με πλημμυρίζει όποτε ολοκληρώνω μια εκτενή εργασία.
Έτσι ξεκινά η αφήγησή του στο βιβλίο με τίτλο ‘Οι δακτύλιοι του Κρόνου’ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ σε μετάφραση Γιάννη Καλιφατίδη. Με αυτή τη μελαγχολική διάθεση αρχίζει την περιγραφή ενός οδοιπορικού στις αραιοκατοικημένες παράκτιες εκτάσεις της Ανατολικής Αγγλίας όπου αναλογίζεται ‘τόσο την υπέροχη αίσθηση ελευθερίας κινήσεων όσο και την παραλυτική φρίκη που με κατακυρίευε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, όποτε τύχαινε να βρεθώ αντιμέτωπος με τα ίχνη που είχε αφήσει πίσω της η καταστροφή, από καταβολής κόσμου, ακόμα και σε τούτη την απομακρυσμένη περιοχή.’ Ο συγγραφέας περπατά στους εξοχικούς δρόμους, διασχίζει ερημωμένα χωριά, συναντιέται με εγκαταλειμμένα βικτωριανά αρχοντικά, κοιτάζει γύρω του, παρατηρεί και κάθε νέα του παρατήρηση πυροδοτεί αναμνήσεις και ιστορίες που συμπλέκονται σ’ έναν περίπλοκο ιστό καταγραφής θραυσμάτων ενός παροδικού κόσμου. Τα ίχνη του παρελθόντος του στέλνουν πίσω την εικόνα της ιστορίας κι αυτός στοχάζεται για την ιστορική απώλεια, την επιλεκτικότητα και την παροδικότητα της ανθρώπινης μνήμης. Κάθε παρατήρηση και σκέψη του καταλήγει σε μια αναδρομή, σε μια ιστορία ή σε μια αναφορά, μέσα από τις οποίες ανιχνεύει την τροχιά της ιστορίας και της φύσης συμπεραίνοντας ότι οδηγούν σε διάλυση και ήττα. Δεκάδες διαφορετικές ιστορίες λέγονται στα 10 κεφάλαια του βιβλίου, άλλες πραγματικές και άλλες φανταστικές, στις οποίες το παρελθόν γυρίζει γύρω από το παρόν σε ατελείωτους κύκλους σαν τους δακτυλίους του Κρόνου.
Σε ένα από τα εισαγωγικά επιγράμματα του βιβλίου προερχόμενο από την Εγκυκλοπαίδεια Brockhaus αναφέρεται ότι οι δακτύλιοι του Κρόνου είναι ενδεχομένως ‘θραύσματα κάποιου παλαιότερου δορυφόρου, ο οποίος φαίνεται πως πλησίασε σε τόσο μικρή απόσταση τον Κρόνο, ώστε να καταστραφεί εξαιτίας της παλιρροιακής επίδρασης του πλανήτη’. Σαν αυτούς τους δακτυλίους, τα συντρίμμια ενός δορυφόρου που κυκλώνουν έναν πλανήτη για να εξαφανιστούν, είναι και τα ίχνη των ιστοριών που αποκαλύπτει στο διάβα του ο μοναχικός οδοιπόρος και η αγγλική ύπαιθρος του προσφέρει πληθώρα τέτοιων κατακερματισμένων προοπτικών που μεταμορφώνουν την περιήγησή του σε ένα διαλογισμό για τη φύση, την ιστορία, την παρακμή και την καταστροφή.
Στην αρχή του ταξιδιού του, ο Σέμπαλντ, με αφορμή το έργο του Τόμας Μπράουν, συγγραφέα, γιατρού και μελετητή του 17ου αιώνα, που υποστήριζε ότι τίποτα δεν αντέχει στο χρόνο ενώ ‘πάνω σε κάθε νέα μορφή επικάθεται ήδη ο ίσκιος της καταστροφής’, οδηγείται σε ένα διαλογισμό για την παροδικότητα κα στη συνέχεια σε μια ερμηνεία του πίνακα του Ρέμπραντ ‘Τα μέλη της συντεχνίας των χειρουργών’. Η επίσκεψη στο Σαμερλέυτον, ένα αλλοτινό παραμυθένιο αρχοντικό, σύμβολο ματαιοδοξίας που οδεύει προς τον σιωπηλό μαρασμό του, καταλήγει σε μια συζήτηση για τις αεροπορικές επιδρομές κατά της Γερμανίας στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αφού σ’ αυτή την περιοχή υπήρχαν πολλά στρατιωτικά αεροδρόμια από τα οποία έφυγαν τα βομβαρδιστικά με προορισμό τη Γερμανία. Ο Σέμπαλντ που μεγάλωσε σε μια εποχή όπου οι ενήλικες αρνούνταν να μιλήσουν για τον πόλεμο ή τη συμμετοχή τους σ’ αυτόν (συμπεριλαμβανομένου του πατέρα του, ο οποίος υπηρέτησε ως αξιωματικός των Ναζί) αναφέρεται πολλές φορές στα έργα του στο θέμα της ιστορικής διαγραφής και της λήθης, ιδιαίτερα σε σχέση με το Ολοκαύτωμα και τους βομβαρδισμούς των Συμμάχων εναντίον Γερμανών αμάχων.
Σε κάθε κεφάλαιο, κάνοντας τον αναγνώστη συνταξιδιώτη του, αφηγείται μ’ ένα πρωτότυπο, χαλαρό ρυθμό, οδηγούμενος από κάτι που τραβάει την προσοχή του ή κάτι που επισκέπτεται, σε μια ιστορία ή σε μια αλληλουχία σκέψεων. Στο Λόεστοφτ παρατηρεί τους ψαράδες που κάθονται με το βλέμμα τους στραμμένο στην Ανατολή επειδή μάλλον ‘προτιμούν να βρίσκονται σε ένα μέρος όπου έχουν πίσω τους τον κόσμο και μπροστά τους την απόλυτη απεραντοσύνη’ και οι σκέψεις του τον οδηγούν στη φυσική ιστορία της ρέγγας και στην αναφορά ενός γουρουνιού που απολαμβάνει ένα απροσδόκητο χάδι. Μια εξερεύνηση των εμπειριών του Κόνραντ στο Κογκό, φέρνει στο νου του τη φρίκη του αποικισμού και το αξεπέραστο βιβλίο του «Η καρδιά του σκότους» ενώ ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδηγεί τη σκέψη του στις μαζικές εκτελέσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και στον Κουρτ Βαλντχάϊμ που συμμετείχε σ’ αυτές τις θηριωδίες ενώ δεν παραλείπει και μια ειρωνική αναφορά ότι ως πρώην Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, ‘υπό αυτή την ιδιότητα λέγεται ότι απηύθυνε ηχογραφημένο χαιρετισμό προς τους πιθανούς εξωγήινους κατοίκους του Σύμπαντος και ότι, μαζί με άλλα αξιομνημόνευτα ενθύμια της ανθρωπότητας, το μήνυμά του ταξιδεύει με τη διαστημική συσκευή Βόγιατζερ ΙΙ στα πέρατα του ηλιακού μας συστήματος’. Από τη γέφυρα του ποταμού Μπλάυθ, που υποτίθεται ότι χτίστηκε για να περάσει το τρένο του αυτοκράτορα της Κίνας, σκέφτεται τα μυστικά της εξουσίας της χήρας αυτοκράτειρας Τζου-Σι και την αγάπη της για τη σηροτροφία. Περνώντας από τον ερεικώνα του Ντάνιτς περιπλανιέται σ’ έναν απρόσμενο λαβύρινθο και λίγο αργότερα συναντιέται με τον συγγραφέα Μάικλ Χάμπουργκερ που ζει από χρόνια στη Μ. Βρετανία. Στο Μπούλτζ ανατρέχει στην ιστορία του συγγραφέα Έντουαρντ Φιτζέραλντ που ‘η μόνη εργασία που ολοκλήρωσε και εξέδωσε εν ζωή είναι η υπέροχη μετάφραση των Ρουμπαγιάτ του Πέρση ποιητή Ομάρ Καγιάμ’ ενώ στο Γούντμπριτζ αναπολεί ένα προηγούμενο ταξίδι του σ’ ένα κτήμα στην Ιρλανδία. Κινούμενος προς την ενδοχώρα επισκέπτεται έναν αγρότη που ασχολούμενος με τον μοντελισμό αποφάσισε να ανακατασκευάσει τον Ναό της Ιερουσαλήμ ‘όπως ήταν στις απαρχές του χριστιανικού ημερολογίου’, μια προσπάθεια που συνεχίζει άοκνα για πάνω από 30 χρόνια, πιθανά γνωρίζοντας ότι δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Στο πάρκο του Ντίτσινχαμ, στο τέλος του οδοιπορικού του, σκέφτεται τα δέντρα που χάθηκαν λόγω της ολλανδικής ασθένειας της φτελιάς το 1975 και της καταιγίδας του 1987.
Την εξιστόρηση αυτού του οδοιπορικού, στο οποίο χρησιμοποιεί αμέτρητες λογοτεχνικές αναφορές, αλλά και ιστορικές συνδέσεις για τη σχέση του ανθρώπου με το παρελθόν, για την ματαιότητα των προσπαθειών για τη διατήρηση, τη διάσωση ή την επαναδημιουργία του παρελθόντος, ο Σέμπαλντ την ολοκληρώνει με ένα τελευταίο κύκλο και μια επιστροφή στην αφετηρία ˙ στον Τόμας Μπράουν και το συμπέρασμα ότι τόσο οι ανιχνευμένες τροχιές της ιστορίας όσο και της φύσης οδηγούν μόνο σε διάλυση και ήττα.
‘Οι δακτύλιοι του Κρόνου’ είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στο χρόνο αλλά και ένα προσκύνημα στην ιστορία. Μια περιπλάνηση στον λαβύρινθο της ανθρώπινης σκέψης, με οδηγό το μεταξωτό μίτο της φαντασίας και των γνώσεων του συγγραφέα. Μια πραγματική αναγνωστική απόλαυση.
https://passepartoutreading.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου