Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτουρκικά ευτράπελα
Από το ιστολόγιο του Ν. Σαραντάκου " Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία "
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, τόσα χρονια που υπάρχει το ιστολόγιο και δημοσιεύει άρθρα για διάφορα γλωσσικά ευτράπελα, δεν έχουμε δημοσιεύσει άρθρο για τους ευτράπελους ψευδοτουρκισμούς, όπως αυτοί του τίτλου, αν και βέβαια σε κάποια σχόλια έχουν αναφερθεί τέτοιοι παιγνιώδεις σχηματισμοί. Πρόσφατα, κάποιος φίλος, νομίζω ο Άγγελος, έκανε μια αναφορά, κι έτσι είπα να βάλω το σχετικό άρθρο, που μάλιστα το είχα τόσα χρόνια σχεδόν έτοιμο, αφού στο βιβλίο μου Η γλώσσα έχει κέφια, του 2018 έχω σχετικό κεφάλαιο, και δεν θα μπορούσα να μην έχω, εδώ που τα λέμε.
Οπότε, αναδημοσιεύω το κεφάλαιο αυτό, που έχει τίτλο Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτούρκικα, με κάποιες προσαρμογές και προσθήκες. Προσθήκες περιμένω βέβαια και στα σχόλιά σας, ενδεχομένως και δικές σας δημιουργίες. (Στον πίνακα που ακολουθεί υπάρχει κι ένα ψευτοτούρκικο που το έπλασα ενώ έγραφα το άρθρο. Εάν προκληθώ θα το αναφέρω).
Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτούρκικα
Θα ασχοληθούμε τώρα με μια ακόμα κατηγορία γλωσσικών αστείων, τα οποία είναι αρκετά παλιά.
Εννοώ τους καταλόγους με δήθεν τουρκικές λέξεις, όπως αυτές του τίτλου, λέξεις κατασκευασμένες με βάση τα άφθονα τουρκικά δάνεια της ελληνικής γλώσσας, άρα άμεσα κατανοητές από τους Έλληνες: μπανιστίρ ντουλάπ (η τηλεόραση, το ντουλάπι μέσα από το οποίο μπανίζουμε) ή σαματά κιοφτέ (η χειροβομβίδα, ένα σφαιρίδιο που κάνει πολύ θόρυβο).
Χαρακτήρισα «παλιότερη» αυτή την κατηγορία αστείων, διότι τα θυμάμαι από τη δεκαετία του ’60 (κατά πάσα πιθανότητα είναι ακόμη παλιότερα, αλλά εγώ μέχρι εκεί μπορώ να θυμάμαι). Χαρακτηριστικό που επιτρέπει τη χρονολόγηση είναι ότι στον κατάλογο των ψευδοτούρκικων περιλαμβάνεται το «βιβλιάριο απόρων κορασίδων», θεσμός της δεκαετίας του 1960 και των παλαιότερων, που έχει προ πολλού πάψει να υπάρχει (και το οποίο στα ψευτοτούρκικα λέγεται «μπατίρ χανούμ τεφτέρ»). Θα είχε ενδιαφέρον, και σ’ αυτό μπορούν να συμβάλουν αρχειοπόντικες φίλοι, να δούμε αν υπάρχουν ακόμη παλαιότερα δείγματα ψευδοτουρκισμών.
Τα ψευτοτούρκικα τέρπουν επειδή, κακά τα ψέματα, χρησιμοποιούν λέξεις λαϊκές, πολύ δικές μας, πολύ οικείες κι ας μην είναι «καθαρόαιμες» ελληνικές, μάλιστα λέξεις συχνά εξοβελισμένες από την ψυχρή, επίσημη γλώσσα. Όταν όμως ο Έλληνας επισκέπτεται την Τουρκία διαπιστώνει ότι αυτές οι περιφρονημένες λέξεις έχουν στη γλώσσα της γειτονικής χώρας επίσημο καθεστώς. Για παράδειγμα, στις εφημερίδες θα δείτε να γίνεται λόγος για ανάπηρους και ΑΜΕΑ, όχι φυσικά για σακάτηδες, όμως στο τουρκικό πεντάστερο ξενοδοχείο ο ανελκυστήρας των ατόμων με αναπηρία λέγεται επισημότατα sakat asanseri. Παρομοίως, μια από τις μεγαλύτερες τράπεζες είναι η Yapı Kredi, προς μεγάλη τέρψη του Έλληνα, που αναγνωρίζει το «γιαπί».
Όμως τα ψευτοτούρκικα, ή «ντεμέκικα» όπως τα έχει βαφτίσει η φίλη γλωσσολόγος Μαριάννα Κατσογιάννου, κατασκευάζονται όμως από μη γνώστες της τουρκικής. Έτσι, δεν τηρείται ο κανόνας ότι σε αυτού του τύπου τα δίλεκτα η δεύτερη λέξη (η προσδιοριζόμενη) παίρνει στο τέλος ένα φωνήεν, σύμφωνα με τη φωνηεντική αρμονία, δηλαδή το μπανιστίρ ντουλάπ αν ακολουθούσε τους τουρκικούς κανόνες σύνθεσης θα ήταν banistir dolabı, ενώ αν η λέξη τελειώνει σε σύμφωνο τότε προστίθεται και ένα s, π.χ. το σαματά κιοφτέ σε κανονικά τουρκικά, αν βεβαίως υπήρχε τέτοια λέξη, θα ήταν samata köftesi. (Χώρια που η λέξη μπανιστίρ έχει σχηματιστεί με τους κανόνες της ελληνικής, από ρίζα που δεν είναι βέβαιο αν είναι τουρκική).
Διότι, βλέπετε, πολλά ψευτοτούρκικα που κυκλοφορούν στην πιάτσα απαρτίζονται από λέξεις που κάθε άλλο παρά τούρκικες είναι –ας πούμε, η πεταλούδα υποτίθεται πως λέγεται «εμπριμέ κουνούπ», όπου η πρώτη λέξη είναι γαλλική και η δεύτερη ελληνική. Αυτά τα έχω αποκλείσει από τον κατάλογο που θα δείτε παρακάτω, αν και το μπανιστίρ ντουλάπ το κρατάω,
Ίσως όμως η επιμονή σε τέτοιες αντιρρήσεις να είναι σχολαστικισμός –και άλλωστε, στον κατάλογο που ακολουθεί θα δείτε ότι περιλαμβάνω και κάμποσες περιπτώσεις μη τουρκικών λέξεων (που όμως μπορεί να θεωρηθούν ονοματοποιίες, όπως το «παπί» ή το «τσουτσού»).
Ιδού λοιπόν το γλωσσάριο των ψευδοτούρκικων λέξεων, σε αλφαβητική σειρά της ελληνικής αντίστοιχης λέξης:
αναπηρική σύνταξη: σακάτ μπαξίς
ασανσέρ: ντουνιά ζεμπίλ
ασθενοφόρο: σακάτ αραμπά
βέρα: μπουνταλά χαλκά
βιβλιάριο απόρων κορασίδων: μπατίρ χανούμ τεφτέρ
γεωπόνος: ζαρζαβάτ ντοκτόρ
γυναικολόγος: χανούμ ντοκτόρ
εντερολόγος: πατσά ντοκτόρ
ΕΝΦΙΑ: γιαπί χαράτς
θωρηκτό: τσαμπουκά παπόρ
Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης: γιουβαρλάκ σοφρά εφέντες
Κοιμωμένη του Χαλεπά: Χαλεπά-εφέντη μαχμουρλού χανούμ
Κολωνάκι: Παραλή Μαχαλά
κτηνίατρος: χαϊβάν ντοκτόρ
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: γκαντέμ πασά
«Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι: Τσαϊκόφσκι εφέντη παπί χαβούζ
μακιγιάζ: χανούμ σοβά μερεμέτ
μαλακία: τσουτσού νταχτιρντί
ΜΑΤ: μπερντάχ ασκέρ
ναυμαχία: καΐκ καβγά
νεκροταφείο: ραχάτ μπαχτσέ
νοσοκομείο: σακάτ οντά
παιδίατρος: τσογλάν ντοκτόρ
Ποιμενική του Μπετόβεν: Μπετόβεν εφέντη τσοπάν αμανέ
προφυλακτικό: τσουτσού φερετζέ
ραδιόφωνο: σαματά ντουλάπ -ή «χαμπέρ κουτί» σε άλλες περιοχές
σουτιέν: μεμέ ζεμπίλ
σχολείο (ή νηπιαγωγείο): τσογλάν μπαχτσέ
τανκ: τσαμπουκά αραμπά
ταξί: ταρίφ αραμπά
ταχυδρόμος: χαμπέρ χαμάλ
τηλεόραση: μπανιστίρ ντουλάπ
υποβρύχιο: μπαμπές παπόρ
χειροβομβίδα: μπαρούτ κεφτέ· και «σαματά κιοφτέ» σε άλλες περιοχές
χρηματοκιβώτιο: παρά σεντούκ
ψυγείο: μπουζ ντουλάπ
Να προσθέσω εδώ ότι Κουμάρ Σκεμπέ έλεγαν στη Θεσσαλονίκη έναν γνωστό επιθετικό οι οπαδοί της αντίπαλης ομάδας, επειδή είχε πάρει λίγα κιλά παραπάνω και σύχναζε και στο καζίνο της πόλης.
Βλέπετε ότι το γλωσσάρι πιάνει από το «Βιβλιάριο απόρων κορασίδων» της δεκαετίας του 1960 ως τον ΕΝΦΙΑ του 2012, κάτι που δείχνει τη μακροβιότητα των ψευδοτούρκικων.
Υπάρχουν και μερικές τουρκοφανείς φράσεις που έχουν μπει στην κανονική γλώσσα, όπως π.χ. το «ρεμπέτ ασκέρ», που το λέμε για μια ομάδα ατάκτων, το «σουλτάν μερεμέτ» που σημαίνει τον γερό ξυλοδαρμό, τον «καραγκιόζ μπερντέ» ή τον «τσαντίρ μαχαλά». Τις λέω «τουρκοφανείς» επειδή δεν υπάρχουν στα τούρκικα, αλλά είναι κατασκευασμένες με τουρκογενή υλικά στα ελληνικά.
Μια παράλληλη κατηγορία τουρκοευτράπελων είναι τα τουρκοφανή επαγγέλματα, όπως ο σέντερ φορ Μεσούτ Ταβάζ ή ο αστυνομικός διευθυντής Ταμάτ Ορμάν -έχουμε ειδικό άρθρο.
Αλλά βέβαια το πιο αστείο είναι ότι μερικά από τα ψευτοτούρκικα των ανεκδότων συμπίπτουν σχεδόν με πραγματικές τούρκικες λέξεις. Για παράδειγμα, ο κτηνίατρος στα τουρκικά, εκτός από το γαλλοπρεπές veteriner, λέγεται και hayvan doktoru, αλλά και το ψυγείο, που όπως είδαμε πιο πάνω είναι στα ψευδοτούρκικα «μπουζ ντουλάπ», στα κανονικά τούρκικα λέγεται, ακριβώς, buzdolabı!
Όπως λέμε, η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία!
Από το ιστολόγιο του Ν. Σαραντάκου " Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία "
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου