| Annie Ernaux, ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ |
Τον Οκτώβριο του 2022 το Νόμπελ για τη Λογοτεχνία απονεμήθηκε στη Γαλλίδα Ανί Ερνώ (Annie Ernaux, 1940 -), την 17η γυναίκα στην ιστορία του βραβείου. Προερχόμενη από μια εργατική οικογένεια στη Νορμανδία, η Ερνώ είναι γνωστή για το συγγραφικό της έργο που συνιστά μια κοινωνιολογική αφήγηση της μεταπολεμικής Γαλλίας στην οποία το συλλογικό αναμειγνύεται με το προσωπικό, αποπνέοντας μια αίσθηση οικειότητας και νοσταλγίας. Ο Πρόεδρος της επιτροπής για το Νόμπελ ανέφερε ότι η επιλογή της Ερνώ έγινε «για το θάρρος και την κλινική οξύτητα με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, τις αποξενώσεις και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης».
Η Ανί Ερνώ γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1940 σε μια μικρή αγροτική πόλη της Νορμανδίας. Θεωρώντας τη μόρφωση το μόνο μέσο που θα της επέτρεπε να ανέλθει κοινωνικά, ρίχτηκε με ζήλο στις σπουδές της και σπούδασε γαλλική φιλολογία και σύγχρονη λογοτεχνία στα πανεπιστήμια της Ρουέν και του Μπορντώ ενώ στη συνέχεια εργάστηκε ως εκπαιδευτικός στη μέση εκπαίδευση.
Το 1974 δημοσίευσε το πρώτο της μυθιστόρημα αλλά σύντομα επικεντρώθηκε στην γραφή αυτοβιογραφικών βιβλίων. Η λογοτεχνία της Ερνώ χαρακτηρίζεται από ένα κοινωνιολογικό, σχεδόν εθνολογικό ενδιαφέρον το οποίο εκφράζεται με τρόπο που τη διαφοροποιεί από αυτό που νοείται ως μυθιστορηματική αυτοβιογραφία. Το ξεχωριστό στο στυλ γραφής της συνίσταται στο ότι ενώ αφηγείται ένα προσωπικό, συγκεκριμένο τραύμα, μέλημά της φαίνεται να είναι η τοποθέτηση και η εξήγηση του εκάστοτε συμβάντος με μέτρα κοινωνικά, γεωγραφικά ή πολιτικά. Έτσι, τοποθετώντας τις πιο οικείες εμπειρίες της στο ιστορικό τους πλαίσιο, επεκτείνει τη γραφή της από μια αποτύπωση του προσωπικού και υποκειμενικού σε μια αφήγηση συλλογικής εμπειρίας. Όταν γράφει για τα παιδικά της χρόνια αποτυπώνει την εικόνα της επαρχιακής Γαλλίας την εποχή που εκείνη ήταν παιδί και καταθέτει ‘μια ολισθηρή αφήγηση, γραμμένη σε παρελθοντικό χρόνο, συνεχή, απόλυτο, που θα καταβροχθίζει το παρόν όσο θα πλησιάζει την τελευταία εικόνα μιας ζωής.’ (Τα Χρόνια). Όταν γράφει για τους γονείς της στοχάζεται πάνω στην κοινωνία από την οποία προήλθε και παρατηρεί το λύσιμο των δεσμών. ‘Έχασα τον τελευταίο δεσμό που είχα με έναν κόσμο στον οποίο δεν ανήκω πια’ (Μια γυναίκα) γράφει για τον θάνατο της μητέρας της. Στο βιβλίο ‘Το Γεγονός’ μοιράζεται τον δύσκολο αγώνα που έδωσε σε ηλικία 23 ετών για να μπορέσει να απαλλαγεί από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Το 1963 οι αμβλώσεις στη Γαλλία ήταν παράνομες και όλοι οι εμπλεκόμενοι (γιατροί, νοσηλευτές ακόμη και η ίδια η γυναίκα) διωκόντουσαν ποινικά. Εκτός όμως από τις ποινικές συνέπειες, μια έκτρωση στιγμάτιζε τη γυναίκα κοινωνικά, αφήνοντας ένα ισχυρό αποτύπωμα στη δημόσια εικόνα της.
Το 1971 στο «Nouvel Observateur» δημοσιεύτηκε ένα μανιφέστο υπέρ των αμβλώσεων με υπογραφές διάσημων και μη Γαλλίδων και έτσι ξεκίνησε ένας μεγάλος αγώνας για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων που δικαιώθηκε τέσσερα χρόνια μετά με την ψήφιση του σχετικού νόμου.
Το κείμενο του μανιφέστου γράφτηκε από τη Σιμόν ντε Μποβουάρ. Ξεκινούσε με μία διαπίστωση: ‘Ενα εκατομμύριο γυναίκες στη Γαλλία κάθε χρόνο κάνουν αμβλώσεις. Καταδικασμένες στην παρανομία, το κάνουν σε επικίνδυνες συνθήκες, ενώ υπό ιατρική επίβλεψη, αυτή είναι μια από τις απλούστερες διαδικασίες. Η κοινωνία φιμώνει αυτά τα εκατομμύρια των γυναικών. Δηλώνω ότι είμαι μία από αυτές. Δηλώνω ότι έκανα έκτρωση. Ακριβώς όπως απαιτούμε ελεύθερη πρόσβαση στην αντισύλληψη, απαιτούμε την ελευθερία να κάνουμε έκτρωση’. (Πηγή: https://www.in.gr/ )
Με ένα συγκρατημένο, στεγνό συναισθημάτων ύφος και με μια γραφή από την οποία απουσιάζει η επιτήδευση και η καλλιέπεια, η Ερνώ γίνεται μέσα από τα κείμενά της ένα ιστορικό ον, που το διασχίζει ο χρόνος και αφηγείται με κάθε σκληρή λεπτομέρεια όσα βίωσε από τη στιγμή που ανακάλυψε την εγκυμοσύνη της, εξηγώντας στις πρώτες σελίδες του βιβλίου και τον λόγο για τον οποίο επιστρέφει σ’ εκείνο το βίωμα :
’Θέλω να βυθιστώ ξανά σε κείνη την περίοδο της ζωής μου, να μάθω τι υπήρχε εκεί. Αυτή η εξερεύνηση θα αποτελέσει το υφάδι μιας αφήγησης, της μόνης ικανής να αποδώσει ένα γεγονός που δεν ήταν τίποτε άλλο πέρα από χρόνος που κυλούσε εντός και εκτός μου. Το ημερολόγιο που κρατούσα τότε θα μου δώσει τις απαραίτητες αποδείξεις και σημεία αναφοράς για να τεκμηριώσω τα συμβάντα. Πάνω απ’ όλα, θα προσπαθήσω να ξαναδώ προσεκτικά την κάθε εικόνα, μέχρις ότου νιώσω τη σωματική αίσθηση πως την «ξανασυνατώ», μέχρις ότου αναβλύσουν κάποιες λέξεις για τις οποίες μπορώ να πω «ναι, αυτό είναι». Θα επικαλεστώ καθεμιά από τις φράσεις, ανεξίτηλες μέσα μου, που, τότε, ήταν τόσο αβάσταχτες ή αντιθέτως τόσο παρηγορητικές, ώστε και η απλή θύμησή τους σήμερα με σκεπάζει μ’ ένα κύμα αποστροφής ή γλυκύτητας. Το ότι η μορφή υπό την οποία βίωσα την εμπειρία της έκτρωσης – η παρανομία – ανήκει στο παρελθόν, δεν μου φαίνεται πειστικός λόγος για να την αφήσω θαμμένη – μολονότι το παράδοξο ενός ορθού νόμου είναι σχεδόν πάντα να υποχρεώνει τα πρώην θύματα να σωπαίνουν, εν ονόματι του «πάει αυτό, πέρασε», με αποτέλεσμα ό,τι συνέβη να καλύπτεται από την ίδια με πριν σιωπή. Ακριβώς επειδή σήμερα η έκτρωση δεν είναι πια κάτι το απαγορευμένο, μπορώ, αποφεύγοντας τις κοινωνικές αντιλήψεις και τις αναπόφευκτα απλουστευτικές διατυπώσεις της εξεγερμένης δεκαετίας του ’70 – «κακοποίηση των γυναικών» κ.λπ.-, να αντιμετωπίσω, στις πραγματικές του διαστάσεις, αυτό το αλησμόνητο γεγονός.’
Γυρίζει λοιπόν πίσω στο 1963, θυμάται και γράφει για την αγωνία της να κρύψει την κατάστασή της από τους γονείς της, την απόφασή της να διακόψει την εγκυμοσύνη, την αδιάφορη στάση του φίλου της, την αντιμετώπιση από τους άντρες συμφοιτητές της, την άρνηση των γιατρών να τη βοηθήσουν, την απεγνωσμένη προσπάθειά της να λύσει το πρόβλημά της χρησιμοποιώντας βελόνες πλεξίματος και τέλος την καταφυγή της σε μια από εκείνες τις γυναίκες - τις αγγελοποιούς -, που αναλάμβαναν τις παράνομες εκτρώσεις σε συνθήκες πρωτόγονες και επικίνδυνες. Και μέσα από αυτή την επώδυνη καταγραφή αφήνει να προβληθεί και το σύνολο των πεποιθήσεων που καθόριζαν τις αντιδράσεις των ανθρώπων γύρω της. Οι γονείς της δεν θα καταλάβαιναν, οι συμφοιτητές της την θεώρησαν 'εύκολη', οι γιατροί απειλή για τη φήμη τους. Επισημαίνει την υποκρισία της κοινωνίας που με την καταδίκη των αμβλώσεων και κάτω από μια ηθική ταμπέλα, ανάγκαζε όσες γυναίκες δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα, κυρίως αυτές από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, να καταφεύγουν σε λύσεις που έθεταν σε κίνδυνο τη ζωή τους. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που περιγράφει, όταν, μετά την έκτρωση, μεταφέρεται ημιθανής στο νοσοκομείο και ο γιατρός που της μιλάει άσχημα απολογείται την επόμενη μέρα για τη συμπεριφορά του επειδή ‘συμπεριφέρθηκε σε μια φοιτήτρια Φιλολογίας όπως σε μια εργάτρια κλωστοϋφαντουργίας ή σε μια πωλήτρια του Monoprix’.
Η Ερνώ στα βιβλία της ανατρέχει στα ημερολόγια που κρατούσε από παιδί και χρησιμοποιώντας τις εμπειρίες της ως πρώτη ύλη ξεκαθαρίζει τους λογαριασμούς της με το παρελθόν ενώ αγωνιά να γίνει κατανοητή από αυτούς που θα έρθουν μετά από εκείνη. Γράφει για τη ζωή της και η ζωή της είναι τα πάντα : είναι αγάπη, αρρώστια, μόρφωση, διάβασμα, οικογένεια, ενοχές, θάνατος, κοινωνική θέση και, επίσης, είναι ένα σώμα, που πάνω του αφήνει ίχνη το πέρασμα του χρόνου και των εμπειριών.
Τα βιβλία της Ανί Ερνώ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ σε προσεγμένες μεταφράσεις της Ρίτας Κολαΐτη.
Το βιβλίο της Ανί Ερνώ ‘Το Γεγονός’ συζητήθηκε στη Λέσχη Ανάγνωσης Passe Partout Reading με τη βοήθεια της Στέλας Ζουμπουλάκη και αρκετές από τις θέσεις του πιο πάνω κειμένου εκφράστηκαν από τα μέλη της Λέσχης.
https://passepartoutreading.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου