Η καθημερινότητα και η εξωστρέφεια

Η καθημερινότητα και η εξωστρέφεια

Posted by sarant στο 16 Οκτώβριος, 2018

Θα αναρωτιέστε τι κοινό έχουν αυτές οι δυο λέξεις και γιατί συγκατοικούν στον τίτλο.

Εκ πρώτης όψεως όχι πολλά, αλλά απασχολούν και οι δυο εναν φιλο του ιστολογιου, ο οποίος μού έθεσε ορισμένα ερωτήματα, που θα σας τα παρουσιάσω να δω και τη δική σας γνώμη.

Μου γράφει ο φίλος:

Με αρκετές λέξεις νοιώθω αμήχανα: όχι τόσο επειδή είναι καινούργιες, όσο επειδή δεν καταλαβαίνω το νόημα τους, όσο και να προσπαθώ.

Δύο χαρακτηριστικές τέτοιες λέξεις είναι η “καθημερινότητα” και η “εξωστρέφεια”. Από όσο γνωρίζω δεν θα τις βρει κανείς στα παλιά λεξικά. Δεν είναι όμως λέξεις που προέρχονται από την αργκό, και η λογιοσύνη τους είναι χτυπητή.

Καθημερινότητα παλιότερα ονομαζόταν αραιά και πού η ρουτίνα. Σήμερα όμως έχει αποκτήσει νέες ιδιότητες, που μέχρι πρότινος ήταν στη σφαίρα αρμοδιότητας της καθημερινής ζωής. Εξωστρέφεια αμφιβάλλουμε αν υπήρχε σαν λέξη μέχρι πριν λίγα χρόνια, και είναι η μεταφορά μιας ψυχολογικής ή και ψυχιατρικής έννοιας στην κοινωνική και πολιτική μας ζωή.

Καμία από τις δύο λέξεις δεν έχει ακριβή μετάφραση στα αγγλικά, και γι αυτό κανείς αναρωτιέται πού στον κόρακα μας φύτρωσαν, αφού τέτοιου είδους λέξεις συνήθως μας έρχονται από έξω. Δεν υπάρχουν ούτε everydayness (τουλάχιστον δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα) ούτε extrovertedness. Υπάρχουν το επίθετο everyday, που έχει την έννοια όμως του κοινού, του συνηθισμένου (άρα και αδιάφορου) καθώς και το extrovert, που σημαίνει εξωστρεφής, αλλά με πιθανώς αρνητικές προεκτάσεις, όπως σε έναν επιδειξιομανή ή και επιδειξία ακόμα.

Η καθημερινότητα παρουσιάζεται σαν μία έννοια χωρίς αρνητική φόρτιση, ίσως και με ελαφρώς θετική. Παράξενο για μία λέξη που μέχρι πριν λίγα χρόνια είχε μόνο την έννοια της ρουτίνας, η οποία σπάνια απαντάται με θετικό πρόσημο. Ενώ η επέκταση των εννοιών που καλύπτει κάνει πολύ δύσκολο να την ξεχωρίσει κανείς από την καθημερινή ζωή. Μάλιστα, εξωραΐζει την καθημερινή ζωή, τόσο ώστε να μπορεί να ειπωθεί ότι “η καθημερινότητα είναι το λάιφσταϋλ του φτωχού”. Αλλά τότε, οι αριστεροί τουλάχιστον, που επαγγέλλονται την αλλαγή της ζωής όλων, θα έπρεπε να αποφεύγουν τη λέξη.

Η εξωστρέφεια είναι ακόμα χειρότερη περίπτωση: αποτελεί δάνειο από την ψυχολογία στην κομματική ορολογία, όπου η καλή “εξωστρέφεια” ανταγωνίζεται την κακή “εσωστρέφεια”, με τη δεύτερη να σημαίνει τις εσωκομματικές διαφωνίες (και κατά συνέπεια όμως την ουσιαστική πολιτική συζήτηση) και την πρώτη τίποτα παραπάνω από την προπαγάνδιση των κομματικών θέσεων με ζέση (και ταυτόχρονα υποταγή στην εκάστοτε κομματική γραμμή). Σήμερα παρουσιάζεται σαν κάτι απαραίτητο για οποιαδήποτε υπηρεσία ή οργανισμό, δημόσιο, συνεταιριστικό ή ιδιωτικό, αν και παραμένει ασαφές τι ακριβώς πρέπει κανείς να κάνει για να την επιτύχει. Να αρχίσει να φωνάζει μέχρι να ασχοληθούν όλοι μαζί του; Ή μήπως ακόμα και να βγάλει το μόριο του στη φόρα, εν ανάγκη να τα κοπανάει και στο τραπέζι, όπως κάνουν ορισμένοι ακραία εξωστρεφείς;

Προσπαθώ να καταλάβω ποια ακριβώς ανάγκη προσπαθούν να καλύψουν αυτές οι δύο λέξεις, και δεν μπορώ να τη βρω. Αν μπορεί κάποιος να μου εξηγήσει, θα ήμουν ευγνώμων.

Ο φίλος μας έχει δίκιο πως οι δυο λέξεις δεν βρίσκονται στα παλιότερα λεξικά, αν με τον όρο αυτό εννοεί τον προπολεμικό Δημητράκο. Δεν έχω πρόχειρο τον μεταπολεμικό Σταματάκο, να δω αν λημματογραφεί τις λέξεις. Πάντως, τα σύγχρονα λεξικά έχουν τον όρο.

Το ΛΚΝ γράφει:

καθημερινότητα η [kaθimerinótita]: η κατάσταση που δημιουργείται από τις επαναλαμβανόμενες χωρίς ιδιαιτερότητα και ενδιαφέρον δραστηριότητες ενός ατόμου, η καθημερινή ζωή: Mας απασχολεί, μας κουράζει και μας φθείρει η ~.

Ο Μπαμπινιώτης επίσης αρνητική σημασία δίνει, μιλώντας για μονότονη διαδοχή καταστάσεων και δίνοντας τη φράση «Η γκρίζα καθημερινότητα του γραφείου» και συνώνυμο τη ρουτίνα.

Τα ίδια και στο Χρηστικό της Ακαδημίας, που όμως δίνει και την ουδέτερη σημασία «η καθημερινή ζωή» και μας πληροφορεί πως η λέξη είναι μεταφραστικό δάνειο από το γαλλ. quotidienneté.

Και το Βικιλεξικό δίνει αυτοτελή ουδέτερη σημασία στην καθημερινότητα: το σύνολο των δραστηριοτήτων και συνηθειών που συνθέτουν μια συνηθισμένη μέρα.

ο κινηματογράφος είναι μέρος της καθημερινότητάς μου.

Όσο για την εξωστρέφεια, το ΛΚΝ πάλι γράφει:

εξωστρέφεια η [eksostréfia]: η τάση του ανθρώπου να εξωτερικεύει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. ANT εσωστρέφεια.

και μας δίνει και την ετυμολογία:

[λόγ. εξωστρεφ(ής) -εια μτφρδ. γερμ. Εxtraversion].

Περίπου τα ίδια και ο Μπαμπινιώτης, που αναφέρει ότι πρόκειται για όρο της ψυχολογίας.

Το Χρηστικό δίνει και μεταφορική σημασία: κατάσταση σύμφωνα με την οποία ένα σύνολο ανθρώπων επεκτείνει τις επαφές και τις δραστηριότητές του έξω από τα όρια του δικού του χώρου. Επιχειρηματική εξωστρέφεια.

Τόσο το Χρηστικό όσο και ο Μπαμπινιώτης δίνουν τη μεταφορική σημασία που έχει προσλάβει ο αντίθετος όρος, η εσωστρέφεια: τη διαρκή ενασχόληση με εσωτερικά προβλήματα. Κομματική εσωστρέφεια και ομφαλοσκόπηση.

Αφού κάναμε αυτήν τη λεξικογραφική επισκόπηση, να πω δυο λόγια (όχι πολλά διότι έχω και τεχνικό πρόβλημα) και να ακούσω και τα σχόλιά σας.

Η εξιδανίκευση της καθημερινότητας είναι το δίχως άλλο απόρροια της κρίσης και της βάναυσης αναστάτωσης στη ζωή (στις ζωές αν προτιμάτε) της μεγάλης πλειοψηφίας (πλειονότητας αν προτιμάτε) των συμπατριωτών μας. Χτες μόλις είδα σχόλιο φίλης στο Φέισμπουκ στο οποίο νοσταλγούσε λίγη καθημερινότητα.

Θεωρείται δηλαδή η καθημερινότητα συνώνυμο της κανονικότητας, η οποία έχει αναχθεί σε ιδανικό από μεγάλη μερίδα σχολιαστών με εκκλήσεις για επιστροφή στην κανονικότητα και «να γίνουμε επιτέλους μια κανονική χώρα». Αναζητούμε την καθημερινότητα της χαμένης ευημερίας, κι ας ήταν βαρετή.

Να προσθέσω εδώ ότι έχει φτιαχτεί δημόσια υπηρεσία με τον τίτλο Καθημερινότητα που προφανώς έχει στόχο την εξυπηρέτηση του πολίτη σε καθημερινά ζητήματα επαφής με τη δημόσια διοίκηση -και, αν πιστέψουμε κάποια ρεπορτάζ είναι από τις λίγες που έχουν θετική αναπληροφόρηση (ελληνιστί feedback).

Τα νεότερα λεξικά έχουν καταγράψει  αυτή τη θετική μετατόπιση της σημασίας της λέξης.

Όσο για την εξωστρέφεια, πέρασε από την ορολογία της ψυχολογίας στην ορολογία της πολιτικής μαζί με το ταίρι της, δηλαδή το αντίθετό της, την εσωστρέφεια, ή πιο σωστά μετά το ταίρι της, διότι η εσωστρέφεια προηγήθηκε. Συμμερίζομαι εδώ τις παρατηρήσεις του φίλου για τον στιγματισμό της εσωστρέφειας που χρησιμοποιείται για να καταστείλει διαφωνίες και να παρουσιάσει την επιθυμία για ουσιαστική συζήτηση των ζητημάτων σαν περιττή πολυτέλεια.

Νομίζω πως η λέξη πήρε μεταφορική σημασία στις αρχές του αιώνα μας, πιθανώς από το λεξιλόγιο συμβούλων και μανατζαραίων, πολιτικών και επιχειρηματικών.

Ωστόσο δεν συμμερίζομαι την άποψη του φίλου πως οι δυο λέξεις, εξωστρέφεια και καθημερινότητα δεν έχουν ανάγκη να καλύψουν. Ουσιαστικά κι ο ίδιος με όσα γράφει, δείχνει τον λόγο ύπαρξης των δύο όρων -εκτός αν εννοεί πως χρησιμοποιούνται για παραπλάνηση και για χειραγώγηση, οπότε το συζητάμε. Εσείς τι λέτε;

Y.Γ.

Κοιτάζοντας τα σώματα κειμένων , για να γεφυρώσω την απόσταση από τον Δημητράκο στο ΛΚΝ, βρίσκω μερικες ανευρέσεις της καθημερινότητας στη δεκαετία του 1970, αλλά η παλιότερη είναι σε μια θεατρική κριτική του Καραγάτση (άρα πριν από το 1960) με την ωραία παρατήρηση:

Τά στοχαστικά όμως συμπεράσματά του ο λογοτέχνης δέν τά άντλεί από τίς έξωφρενικότητες της ζωής, αλλά άπό τήν ιλιγγιωδώς ανεξάντλητη πεπατημένη της καθημερινότητος.

Ή, όπως λέει ο Τολστόι στην αρχή της Άννας Καρένινας: Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες κι απαράλλαχτες· όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια τη βαραίνει η δική της, η ιδιαίτερη δυστυχία.

ΥΓ2: Όπως βρήκε ο φίλος μας ο Σπύρος, η λέξη «καθημερινότης» εμφανίζεται στο λεξικό του Ηπίτη, άρα στις αρχές του 20ού αιώνα, ως απόδοση του γαλλικού quotidienneté.

https://sarantakos.wordpress.com/