ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΡΕΛΑΣ --- ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΗΡΩΑ

 

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΡΕΛΑΣ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΗΡΩΑ

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος μυθιστοριογράφος; Τί ήταν αυτό ακριβώς που τον έκανε να ανακηρυχθεί ο πατέρας του σύγχρονου μυθιστορήματος ή γιατί ο Δον Κιχώτης θεωρείται το πρώτο σύγχρονο μυθιστόρημα;

Οι λόγοι, φυσικά, είναι πάρα πολλοί αλλά στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ανάρτησης θα σταθώ σε έναν συγκεκριμένα: ο Θερβάντες ήταν ο πρώτος μυθιστοριογράφος που παρουσίασε στο μυθιστόρημά του σφαιρικούς χαρακτήρες. Στο μυθιστόρημά του «Δοκ Κιχώτης», ο πρωταγωνιστής Δον Κιχώτης και ο δευτερεύων χαρακτήρας Σάντσο Πάντσα είναι δύο ήρωες με προσωπικότητα οι οποίοι, όπως συμβαίνει και στην πραγματική ζωή, εξελίσσονται με βάση τις συγκυρίες και τις αντιξοότητες που συναντούν. Ο Δον Κιχώτης ξεκίνησε την περιπέτειά του όντας ένας αφελής ιδεαλιστής και ο Σάντσο ως ένας εγωιστής υλιστής. Και οι δύο περνούν μέσα από μία ψυχολογική διεργασία η οποία οδηγεί τον μεν Δον Κιχώτη στο να βρει τα λογικά του βιώνοντας την απογοήτευση και τον δε Σάντσο στο να αντικαταστήσει τον εγωισμό του με γενναιοδωρία.

Από ποια στάδια, όμως, περνάει ένας λογοτεχνικός ήρωας για να φτάσει στο σημείο να αλλάξει τα πιστεύω του και την κοσμοθεωρία του; Στη μυθοπλασία τα στάδια αυτά ονομάζονται Στάδια του Ταξιδιού του Ήρωα και παρουσιάζονται ως στοιχεία του λεγόμενου τόξου μεταμόρφωσης του λογοτεχνικού χαρακτήρα.

Μια φορά κι έναν καιρό, τα έργα που γράφονταν σε πρόζα δεν θεωρούνταν λογοτεχνικά. «Πρόζα μπορεί να γράψει ο καθένας», έλεγαν και κατηγορούσαν τις νουβέλες ως έργα μη-ποιοτικά, έργα που χρησιμεύουν μόνο για διασκέδαση κι όχι για διαπαιδαγώγηση. Μέχρι που τον 16ο αιώνα εμφανίστηκε ο Μιγέλ ντε Θερβάντες. «Εγώ μπορώ να το κάνω!» είπε. «Μπορώ να γράψω ένα έργο σε πρόζα και να το κάνω να είναι και ποιοτικό». Κι έτσι δημιουργήθηκε ο Δον Κιχώτης….

Το τόξο μεταμόρφωσης του λογοτεχνικού χαρακτήρα

Το 1949, ο Αμερικανός καθηγητής λογοτεχνίας Τζόζεφ Κάμπελ πραγματοποιεί μια πρώτη απόπειρα επεξήγησης της έννοιας του ταξιδιού του λογοτεχνικού ήρωα στο βιβλίο του «Ο Ήρωας με τα 1000 πρόσωπα», την οποία το 2007 έρχεται να μας την εξηγήσει με περισσότερη σαφήνεια ο σεναριογράφος Κρίστοφερ Βόγκλερ, μέσα από το βιβλίο του «The Writer’s Journey: Mythic Structure for Writers».

Σύμφωνα με τους δύο συγγραφείς, το τόξο μεταμόρφωσης ενός λογοτεχνικού χαρακτήρα (ή αλλιώς τόξο μεταβολής του ήρωα – character’s arc) είναι το σύνολο των ψυχολογικών, συναισθηματικών αλλά και σωματικών αλλαγών που συμβαίνουν στον ψυχικό κόσμο ενός ήρωα κατά τη διάρκεια μιας ιστορίας. Χωρίζεται σε 12 στάδια μέσα από τα οποία ο Ήρωας αναλαμβάνει έναν ενεργό ρόλο στο προσωπικό του ταξίδι, με απώτερο σκοπό να λύσει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει, να ξεπεράσει τον βαθύτερο του φόβο ή να πετύχει κάποιο στόχο. Οι πράξεις και οι αποφάσεις που καλείται να πάρει κατά τη διάρκεια αυτών των σταδίων συμβάλλουν στην απόκτηση εμπειριών, οδηγώντας τον σταδιακά στην εσωτερική του μετάλλαξη. Το ακόλουθο σχεδιάγραμμα αποτελεί μια γραφική αναπαράσταση αυτών των σταδίων (σε σχέση με τη δομή του μυθιστορήματος):

Το Ταξίδι του Ήρωα: Το κυκλικό αυτό σχεδιάγραμμα (με φορά από τα δεξιά προς τα αριστερά) απεικονίζει τα στάδια του ταξιδιού του ήρωα (με πράσινο χρώμα), ενώ στο κέντρο του κύκλου απεικονίζεται (κυκλικά) η δομή της αφήγησης.

Παρόλο που στην πλειοψηφία των ιστοριών τα στάδια του ταξιδιού του ήρωα που συναντούμε είναι 12, ο αριθμός αυτός δεν θεωρείται απόλυτος. Όπως και το σχεδιάγραμμα δομής του μυθιστορήματος, έτσι και το σχεδιάγραμμα του ταξιδιού του ήρωα αποτελεί ένα ευέλικτο και ευπροσάρμοστο μοντέλο που έχει τη δυνατότητα να λάβει μια αμέτρητη ποικιλία από σχήματα και παραλλαγές των εν λόγω Σταδίων. Τα Στάδια του Ταξιδιού μπορούν να παραληφθούν, να επαναληφθούν ή και να μετατοπιστούν, ανάλογα πάντα με τις ανάγκες της εκάστοτε ιστορίας.

1. Ο Συνήθης Κόσμος

Η καθημερινότητα (Συνήθης κόσμος) είναι ο κόσμος που μας επιτρέπει να γνωρίσουμε τον ήρωα και να ταυτιστούμε μαζί του πριν ακόμη αρχίσει το προσωπικό του ταξίδι (περιπέτεια). Δεδομένου ότι το αναγνωστικό κοινό βιώνει συνήθως το ταξίδι μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή, αυτό σημαίνει ότι ο Συνήθης Κόσμος μάς δίνει την δυνατότητα ως αναγνώστες να συνδεθούμε με τον ήρωα, να ταυτιστούμε με τα κίνητρα του, τις ανάγκες του και τα προβλήματά του, αφού το να προβάλλονται τα μοναδικά του χαρακτηριστικά ή ακόμα και τα ελαττώματά του, είναι αυτό που στην ουσία τον κάνει τρισδιάστατο.

Τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα του ήρωα οφείλουν να οριστούν σε αυτό το στάδιο, παρόλο που στην πορεία του ταξιδιού (και ανάλογα με τις απαιτήσεις του ταξιδιού) πρόκειται να αλλάξουν. Αυτή, ουσιαστικά, είναι και η χρησιμότητα του Συνήθη Κόσμου: χρησιμοποιείται ως ένα σημείο αναφοράς, ως ένα στοιχείο που θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον ως σύγκριση/αντιπαράθεση με τον Ξεχωριστό Κόσμο, στον οποίο ο ήρωας θα εισέλθει κατά το ξεκίνημα της περιπέτειάς του. Ο Συνήθης Κόσμος αποτελεί το υπόβαθρο – το ασφαλές καταφύγιο – του ήρωα, του οποίου τα φυσικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά (ηθικοί κανόνες, προκαταλήψεις, πεποιθήσεις κ.α.) θα κληθούν στην πορεία να συγκριθούν με τα αντίστοιχα φυσικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά του Ξεχωριστού Κόσμου.

2. Κάλεσμα στην περιπέτεια

Κάθε ιστορία περιέχει κι ένα πρόβλημα! Ένα πρόβλημα ή ένα κεντρικό δραματικό ερώτημα το οποίο διαταράσσει τον καθημερινό κόσμο του ήρωα, καλώντας τον να εξέλθει από τη σιγουριά και την ασφάλεια που του προσφέρει ο Συνήθης Κόσμος του, έτσι ώστε να καταφέρει να λύσει το εν λόγω πρόβλημα και να αποκαταστήσει την ισορροπία. Το Κάλεσμα προς την Περιπέτεια είναι η εμφάνιση αυτού του προβλήματος, το οποίο και θέτει την πλοκή της ιστορία μας σε κίνηση. Το κάλεσμα πραγματοποιείται υπό τη μορφή μιας πρόκλησης και θέτει ξεκάθαρα εκτός ισορροπίας την καθημερινότητα του ήρωα, καταδεικνύοντας τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν σε περίπτωση που η πρόκληση αυτή απορριφθεί.

3. Άρνηση της πρόκλησης

Σε αυτό το στάδιο ο ήρωας αρνείται το ταξίδι, εξαιτίας του φόβου και των ανασφαλειών του, τα οποία ήρθαν στην επιφάνεια εξαιτίας του καλέσματος. Ο ήρωας δεν είναι διατεθειμένος να κάνει αλλαγές και προτιμά να παραμείνει στο ασφαλές καταφύγιο που του προσφέρει ο Συνήθης Κόσμος.

Η άρνηση του καλέσματος αποτελεί βασικό στάδιο γιατί μας γνωστοποιεί τους κινδύνους που εγκυμονεί το ταξίδι. Χωρίς κινδύνους και ρίσκο ή χωρίς τον φόβο και την πιθανότητα της αποτυχίας, το αναγνωστικό κοινό δεν θα δεσμευόταν στο να γίνει μέρος του ταξιδιού του ήρωα. Σε περίπτωση που ο ήρωας παρουσιαστεί ως αρκετά τολμηρός και ιδιαίτερα πρόθυμος να παρακάμψει το στάδιο της άρνησης της πρόκλησης, οι χαρακτήρες που θα αναλάβουν να επισημάνουν τους φόβους και τους κινδύνους του ταξιδιού είναι συνήθως οι δευτερεύοντες (φίλοι, συγγενείς κτλ).

4. Συνάντηση με τον Μέντορα

Η έννοια του Μέντορα έχει αναφερθεί στην ανάρτηση «Οι 5 λογοτεχνικοί ήρωες που πρέπει οπωσδήποτε να έχει ένα μυθιστόρημα» και αναφέρεται στη θετική φιγούρα που βοηθά και συμβουλεύει τον πρωταγωνιστή. Στα σύγχρονα μυθιστορήματα εμφανίζεται με τη μορφή του επιστήθιου φίλου ή του υποστηρικτικού συνεργάτη και ο ρόλος του είναι να μεταφέρει στον πρωταγωνιστή την εμπειρία του, τις συμβουλές του, τις γνώσεις του ή απλά την υποστήριξή του. Παρ’ όλα αυτά, ο μέντορας μπορεί και να μην είναι ένα φυσικό πρόσωπο (επιστήθιος φίλος), αλλά ένα αντικείμενο (χάρτης θησαυρού) ή ακόμη και να μην υπάρχει. Στην περίπτωση που όντως υπάρχει στην ιστορία μας, ό,τι μορφή και να έχει, χρησιμεύει στο να παρακινήσει, να εμψυχώσει και να δώσει μια ώθηση στον κεντρικό ήρωα, δίνοντας του το κουράγιο που χρειάζεται ώστε να κάνει αυτό που αρνήθηκε μόλις στο προηγούμενο στάδιο.

5. Πέρασμα από το Κατώφλι

Με τη λέξη κατώφλι ουσιαστικά εννοείται το κατώφλι της νοητής πόρτας που χωρίζει τον Συνήθη Κόσμο του ήρωα από τον Ξεχωριστό Κόσμο (ο οποίος περιλαμβάνει την περιπέτειά του). Το πέρασμα του Κατωφλιού σηματοδοτεί τη δέσμευση του Ήρωα με το ταξίδι του, δηλαδή το πέρασμα διαμέσου της νοητής αυτής πόρτας που θα τον οδηγήσει στον Ξεχωριστό Κόσμο. Τόσο η δέσμευση του αυτή, όσο και η απόφαση να περάσει το κατώφλι, συνήθως απαιτεί κάτι παραπάνω από το να παραδεχτεί ο ήρωας τους φόβους του ή να λάβει μια ψυχολογική ώθηση από τον Μέντορά του. Στην πλειοψηφία των ιστοριών, το Πέρασμα του Κατωφλίου περιλαμβάνει ένα συμβάν το οποίο κυριολεκτικά φτάνει την κατάσταση στο απροχώρητο (πχ. χωρισμός, θάνατος αγαπημένου προσώπου, πτώχευση κτλ). Ο Ήρωας πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το συμβάν το οποίο θα τον αναγκάσει να εισέλθει στον Ξεχωριστό Κόσμο.

Άπαξ και ο Ήρωας εισέλθει στον Ξεχωριστό Κόσμο, αυτό σημαίνει ότι από το συγκεκριμένο σημείο και μετά δεν υπάρχει γυρισμός. Το συμβάν αυτό έρχεται, λοιπόν. να επαναπροσδιορίσει το κεντρικό δραματικό ερώτημα που ωθεί την ιστορία προς τα εμπρός, επηρεάζοντας άμεσα τον ήρωα, υψώνοντάς του εμπόδια και τροφοδοτώντας την ιστορία με δράση.

6. Δοκιμασίες – Σύμμαχοι – Εχθροί

Η είσοδος του ήρωα στον Ξεχωριστό Κόσμο επιφυλάσσει εμπόδια, συμμάχους και εχθρούς. Ο Ήρωας καλείται να βρει έναν τρόπο να ανταπεξέλθει στις αντιξοότητες που συναντά, να υπερβεί τα εμπόδια, να ανακαλύψει συμμάχους και να αντιμετωπίσει εχθρούς, ανακαλύπτοντας με αυτό τον τρόπο τους κανόνες που διέπουν τον Ξεχωριστό Κόσμο. Όσο σημαντικό είναι αυτό το στάδιο για τον ήρωα, άλλο τόσο είναι και για το αναγνωστικό κοινό. Είτε πρόκειται για τον φανταστικό κόσμο μιας μελλοντικής κοινωνίας, είτε για τον συναισθηματικό κόσμο μιας ρομαντικής αγάπης είτε για τις κρυφές λεπτομέρειες ενός ειδεχθούς εγκλήματος, το στάδιο των δοκιμασιών είναι η πρώτη μας επαφή και γνωριμία με τον Ξεχωριστό Κόσμο, αλλά και με το πώς οι συνθήκες του και οι άνθρωποι που τον απαρτίζουν έρχονται σε αντίθεση με τον Συνήθη Κόσμο του ήρωα. Σε αυτό το στάδιο ο ήρωας πρέπει να ανακαλύψει ποιόν μπορεί να εμπιστευθεί και ποιόν όχι, να κερδίσει συμμάχους, να εντοπίσει τους εχθρούς του και να εστιάσει την προσοχή του στον κυριότερο αντίπαλό του.

7. Είσοδος στην Επικίνδυνη Ζώνη

Ο ήρωας πρέπει να κάνει τις απαραίτητες προετοιμασίες ώστε να πλησιάσει στη λεγόμενη Επικίνδυνη Ζώνη, μια περιοχή που θα τον οδηγήσει στην καρδιά του ταξιδιού του, δηλαδή στη λεγόμενη Αναμέτρηση. Ο εχθρός πρέπει να μελετηθεί προσεχτικά, η στρατηγική να σχεδιαστεί καλά, όπως επίσης και να διευθετηθούν όλες οι λεπτομέρειες που χρειάζονται για να μπορέσει ο ήρωας να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τον μεγαλύτερό του φόβο ή τον υπέρτατο κίνδυνο που ελλοχεύει στον Ξεχωριστό Κόσμο. Αν ο ήρωας μας είναι ένας ήρωας γεμάτος αυτοπεποίθηση ενδέχεται να παρακάμψει αυτές τις προετοιμασίες και να επιχειρήσει μια τολμηρή προσέγγιση στην Επικίνδυνη Ζώνη.

8. Αναμέτρηση

Κατά τη διάρκεια της Αναμέτρησης ο ήρωας καλείται να αντιμετωπίσει τον μεγαλύτερό του φόβο, την πιο δύσκολη πρόκληση που σχετίζεται με το πρόβλημα του, δηλαδή με το κεντρικό δραματικό ερώτημα που διατάραξε στην αρχή της ιστορίας τον Συνήθη Κόσμο του. Το αναγνωστικό κοινό παρακολουθεί με αγωνία αν ο ήρωας θα επιβιώσει ή όχι. Η Αναμέτρηση αποτελεί το πιο βασικό και το πιο ιδιαίτερο στάδιο οποιουδήποτε ταξιδιού. Κι αυτό γιατί μόνο μέσω του μεταφορικού του “θανάτου”, ο ήρωας θα μπορέσει να αναγεννηθεί, βιώνοντας μια ανάσταση που θα του χαρίσει ανώτερες δυνάμεις και διορατικότητα για να φέρει εις πέρας το ταξίδι του.

Ο ήρωας μπορεί να γευθεί απευθείας τον θάνατο ή να γίνει μάρτυρας του θανάτου ενός συμμάχου, του Μέντορα ή ακόμα και να προκαλέσει ο ίδιος τον συγκεκριμένο θάνατο. Στις ρομαντικές ιστορίες, η Αναμέτρηση περιλαμβάνει τη χρονική στιγμή όπου το ζευγάρι χωρίζει ή ανακαλύπτει κάποια απιστία. Στα αστυνομικά μυθιστορήματα, κατά το Στάδιο της Αναμέτρησης μπορεί να συλληφθεί κάποιος αθώος, κάποιος αυτόπτης μάρτυρας να δολοφονηθεί ή ο δολοφόνος να ενοχοποιήσει τον πρωταγωνιστή αστυνομικό.

9. Ανταμοιβή

Ο ήρωας έχει επιβιώσει από τον θάνατο, έχει αντιμετωπίσει τον μεγαλύτερό του φόβο και τώρα γεύεται την ανταμοιβή που αναζητούσε. Η ανταμοιβή αυτή ενδέχεται να έχει διάφορες μορφές: έναν θησαυρό, μια διάκριση, μια καταξίωση, μια βαθύτερη γνώση ή τη συμφιλίωση/επανασύνδεση με ένα αγαπημένο πρόσωπο.

Οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει η Ανταμοιβή, σίγουρα δίνει στον ήρωα κάθε δικαίωμα να αισθάνεται αυτοπεποίθηση, μιας και κάτι τέτοιο θα επιτρέψει στον ίδιο να ανεφοδιαστεί ανακτώντας την χαμένη του ενέργεια, αλλά και στο αναγνωστικό κοινό να πάρει μια ανάσα πριν το ταξίδι οδηγηθεί προς την κλιμάκωση και την επίλυση.

10. Ο Δρόμος της Επιστροφής

Σε αυτό το στάδιο ο ήρωας πρέπει να επαναδεσμευτεί ως προς το να ολοκληρώσει το ταξίδι του και να ξεκινήσει το Δρόμο της Επιστροφής προς τον Συνήθη Κόσμο του. Τα βιώματα που ο ήρωας απέκτησε κατά το πέρασμά του μέσα στον Ξεχωριστό Κόσμο ενδέχεται να κάνουν την επιστροφή του ακόμη πιο δύσκολη. Έτσι όπως κατά το Πέρασμα από το Κατώφλι ο ήρωας χρειάστηκε μια ώθηση, έτσι και τώρα ίσως ο ήρωας να χρειαστεί ένα γεγονός που θα τον ωθήσει στο να επιστρέψει στην καθημερινότητά του. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να είναι ένα συμβάν που θα επανακαθορίσει το κεντρικό δραματικό ερώτημα, το πρόβλημα δηλαδή που ο ήρωας καλείται να επιλύσει από την αρχή της ιστορίας. Πρόκειται να ένα δυνατό σημείο καμπής, του οποίου η δράση θα αναγκάσει τον ήρωα να ολοκληρώσει το ταξίδι του.

11. Επίλυση

Κατά το στάδιο της Επίλυσης, ο ήρωας έρχεται ουσιαστικά αντιμέτωπος με το πρόβλημά του / τον βαθύτερο του φόβο. Η κάθαρση που συμβαίνει με την ανάδυση του ήρωα μέσα από τις περιπέτειες του Ξεχωριστού Κόσμου, του δίνουν τη δυνατότητα να αναγεννηθεί και να μεταμορφωθεί συνδυάζοντας τα χαρακτηριστικά του παλιού του εαυτού με τις γνώσεις και τη σοφία που απέκτησε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του. Ως μεμονωμένο γεγονός, η Επίλυση συνήθως περιλαμβάνει τη σύγκρουση του ήρωα με τον αντίπαλό του (ο οποίος συνήθως σχετίζεται άμεσα με το προσωπικό του πρόβλημα ή αποτελεί προσωποποίηση του εσωτερικού του φόβου).

12. Επιστροφή

Βιώνοντας την κάθαρση, ο ήρωας έχει κερδίσει πλέον το δικαίωμα να γίνει αποδεκτός κατά την επιστροφή του στον Συνήθη Κόσμο, στην καθημερινότητα και την κανονικότητα. Είτε έχει καλό ή κακό τέλος η ιστορία μας, ο ήρωας κατά την επιστροφή του εμφανίζεται σοφότερος, έχει διδαχτεί το ιδιαίτερο μάθημα που επιχείρησε να του δώσει η περιπέτειά του και το αναγνωστικό κοινό αποκτά μια καλύτερη επίγνωση της ανθρώπινης φύσης, αλλά και του κόσμου γενικότερα. Ο ήρωας έχει πλέον θεραπεύσει τη φυσική ή συναισθηματική του πληγή, έφερε εις πέρας τα καθήκοντα που παλαιότερα φοβόταν και η ισορροπία στον Συνήθη Κόσμο έχει πλέον αποκατασταθεί με την ολοκλήρωση του μυθιστορήματος.

Για να γίνει πιο κατανοητή η εξέλιξη του ταξιδιού του λογοτεχνικού ήρωα, τα στάδια παρουσιάζονται σε σχέση με τη γραμμική δομή του μυθιστορήματος.

Μπορείτε να κατεβάσετε το κυκλικό διάγραμμα του ταξιδιού του λογοτεχνικού ήρωα από εδώ.

Και το συνδυαστικό σχεδιάγραμμα αφηγηματικής δομής & ταξιδιού του ήρωα από εδώ.

 

 Η εξέλιξη του λογοτεχνικού ήρωα από τον 16ο αιώνα και μετά

Όσο κι αν μας φαίνεται σήμερα περίεργο, μέχρι και τον 16ο αιώνα, το να εξελίσσεται ένας λογοτεχνικός χαρακτήρας μέσα από μία περιπέτεια, δεν ήταν καθόλου σύνηθες. Ο πρωταγωνιστής μπορεί να έμπαινε σε περιπέτειες, να ανακάλυπτε κρυμμένους θησαυρούς, να σκότωνε δράκους για τα μάτια της αγαπημένης του ή να κέρδιζε δόξα και πλούτη για το βασίλειό του, όμως ούτε ο χαρακτήρας του, ούτε και η κοσμοθεωρία του, ούτε και η προσωπική του άποψη άλλαζε στο τέλος αυτής της περιπέτειας. Με τα ίδια πιστεύω που ξεκινούσε το λογοτεχνικό του ταξίδι, με τα ίδια ακριβώς κατέληγε και στο τέλος της ιστορίας, χωρίς να είναι ούτε περισσότερο σοφός, ούτε περισσότερο έμπειρος.

Ο Θερβάντες, λοιπόν, ήταν ο πρώτος λογοτέχνης που όρισε τι σημαίνει ψυχολογική εξέλιξη ενός ήρωα και μαζί με άλλες καινοτομίες που εισήγαγε στην μυθοπλαστική αφήγηση, κατάφερε να κατατάξει* το μυθιστόρημα περήφανα στο πλευρό του θεάτρου και της ποίησης, δηλαδή στην τριμελή οικογένεια αυτού που ονομάζουμε λογοτεχνία.

*Η μυθοπλαστική αφήγηση γραμμένη σε πρόζα, είναι ένα λογοτεχνικό είδος που δεν συμπεριλαμβανόταν στην «Ποιητική» του Αριστοτέλη, γεγονός που δεν επέτρεψε τους Ανθρωπιστές της Αναγέννησης να το συμπεριλάβουν στα λογοτεχνικά είδη, διότι δεν τους ήταν ξεκάθαρο σε ποιο σημείο ακριβώς της ιεραρχίας των λογοτεχνικών ειδών να το κατατάξουν. Στον μη χαρακτηρισμό του μυθιστορήματος ως λογοτεχνία, συνέβαλε και το γεγονός ότι το μυθιστόρημα δεν έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης κατά τον 16ο αιώνα, για τον απλούστατο λόγο ότι οι λογοτέχνες δεν το θεωρούσαν “τέχνη”. «Πρόζα μπορεί να γράψει ο καθένας», έλεγαν και παρ’όλο που στο ακουστικό κοινό της εποχής το μυθιστόρημα έχαιρε τεράστιας αποδοχής και απήχησης, εξακολουθούσαν να το θεωρούν ως κάτι το μη ποιοτικό.

Ο λόγος που κάνω αυτή την αναφορά κατά το κλείσιμο του συγκεκριμένου άρθρου, είναι για να καταστήσω σαφές το πόσο σημαντικό είναι να έχουμε στο μυθιστόρημά μας ήρωες που εξελίσσονται. Φυσικά, δεν είναι εφικτό να αλλάξουν ψυχολογικά και συναισθηματικά όλοι οι ήρωες που περιέχονται στο μυθιστόρημά μας, αλλά το να εξελιχθεί ο πρωταγωνιστής μας, αυτό είναι το πλέον απαραίτητο. Όπως πρώτος απ’ όλους μας δίδαξε ο Θερβάντες, η εξέλιξη του ήρωα μας θα βοηθήσει, αν όχι στο να κάνουμε τον αναγνώστη να ταυτιστεί με αυτόν, τότε σίγουρα στο να μπορέσει το μυθιστόρημά μας να θεωρηθεί λογοτεχνικό.

Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω πως καταλαβαίνω πως ανοίγω μια μεγάλη συζήτηση χρησιμοποιώντας τον όρο λογοτεχνικό, αλλά πιστέψτε με δεν θα ήθελα να επεκταθώ στο πότε ένα μυθιστόρημα θεωρείται λογοτεχνικό ή όχι, γιατί σίγουρα δεν είναι αυτό το αντικείμενο της συγκεκριμένης ανάρτησης. Θα αναφέρω μόνο ένα γρήγορο παράδειγμα, ώστε να μην μείνετε με την απορία του πώς η εξέλιξη ενός ήρωα μπορεί να κάνει το βιβλίο μας λογοτεχνικό:

Σίγουρα θα έχετε ακούσει κάποια στιγμή τα όσα έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί για το βιβλίο «50 αποχρώσεις του γκρι». Πόσες φορές δεν έτυχε να διαβάσετε σε κριτικές ότι το συγκεκριμένο βιβλίο: «δεν έχει καμιά λογοτεχνική αξία», «δεν ανήκει στο ρομαντικό μυθιστόρημα αλλά στο ερωτικό», «δεν είναι λογοτεχνία, είναι πορνογραφία»; Υπάρχουν πολλοί λόγοι που το συγκεκριμένο βιβλίο δεν θεωρείται λογοτεχνικό, όμως εγώ θα ήθελα να επικεντρωθώ σε ένα βασικό ερώτημα:

Θεωρείτε πως η πρωταγωνίστρια Αναστάζια Στιλ εξελίσσεται μέσα από την περιπέτεια της πλοκής του βιβλίου; Είναι μια ηρωίδα που διδάσκεται πράγματα για τη ζωή μέσα από το ταξίδι της ή μήπως ως χαρακτήρας και ως προσωπικότητα μένει ίδια και απαράλαχτη από την αρχή μέχρι το τέλος;

Μέχρι την επόμενη ανάρτηση να ευχηθώ σε όλους καλή χρονιά, ευτυχισμένο το νέο έτος και μακάρι να είναι γεμάτο με έμπνευση και συγγραφική δημιουργία!!

Με εκτίμηση,

Μιχελακάκη Μαρία

 

Βιβλιογραφία:

• Γιούρης, Η., & Σκαρτσή, Ξ. (2017). Το αρχέτυπο του ήρωα κατά τον Τζόζεφ Κάμπελ. Ανάκτηση από Αναπαραστάσεις του ήρωα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
• Joseph Campbell, Ο ήρωας με τα χίλια πρόσωπα. Ο ρόλος του ήρωα στην παγκόσμια μυθολογία, μτφρ. Θεόδωρος Σιαφαρίκας, Ιάμβλιχος, Αθήνα
• Christopher Vogler (2007), The Writers Journey: Mythic Structure for Writers, Illustrations by Michele Montez, Michael Wiese Productions.
• Carlos Alberto Crida Álvarez, Apuntes en la asignatura “Novela Española”, año académico 2019-2020 (Departamento de Lengua y Literaturas Hispánicas, Facultad de Filosofía y letras,  Universidad Nacional y Kapodistríaca de Atenas)
• «Τι κάνει τον ήρωα;» – Μάθημα από τον Μάθιου Ουινκλερ, κινούμενη απεικόνιση από τον Κιριλ Γερέτσκι

https://siggrafikitrela.wordpress.com/