ΦΙΡΝΤΑΟΥΣ
To 1975, η Αιγύπτια συγγραφέας, ψυχίατρος και ακτιβίστρια Ναουάλ Aλ Σααντάουι (Nawal El Saadawi, 1931-2021) στα πλαίσια μιας μελέτης που έκανε για την ψυχολογία των φυλακισμένων γυναικών συνάντησε στη φυλακή Αλ Κανάτιρ μια γυναίκα, μια πόρνη, που είχε καταδικαστεί σε θάνατο για τη δολοφονία ενός άντρα, και την έπεισε να της αφηγηθεί τη ζωή της. Η Σααντάουι κατέγραψε την αφήγηση αυτή σ’ένα βιβλίο που έμελλε να αποτελέσει ένα από τα πιο καταγγελτικά κείμενα για τον συστημικό μισογυνισμό και την εκμετάλλευση των γυναικών στους πατριαρχικούς μουσουλμανικούς πολιτισμούς. Το βιβλίο στην ελληνική του έκδοση (εκδόσεις ΔΩΜΑ, μετάφραση Ελένης Καπετανάκη), έχει για τίτλο το όνομα της ηρωίδας· ‘Φίρνταους’ που στα αραβικά σημαίνει παράδεισος.
Με μια φωνή ‘κοφτερή, βαθιά, στέρεη, ψυχρή’, ‘με μάτια που σκότωναν, μάτια που έκοβαν σαν κοφτερό μαχαίρι, μάτια που δε βλεφάρισαν στο αντίκρισμά μου’ λίγες ώρες πριν ταξιδέψει σ’έναν κόσμο ενδεχομένως πιο ασφαλή και δίκαιο, η Φιρντάους ξετυλίγει τη ζωή της ξεκινώντας από τη παιδική ηλικία της μέχρι τη φυλάκισή της.
‘Άσε με να μιλήσω και μη με διακόψεις. Δεν έχω χρόνο να σ’ ακούσω, στις έξι το απόγεμα θα έρθουν να με πάρουν. Αύριο το πρωί δε θα υπάρχω. Δε θα ΄μαι σε κανένα γνωστό μέρος. Το ταξίδι αυτό σ’ έναν τόπο που κανείς πάνω σε τούτη τη γη δεν το γνωρίζει – ταξίδι που δεν το έχουν κάνει ούτε βασιλιάδες, ούτε πρίγκιπες, ούτε κυβερνήτες, ούτε αστυνομικοί – με γεμίζει περηφάνια.’
Γεννημένη σε μια οικογένεια χαμηλής κοινωνικής τάξης η Φιρντάους βιώνει την κακοποίηση αρχικά από τους ίδιους τους γονείς της. Ο πατέρας της έχει όλα τα χαρακτηριστικά του άξεστου πατριάρχη που χτυπά σχεδόν μέχρι θανάτου τη γυναίκα του, διαλέγει την πιο ζεστή γωνιά για να κοιμηθεί αφήνοντας τα παιδιά του στο κρύο, τρώει την τελευταία μπουκιά από το φαγητό ενώ εκείνα λιμοκτονούν. Κάθε Παρασκευή όμως δεν παραλείπει να εμφανιστεί στο τζαμί για τη δημόσια προσευχή. Εκεί που εκείνος και οι όμοιοί του στηλιτεύουν υποκριτικά την κλοπή, τη βία και την αμαρτία ‘ενώ συγχρόνως έριχναν το βλέμμα τους τριγύρω: μάτια τρομαγμένα, αδιάκριτα και μουλωχτά, μάτια που παραμόνευαν, μάτια εχθρικά και ας έδειχναν δουλοπρεπή.’
Η συμπεριφορά της μητέρας της δεν είναι πιο τρυφερή – άλλωστε από πού να μάθει κι εκείνη να είναι τρυφερή – και όταν η μικρή Φιρντάους την ρωτάει πώς γεννιούνται τα παιδιά είναι εκείνη που την υποβάλει σε κλειτοριδεκτομή.
Μετά το θάνατο των γονιών της η Φιρντάους περνάει στην προστασία ενός μορφωμένου θείου που την παίρνει μαζί του στο Κάιρο. Ο αξιοσέβαστος θείος που δεν δίσταζε να απλώνει το χέρι του στο κορμί της μικρής Φιρντάους, της μαθαίνει ωστόσο ανάγνωση και γραφή και της δίνει τη δυνατότητα να μορφωθεί. Με το απολυτήριο του γυμνασίου στο χέρι η Φιρντάους πίστεψε για λίγο ότι θα μπορούσε να βρει μια δουλειά και να πάρει τη ζωή της στα χέρια της αλλά ο θείος και η σύζυγός του έχουν άλλα σχέδια και την παντρεύουν με έναν ηλικιωμένο χήρο, ο οποίος την κακοποιεί βάναυσα. Απελπισμένη η Φιρντάους το σκάει και περιπλανιέται στους δρόμους αναζητώντας καταφύγιο και μια νέα ζωή. Αυτό που βρίσκει όμως είναι η εκμετάλλευση, η προδοσία και η διαδοχική σεξουαλική κακοποίηση. Ο ένας ‘σωτήρας’ μετά τον άλλο την υποβάλλουν σε ταπεινώσεις, εξευτελισμούς και βασανιστήρια που είναι ασύλληπτο ότι μπορούν να συμβούν σε ανθρώπινα πλάσματα τον 20ο αιώνα και μάλιστα με την ανοχή της κοινωνίας. Γιατί σ’αυτή την κοινωνία ο ξυλοδαρμός της γυναίκας από τον άνδρα είναι η κανονικότητα, είναι κάτι που η θρησκεία το επιτρέπει, ενώ και η σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών είναι απολύτως ανεκτή. Από την αγνόηση του πάθους της να συνεχίσει τις σπουδές της μέχρι τον υποχρεωτικό γάμο με έναν άντρα σαράντα χρόνια μεγαλύτερό της και από την ενδοοικογενειακή βία μέχρι τον βιασμό και την προδοσία η Φιρντάους υπομένει τα πάνδεινα ενώ παλεύει όχι μόνο για να έχει τον έλεγχο της μοίρας της, αλλά και για να καταλάβει ποια είναι. Μόνη της επιλογή για να επιβιώσει σ’ ένα κόσμο γεμάτο βία και αδικία, σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από μια βαθιά πατριαρχική λογική, είναι να σκληρύνει. ‘Η ζωή είναι φίδι. Η ζωή και το φίδι είναι ένα και το αυτό, Φιρντάους. Αν το φίδι αντιληφθεί πως δεν είσαι φίδι, θα σε δαγκώσει. Αν η ζωή αντιληφθεί πως δε δαγκώνεις, σε δάγκωσε πρώτη’ της είπε η γυναίκα που τη μύησε στην πορνεία και η πορνεία γίνεται τελικά το κλειδί που την ελευθερώνει. Μετά από όλες τις προδοσίες και την απαξίωση που υπέστη μαθαίνει ότι η ζωή της πόρνης μπορεί να είναι πιο σίγουρος δρόμος προς την αξιοπρέπεια και τον αυτοπροσδιορισμό από ότι η αξιοπρεπής ζωή μιας υπαλλήλου γραφείου. Καταλαβαίνει τελικά ότι η λιγότερο εξαπατημένη γυναίκα είναι η ιερόδουλη.
‘Συνειδητοποίησα πως μισούσα τους άντρες και πως για χρόνια φοβόμουν να παραδεχτώ τούτο το μυστικό. Περισσότερο μισούσα τον άντρα που προσπαθούσε να μου κάνει κήρυγμα, που ισχυριζόταν πως ήθελε να με γλυτώσει απ’ τη ζωή μου. Τον απεχθανόμουν γιατί θεωρούσε τον εαυτό του ανώτερο από μένα και ικανό να με σώσει. Έπαιρνε το ρόλο του λυτρωτή, του ήρωα – ρόλο που δεν τολμούσε βέβαια να παίξει υπό άλλες συνθήκες. Δοκίμαζε το ρόλο του, τάχα ανώτερος και ευγενής, λέγοντάς μου την ίδια στιγμή πως εγώ ήμουν μια ξεπεσμένη. «Κοίτα τι ευγενής που είμαι. Το επίπεδό μου είναι τέτοιο που προσπαθώ να σε βγάλω απ’ το βούρκο, τσούλα», έλεγε μέσα του.
Απέρριπτα το ρόλο του ήρωα που ήθελαν να παίξουν. Κανείς τους δεν ήταν εκεί, παρών, να με σώσει, όταν ήμουν παντρεμένη κι ο άντρας μου με έδερνε και με κλωτσούσε. Κανείς τους δε με έσωσε όταν ο έρωτας με διέλυσε και μ’ έκανε κομμάτια. Η ζωή μιας γυναίκας είναι πάντα ελεεινή, αλλά η ζωή της πόρνης ίσως να είναι λιγότερο κακή. Είχα πείσει τον εαυτό μου πως τη ζωή αυτή την είχα επιλέξει. Η άρνησή μου να τους αφήσω να με σώσουν και να επιδείξουν έτσι την ανωτερότητά τους, και η αποφασιστικότητά μου να παραμείνω πόρνη, μ’ έκαναν να αισθάνομαι πως είχα διαλέξει τη ζωή μου, πως είχα κάποια ελευθερία: αυτή την ελευθερία που θα μου επέτρεπε να ζω σε συνθήκες καλύτερες από τις άλλες γυναίκες.’
Το βιβλίο καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως η πατριαρχία, ο ρομαντισμός, η θρησκεία, τα οικονομικά συστήματα, ο γάμος, η πορνεία, η σεξουαλική κακοποίηση, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, η κυβέρνηση και οι ταξικές διαστρωματώσεις.
Μέσα από τις αλλεπάλληλες κακοποιήσεις της ηρωίδας της, η Σααντάουι καταγγέλλει ευθέως τη βία μιας ολόκληρης κοινωνίας· των ανδρών αλλά και των γυναικών, της οικογένειας, της αστυνομίας, του δικαστικού συστήματος, του δρόμου, των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων. Η ιστορία της Φιρντάους είναι μια ιστορία για όλους τους τρόπους με τους οποίους η κοινωνία συνωμοτεί για να βλάψει και να κυριαρχήσει στις γυναίκες. Μητέρα, αδερφή, σύντροφος, σύζυγος κ.λπ. είναι ταμπέλες που ορίζουν τον ρόλο της γυναίκας σε μία κοινωνία που ξέχασε τον βασικότερο, αυτόν του ανθρώπου.
Το βιβλίο ‘Φιρντάους’ είναι ένα σύντομο μυθιστόρημα, απλό στην αφήγηση του αλλά πολύτιμο ως μαρτυρία που απεικονίζει τον διάχυτο σεξισμό στην αιγυπτιακή κοινωνία που μαστίζει τις γυναίκες από τη γέννηση μέχρι το θάνατό τους, ασκώντας ισχυρή επιρροή σε κάθε πτυχή της ζωής τους. Μια επιρροή που βίωσε η Σααντάουι πολλές φορές και στη δική της ζωή.
Γεννημένη σε μια οικογένεια που αν και προοδευτική, ήταν ωστόσο προσκολλημένη γερά στις παραδόσεις, η Σααντάουι υπέστη σε ηλικία μόλις 6 ετών τη βάρβαρη πρακτική της κλειτοριδεκτομής ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα απέφυγε, σχεδόν την τελευταία στιγμή, ένα γάμο. Σπούδασε ιατρική, ειδικεύτηκε στην Ψυχιατρική, εργάστηκε ως γιατρός, διορίστηκε σε υψηλόβαθμη θέση στο υπουργείο Υγείας της Αιγύπτου. Παντρεύτηκε τρεις φορές και χώρισε άλλες τόσες, φυλακίστηκε, το 1981, για τις απόψεις της όσον αφορά την καταπίεση και την κακοποίηση των γυναικών, λογοκρίθηκε και διώχτηκε από τις αρχές. Απτόητη συνέχισε να προκαλεί μηνύοντας, μάλιστα, την κυβέρνηση Μουμπάρακ για τη φυλάκισή της και συνεχίζοντας να γράφει ελεύθερα, γεγονός το οποίο την οδήγησε σε εξορία. Στην πατρίδα της επέστρεψε το 1996, συνεχίζοντας μέχρι το θάνατό της το 2021, να μάχεται ενάντια στην ανισότητα και την αδικία που εξακολουθεί να ασκείται από τις πατριαρχικές αντιλήψεις στη χώρα της.
Το βιβλίο της Nawal El Saadawi ‘ ΦΙΡΝΤΑΟΥΣ’ συζητήθηκε στη Λέσχη Ανάγνωσης Passe Partout Reading και αρκετές από τις θέσεις του πιο πάνω κειμένου εκφράστηκαν από τα μέλη της Λέσχης.
https://passepartoutreading.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου