Γεώργιος Σουρής, 100 χρόνια μετά

Γεώργιος Σουρής, 100 χρόνια μετά

Posted by sarant στο 25 Αύγουστος, 2019

Κάποια μέρα, το φθινόπωρο του 1969, ήμουν δέκα χρονών, το βραδάκι, μου λέει ο παππούς μου «θα κατέβεις να δούμε τηλεόραση; Έχει μια εκπομπή για τον Σουρή, είναι τα 50 χρόνια από τον θάνατό του». Να κατέβω, διότι τότε δεν είχαμε ακόμα τηλεόραση στο δικό μας σπίτι.

Ο παππούς λάτρευε τον Σουρή, απάγγελνε από μνήμης πολλούς στίχους του και την αγάπη αυτή την είχε μεταδώσει και σε μένα. Όμως εκείνο το βράδυ είχαμε κανονίσει να πάμε να δούμε μιαν από εκείνες τις φρικαλέες εθνωφελείς ταινίες του Τζέιμς Πάρις, νομίζω πως ήταν οργανωμένο από όλη μας την τάξη, με τον δάσκαλο μαζί -δικτατορία είχαμε, δεν θα μας πήγαιναν σε Αϊζενστάιν. Με την αμεριμνησία του παιδιού, είπα στον παππού μου «Δεν πειράζει, του χρόνου θα ξαναέχει εκπομπή» και πήγα με τους συμμαθητές να δούμε τον Φερνάντο Σάντσο και τον Χρήστο Πολίτη.

Τότε ήταν τα 50 χρόνια, αύριο είναι τα 100 από τον θάνατο του Σουρή, οπότε σκέφτηκα να τιμήσω τη μνήμη του και να επανορθώσω την παιδική μου ασυνέπεια. Βέβαια, επειδή από τον παππού μου έχω κληρονομήσει την αγάπη προς τον μεγάλο σατιρικό, το ιστολόγιο έχει κατ’ επανάληψη παρουσιάσει ποιήματά του και πολλά άρθρα έχουμε αφιερώσει στον Σουρή και στην εφημερίδα του, τον Ρωμηό, που εκδιδόταν από το 1883 ως το 1918 και ήταν έμμετρη από τον τίτλο (Ο Ρωμηός εφημερίς – που τη γράφει ο Σουρής) ίσαμε τις διαφημίσεις και τις μικρές αγγελίες.

Έμμετρη αναγγελία της συνεργασίας του Σουρή με το Άστυ, 1885

Ο Σουρής έγραφε τον Ρωμηό μόνος του (μονάχα στην αρχή βοηθούσαν και ο Δημ. Κόκκος και ο Ιω. Πολέμης αλλά για μικρό διάστημα), αλλά ο Σουρής δεν είναι μόνο ο Ρωμηός. Έγραψε και αυτοτελή ποιήματα και ποιητικές συνθέσεις, έμμετρες κωμωδίες, μετέφρασε πολύ επιδέξια τις Νεφέλες του Αριστοφάνη, ενώ εκτός από τον Ρωμηό, τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της έκδοσής του, συνεργαζόταν και με άλλα έντυπα, σατιρικά κυρίως, όπως τον Ασμοδαίο, τον Ραμπαγά, το Μη Χάνεσαι και το Άστυ.

Αυτό σημαίνει ότι ήταν πολύ δύσκολη η συγκέντρωση των Απάντων του Σουρή. Ο Γ. Βαλέτας το επιχείρησε αλλά ομολογημένα δεν επιδίωξε την πληρότητα. Έχω στη βιβλιοθήκη μου μια οχτάτομη έκδοση, ενώ υπάρχει και μια άλλη πεντάτομη με το ίδιο περιεχόμενο, αλλά περισσότερο ανθολογία μπορεί να χαρακτηριστεί -από αυτό καταλαβαίνει κανείς τον εντυπωσιακό όγκο του έργου του Σουρή.

Ο Σουρής ήταν δημοφιλέστατος στην εποχή του -πολύ χαρακτηριστικό, τόσο για την απήχηση που είχε, όσο και για την έλλειψη μέτρου των συμπατριωτών μας, είναι ότι προτάθηκε, από πανεπιστημιακούς και άλλους, πέντε φορές για το Βραβείο Νόμπελ την περίοδο 1907-1912. Αλλά άντεξε και στον χρόνο, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι η ανατύπωση σε 7 τόμους των 1442 φύλλων του Ρωμηού περί το 1970 είχε εμπορική επιτυχία και ότι κωμικοί όπως ο Χάρρυ Κλυνν τραγούδησαν μελοποιημένα του ποιήματα.

Και όχι μόνο. Στις μέρες μας, με την αδάπανη δημοσίευση που προσφέρει το Διαδίκτυο, οι στίχοι του Σουρή είναι πανταχού παρόντες -ενώ, όπως πολλές φορές έχουμε πει, αποδίδονται στον Σουρή ένα σωρό ψευδεπίγραφα στιχουργήματα, ένα από τα οποία, μισό του Σουρή και μισό κάποιου πολύ νεότερου, έχει γίνει μεγάλο σουξέ φτάνοντας να δημοσιευτεί ακόμα και στην δήθεν έγκυρη Athens Review of Books. Αυτή η νέα δημοτικότητα του Σουρή μπορεί να θεωρηθεί ως η οριστική δικαίωσή του ή να αποδοθεί στο ότι η νεότερη σατιρική ποίηση δεν μπόρεσε να καλύψει τις ανάγκες του κοινού.

Δεν είχε μόνο θαυμαστές βεβαια στον καιρό του ο Σουρής. Ο Ψυχάρης, ας πούμε, σε μια εύστοχη σε πολλά κριτική του, είχε επισημάνει τον οπορτουνισμό του καλλιτέχνη που ζει από την πένα του και που είναι αναγκασμένος να πηγαίνει με τα νερά του κοινού του, και, υπερβάλλοντας ίσως, του είχε αρνηθεί εντελώς τον χαρακτηρισμό του ποιητή, προκαλώντας την τσουχτερή απάντηση του Σουρή, ο οποίος περιέλαβε όλους τους «μαλλιαρούς» στην απάντησή του.

(Ο Σουρής θύμωνε πολύ όταν θεωρούσε ότι παραγνωρίζουν την αξία του. Μια άλλη φορά, όταν ο Ροΐδης είχε δημοσιεύσει μια κριτική για τα ποιήματα του Δημ. Κόκκου, ξεχωρίζοντάς τα από όλα τα άλλα, θιγμένος ο Σουρής έβαλε σε όλο σχεδόν το φύλλο του Ρωμηού (7.4.1890) τον Φασουλή και τον Περικλέτο, τους δυο ήρωές του, να απαντήσουν).

Φυσικά, το μεγάλο μέρος της επικαιρικής ποίησης του Σουρή δύσκολα θα συγκινούσε τον σημερινό αναγνώστη, όμως αρκετά ποιήματά του έχουν μείνει μέχρι σήμερα -και αφού αύριο συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τον θάνατό του μπορούμε να πούμε πως η ιστορία τον δικαίωσε.

Επίσης, ο μελετητής της ιστορίας μπορεί να στραφεί στον Ρωμηό για να βοηθηθεί να συλλάβει το πνεύμα της εποχής, των τριών δεκαετιών 1880-1910. Θα είχε ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς πώς σχολίασε ο Σουρής διάφορα μεγάλα γεγονότα της περιόδου εκείνης και το έχουμε κάνει στο ιστολόγιο.

Αν και ο Ρωμηός υποχρεωτικά παίνευε μετά από κάθε εκλογές τον εκάστοτε νικητή, Τρικούπη ας πούμε ή Δηλιγιάννη, ο Σουρής ήταν προοδευτικός δημοκράτης στα νιάτα του και σατίρισε, με τη σχετική ασφάλεια που του παρείχε η τεράστια δημοτικότητά του, τη μοναρχία. (Ο παππούς μου σε άρθρο που έγραψε τις παραμονές του δημοψηφίσματος του 1974, καταγράφει τηναντιμοναρχική σάτιρα του Σουρή). Αργότερα στράφηκε με τον Βενιζέλο και στην περίοδο του διχασμού ο Ρωμηός έπεσε θύμα του νοεμβριανου πογκρόμ το 1916 και έπαψε να εκδίδεται για αρκετούς μήνες. Στα τελευταία πια τεύχη, ο Ρωμηός πρόλαβε την Οχτωβριανή επανάσταση, αλλά βέβαια ο Σουρής ήταν αντίθετος αφού θεωρούσε προδοσία τη χωριστή ειρήνη με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Πάντως, μάλλον του ανήκει η τιμή να έχει γράψει το πρώτο ελληνικό ποίημα όπου να μνημονεύεται ο Λένιν, έστω σατιρικά και επικαιρικά -ή μάλλον ο Λενίν, διότι λόγω της κυριαρχίας της γαλλικής γλώσσας έτσι είχε γίνει γνωστός ο μπολσεβίκος ηγέτης.

Στο σημερινό άρθρο θα βάλω το τελευταίο στιχούργημα του Σουρή στον Ρωμηό, καθώς και βιβλιογραφία των προηγούμενων άρθρων του ιστολογίου που αναφέρονται στον ποιητή που μας αφησε πριν από 100 χρόνια.

Προηγουμένως όμως βάζω ένα ποίημα που έχει κυκλοφορήσει πάρα πολλές φορές πειραγμένο, με στίχους που δεν ανήκουν στον Σουρή -ας το βάλω μία ακόμα φορά με τη σωστή μορφή, μήπως και το δει κανένας:

ΠΟΙΟΣ ΕΙΔΕ

Ποιος είδε κράτος κλασικό
Σ’ όλη τη γη μοναδικό,
εκατό να εξοδεύει
Και πενήντα να μαζεύει;

Να τρέφει όλους τους αργούς,
Νάχει επτά Πρωθυπουργούς,
Ταμείο δίχως χρήματα,
Και δόξης τόσα μνήματα;

Νάχει βουλή ωσάν κι αυτή
Με Τσουτσουνάτο βουλευτή,
Να γεμίζει κάθε μέρα
Από λόγια τον αέρα;

Νάχει κλητήρες για φρουρά
Και να σε κλέβουν φανερά,
Κι ενώ αυτοί σε κλέβουνε
Τον κλέφτη να γυρεύουνε;

Νάχει και άνδρες θηλυκούς,
Σακαταμένους, φθισικούς,
Να τους δέρνουν, να τους γδύνουν,
Και φωνή να μην αφήνουν;

Να θέλει δα κι απ’ την Τουρκιά,
Χωρίς να ρίξη τουφεκιά,
Χίλιες χιλιάδες στρέμματα,
Ν’ αυξήσει με τα ψέμματα;

Φεβρουάριος 1880

Και τώρα βάζω το τελευταίο στιχούργημα που δημοσίευσε ο Σουρής στον Ρωμηό, δηλαδή στο τελευταίο φύλλο του Ρωμηού (φ. 1442, 17.11.1918) στο οποίο ο Σουρής αποχαιρετά την Αυστρο-ουγγαρία, που διαλυόταν μετά την ήττα στον Μεγάλο Πόλεμο -και θυμάται τον Ρήγα Φεραίο, που θανατώθηκε όταν οι Αυστριακοί τον παρέδωσαν στους Τούρκους.

Ο Φασουλής παραληρών / με τόνον κάπως κλαυθμηρόν

Μετερνίχειος Αυστρία,
οπού Λάμιας ιδεώδη
με την άλλη συμμορία
σ’ εσηκώσανε στο πόδι.

Καταλυπημένος πήγα
εμπρός στ’ άγαλμα του Ρήγα
και με μάτια δακρυσμένα
τον ερώτησα για σένα

Μα δεν θέλησε το θύμα
μ’ ένα λόγο, με μια ρίμα
παντελώς ν’ αποκριθεί.

Μόνο σήκωσε το χέρι
κατά τα δικά σου μέρη
ίσως για να σ’ ευχηθεί.

Άρθρα του ιστολογίου αφιερωμένα στον Γεώργιο Σουρή:

Απ’ εδώ και απ’ εκεί, σύμβουλοι δημοτικοί (για τις δημοτικές εκλογές, Ρωμηός 20.6.1887)

Αυτό δεν το είπε ο Σουρής (για την απόδοση στίχων του Σούτσου στον Σουρή)

Δόξα στους μεγάλους νούδες που τις τρων στους πισινούδες (επίθεση στους μαλλιαρούς, Ρωμηός 29.1.1905)

Μια έμμετρη ικανοποίηση (για μια έμμετρη ανακοίνωση στον Ρωμηό, 1884)

Μια ρίμα για το δυο χιλιάδες δώδεκα! (οι έμμετρες χρονολογίες του Ρωμηού)

Ο Γεώργιος Σουρής εχθρός της μοναρχίας (άρθρο του παππού μου το 1974)

Ο κατασκευασμένος Σουρής και η Athens Review of Books (για το ποίημα «Ποιος είδε» και τη διαστρέβλωσή του)

Ο Λόου, η Λόενα, το χρέος και οι φοιτητικές διαδηλώσεις του 1892(σχολιασμός του Σουρή για τα γεγονότα αυτά και την άφιξη του Εδουάρδου Λω)

Ο Σουρής για τη φοιτήτρια Ροκά πριν από 120 χρόνια (πώς σχολίασε ο Σουρής μία από τις πρώτες ελληνίδες φοιτήτριες το 1895)

Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1896 όπως τους είδε ο Γεώργιος Σουρής (ο τίτλος τα λέει όλα)

Χαιρετισμοί του Θοδωρή, ανδρός λαοπροβλήτου (αριστοτεχνική σάτιρα για την ανατροπή του Δηλιγιάννη το 1892)

Επίσης, το ιστολόγιο έχει δημοσιεύσει, το 2014-15, δώδεκα άρθρα, ένα κάθε μήνα, με το Εορτολόγιον-Μαρτυρολόγιον του Ρωμηού 1887. Μπορείτε να τα βρείτε εδώ μαζί με μερικά άλλα εορτολογικά άρθρα.

Μεμονωμένα ποιήματα του Σουρή υπάρχουν φυσικά και σε άλλα άρθρα του ιστολογίου.

Τέλος, στον παλιό μου ιστότοπο και μετά στο Λογοτεχνικό Ιστολόγιο βρίσκονται τα εξής ποιήματα του Σουρή:

Πέντε ποιήματα πολιτικού σχολιασμού (από το Μη Χάνεσαι, 1881-1883)

Ο κύριος Πετσωματάς (σάτιρα των εθνικοφρόνων «οπλαρχηγών», 1886)

Νεφέλες του Αριστοφάνη, έμμετρη μετάφραση του Γ. Σουρή.

https://sarantakos.wordpress.com/