ΕΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΕΙΤΕ;

Εσείς επικοινωνείτε;

Posted by sarant 

Όταν ήμουν νέος και θέλαμε να εκφράσουμε την κατάπληξή μας και την αποδοκιμασία μας για την παράλογη συμπεριφορά κάποιου ή για τα λεγόμενά του, του λέγαμε «Καλά, επικοινωνείς;» και κάποτε το συμπληρώναμε «Επικοινωνείς με τον εγκέφαλό σου;».

Η έκφραση πρέπει να χρησιμοποιείται ακόμα, βρίσκω μάλιστα στο slang.gr και την παραλλαγή «επικοινωνείς με τη μυαλοθήκη σου;» αλλά το άρθρο δεν θα ασχοληθεί περισσότερο με αυτήν -ο τίτλος, για άλλη μια φορά, είναι ελαφρώς παραπλανητικός ή έστω αμφίσημος, αφού αλλο είναι το θέμα του σημερινού άρθρου. Ασφαλώς δεν θέλω να σας προσβάλω, θέλω να σχολιάσουμε τη μεταβατική χρήση του ρήματος «επικοινωνώ», παίρνοντας αφορμή από σχετική συζήτηση που έγινε στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ.

Όταν λέω για μεταβατική χρήση του ρήματος «επικοινωνώ» με καταλαβαίνετε βέβαια, αλλά ας δούμε ένα παράδειγμα από πρόσφατο άρθρο εφημερίδας (δεβαζωλινκ διότι δεν έχει σημασία ποια είναι και είναι και ρυπαρή). Σε άρθρο λοιπόν που εξετάζει την ενδεχόμενη λήξη της συνεργασίας ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ,  αναφέρεται ότι έτσι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορέσει «να έχει καθαρό δρόμο προκειμένου να επικοινωνήσει την κοινωνική ατζέντα που θα προωθήσει δυναμικά το επόμενο διάστημα».

Να επικοινωνήσει την κοινωνική του ατζέντα, λοιπόν. Το ρήμα χρησιμοποιείται ως μεταβατικό (επικοινωνώ κάτι, συχνά και δίπτωτο, π.χ. να επικοινωνήσουμε το μήνυμά μας στους πολίτες), ενώ σύμφωνα με τα παλαιότερα τουλάχιστον λεξικά είναι αμετάβατο (π.χ. επικοινωνώ με κάποιον).

Η μεταβατική αυτή χρήση του «επικοινωνώ», όμοια με την κάπως παλαιότερη μεταβατική χρήση του «διαρρέω» (κάποιος διέρρευσε τα πρακτικά της συνάντησης) ή του «λήγω» (να λήξουμε τώρα τη συζήτηση) είναι φαινόμενο των τελευταίων χρόνων (ή δεκαετιών) και φιγουράρει σε περίοπτη θέση στα λαθολόγια και στις επιστολές ανησυχούντων πολιτών σε εφημερίδες.

Ωστόσο, η γλώσσα αλλάζει και μια από τις τάσεις που παρατηρούνται στην ελληνική γλώσσα είναι τα αμετάβατα ρήματα να γίνονται και μεταβατικά. Όλοι λέμε «ανεβαίνω τον ανήφορο» ή «κατεβαίνω τη σκάλα» αλλά παλιότερα τα ρήματα αυτά ήταν αμετάβατα. Κι άλλα παραδείγματα μπορούμε να σκεφτούμε -σε σχετικά πρόσφατο άρθρο ο Γιάννης Χάρης επισημαίνει ότι το ρήμα «απαντώ» έγινε αθόρυβα, χωρίς αντιδράσεις, και μεταβατικό (απαντώ την ερώτηση) ενώ παλιότερα ήταν αποκλειστικά αμετάβατο (απαντώ στην ερώτηση).

Αυτό που πιστοποιεί πως η μεταβατικοποίηση έχει συντελεστεί είναι όταν εμφανιστεί και η παθητική φωνή. Κανέναν δεν ξενίζει, θαρρώ, σήμερα το «η ερώτηση αυτή απαντήθηκε ήδη». Σε ό,τι αφορά το «επικοινωνώ» η παθητική φωνή έχει φυσικά εμφανιστεί («το νέο μήνυμα δεν επικοινωνήθηκε σωστά») αλλά ακόμα συναντάει αντιδράσεις.

Η αλλαγή στη γλώσσα συχνά μας ενοχλεί, κι αυτό είναι ανθρώπινο και πολύ φυσικό. Μπορεί να μας ενοχλεί μια νέα λέξη, ένας νεολογισμός, μπορεί να μας ενοχλεί μια νέα σημασία, μπορεί να μας ενοχλεί ένας νέος τύπος. Μπορεί να βρούμε κι άλλους λόγους για να μας ενοχλεί η μία ή η άλλη γλωσσική αλλαγή, και το μεταβατικό «επικοινωνώ» έχει τέτοιους λόγους να ενοχλεί, αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για χρήση που τη χρησιμοποιούν κατά κόρον μανατζαραίοι, δημοσιοσχεσίτες, διαφημιστές και πολιτικοί -όχι τα συμπαθέστερα επαγγέλματα, επαγγέλματα που πολλοί εκπρόσωποί τους θεωρείται δίκαια ή άδικα πως χρησιμοποιούν τον λόγο για τη χειραγώγηση και την εξαπάτηση.

Το μεταβατικο «επικοινωνώ» ενοχλεί επίσης επειδή είναι αγγλισμός, αφού σχεδόν σίγουρα είναι δάνειο από τα αγγλικά όπου φράσεις οπως to communicate the message είναι απολύτως καθιερωμένες.

Μια ένδειξη ότι μια λέξη, μια χρήση, μια σημασία, ένας τύπος παύουν να θεωρούνται «λάθος», είναι όταν καταγραφούν σε λεξικό. Τα λεξικά δεν είναι βέβαια θέσφατα, αποτυπώνουν όμως τη συναίνεση των ομιλητών για τη γλώσσα. Από την άποψη αυτή, το μεταβατικό «επικοινωνώ» έχει ανοίξει την πόρτα της καταξίωσης αλλά όχι ακόμα διάπλατα. Καταγράφεται μόνο στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, όπου η μεταβατική χρήση χαρακτηρίζεται «σπανιότερη» και δίνεται η παραδειγματική φράση Επικοινωνούμε τις θέσεις και τις απόψεις μας (=κοινοποιούμε, μεταβιβάζουμε) [η επεξήγηση είναι του λεξικού -το «μεταβιβάζουμε» είναι ελαφρώς άστοχο].

Τα παλαιότερα νέα λεξικά μας (ΛΚΝ, Μπαμπινιώτης) δεν αναφέρουν τη μεταβατική χρήση του «επικοινωνώ». Το περίεργο είναι πως δεν την καταγράφει ούτε το ΜΗΛΝΕΓ, που είναι το πιο σύγχρονο -και που καταγράφει τη μεταβατική χρήση του «λήγω». Αλλά το ΜΗΛΝΕΓ νομίζω πως ακόμα βρίσκεται σε «έκδοση beta».

Τα γλωσσικά φόρουμ και ιστολόγια, όταν έχουν κάμποσα χρόνια ζωής, δίνουν πολύτιμο υλικό στον μελετητή της γλώσσας, αν μη τι άλλο επειδή αποτυπώνουν και την άποψη ενός «γλωσσικά υποψιασμένου» κοινού απέναντι στη συντελούμενη γλωσσικη αλλαγή. Έτσι, το νήμα της Λεξιλογίας για το μεταβατικό «επικοινωνώ» είναι πολύ διαφωτιστικό. Στο πρώτο σχόλιο, το μακρινό 2008, ο αρχικός σχολιαστής επικρίνει δριμύτατα (και με ξένους προς τη γλωσσολογία όρους όπως φρικώδης, κακοποίηση, ανησυχητικός) το μεταβατικό «επικοινωνώ». Πράγματι, τότε ξένιζε πολύ περισσότερο.

Ένα από τα παλιά σχόλια στη Λεξιλογία μάς θυμίζει και μια προβεβλημένη περίπτωση χρήσης από τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή (μιλάμε για τόσο παλιά, το 2009):

«Από την άλλη, ξέρω ότι έχουμε τη σωστή πολιτική, καθαρό μήνυμα, την πολιτική βούληση και η άλλη πλευρά δεν έχει τίποτα από αυτά. Και αυτό για 30 μέρες θα προσπαθήσω να το επικοινωνήσω όσο μπορώ καλύτερα, με όλη μου τη δύναμη»

Το… ατόπημα είχε προκαλέσει την αντίδραση του γελοιογράφου Στάθη Σταυρόπουλου, ο οποίος τη σχολίασε (κάνοντας ευτυχισμένο τον Μέφρι) ως εξής:

Ήταν όλες οι απαντήσεις του κ. Καραμανλή πνιγμένες μέσα στα κλισέ (όχι μόνον τα πολιτικά τοιαύτα αλλά και τα γραμματολογικά), ξεπέφτοντας να χρησιμοποιεί νεολογισμούς του συρμού όπως «να το επικοινωνήσω στον λαό» — αν θες να επικοινωνήσεις με τον λαό, γράφ’ του γράμμα, χρυσέ μου, μην του αμολάς κατακέφαλα διαφημιστικές ελληνικούρες και πιθηκίζοντες αγγλισμούς.

Σε επόμενο σχολιο του 2012 στο ίδιο νήμα θα δείτε ότι ο Νίκος Λίγγρης, έχοντας αποκτήσει πρόσβαση σε κάποιο σωμα εφημερίδων, αποδελτίωσε αρκετές εμφανίσεις του παθητικού «επικοινωνούμαι» (που, όπως είπαμε, αποτελεί πειστήριο πως η μεταβατικοποίηση έχει συντελεστεί), την πρώτη το 1997 και τις υπόλοιπες στον αιώνα μας, π.χ.

2001 – … αλλά ως τακτική επιχειρησιακή διαδικασία με συγκεκριμένο (και γραπτό) προϊόν που μπορεί να επικοινωνηθεί σε όλη την επιχείρηση, είναι μία …
2001 – Για να επικοινωνηθεί και να διαχυθεί μέσα στην οργάνωση πρέπει να μετατραπεί σε λέξεις και αριθμούς και τη στιγμή που συντελείται η μεταβολή, …
2001 – Ο δείκτης είναι το μέσο που περιγράφει τις ανάγκες του επενδυτή ώστε επιτυχώς να επικοινωνηθούν στον διαχειριστή επενδύσεων. Η υποχρέωση …

Επιβεβαιώνεται λοιπόν η αντίληψη ότι η μεταβατική χρήση ξεκίνησε από κύκλους μανατζαραίων. Πάντως, οι λεξικογράφοι, όπως αναφέρει ο Λίγγρης, οφείλουν να καταγράψουν την τόσο διαδεδομένη χρήση, κι ας τη χαρακτηρίσουν π.χ. της καθομιλουμένης ή προφορική.

Θα μου πείτε, δεν έχει η ελληνική άλλα ρήματα για να πούμε το ίδιο πράγμα; Αντι για «επικοινώνησα τις ανάγκες μας» δεν θα μπορούσαμε να πούμε κάτι άλλο; Ασφαλώς. Μπορούμε να πούμε «μεταδίδω», «κοινοποιώ», γνωστοποιώ, διαδίδω, προβάλλω, άλλοτε «διατυπώνω», «εκφράζω», «εκφέρω», σε κάποιες χρήσεις «προπαγανδίζω» (αν και αυτό έχει αποκτήσει αρνητική χροιά) -αλλά η ύπαρξη εναλλακτικών λύσεων δεν σημαίνει τίποτε.

Από την ίδια συζήτηση στη Λεξιλογία ξεσηκώνω κι ένα καλογραμμένο σχόλιο του Λίγγρη που έχει αξία γενικότερη:

Έχει πλάκα να βλέπεις μια χρήση να γεννιέται. Ποιοι τη χρησιμοποιούν θεοκούζουλα, ποιοι απλώς ρηξικέλευθα, ποιοι αντιδρούν και θα αντιδρούν ακόμα κι όταν θα έχει μπει στον Μπαμπινιώτη του 2050, και ποιοι δεν τη διορθώνουν αλλά ούτε τη βάζουν στο στόμα τους / στο Word τους.

Εγώ το μεταβατικό «επικοινωνώ» δεν το χρησιμοποιώ αλλά δεν το αποδοκιμάζω πλέον. Κάποτε θα το διόρθωνα αν το έβρισκα σε επιμέλεια κειμένου, τώρα δεν είμαι και τόσο βέβαιος αν θα το κάνω -εξαρτάται και από το ύφος του κειμένου.

Εσείς; Για να επανέλθουμε στον τίτλο του άρθρου, εσείς επικοινωνείτε;

Θέλω να πω, χρησιμοποιείτε το επικοινωνώ ως μεταβατικό;

Μπορείτε στα σχόλια να κλιμακώσετε τη στάση σας απέναντι σε αυτή τη νέα χρήση (από την έντονη αποδοκιμασία στην απρόθυμη αποδοχή ή στην ενθουσιώδη υιοθέτηση). Και όσοι είναι κάτω των σαράντα ας το πουν, να ξέρουμε τι φρονεί η νέα γενιά.

https://sarantakos.wordpress.com/