Επικίνδυνος οίκτος του Στέφαν Τσβάιχ

Μια από τις σημαντικότερες αναγνωστικές μου ανακαλύψεις της περσινής χρονιάς ήταν ο Στέφαν Τσβάιχ. Πρώτα διάβασα το αγωνιώδες Αμόκ, ακολούθησε το αριστουργηματικό Γράμμα μιας Άγνωστης (του οποίου πρέπει να δω κάποια στιγμή και την εξίσου αριστουργηματική κινηματογραφική μεταφορά) και τελευταία διάβασα την Σκακιστική Νουβέλα. Μικρά σε έκταση και τα τρία βιβλία έχουν ακόμα ένα κοινό που τα απογείωνε, ήταν μονόλογοι. Από ότι φαίνεται, ο Τσβάιχ είναι ικανότατος σε αυτήν την τεχνική. Ακριβώς το ίδιο συγγραφικό μοτίβο, μονάχα μεγαλύτερο σε έκταση, ακολούθησε και στον Επικίνδυνο Οίκτο, ένα βιβλίο που ακροβατεί ανάμεσα στο πιο ανθρώπινο συναίσθημα, τον οίκτο, και στις χθόνιες θεότητες της ελληνικής μυθολογίας, τις Ερινύες.

Ο Στέφαν Τσβάιχ δεν θεωρείται αναίτια ένας από τους σπουδαιότερους λογοτέχνες του περασμένου αιώνα. Γεννήθηκε τον Νοέμβρη του 1881 στη Βιέννη και μεγάλωσε σε ένα εύπορο και ανεξίθρησκο οικογενειακό περιβάλλον. Σπούδασε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο της πόλης και το 1904 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα με διατριβή στη φιλοσοφία του Ιππολύτου Ταΐν (γάλλος ακαδημαϊκός και φιλόσοφος του 19ου αιώνα). Καθόλη την διάρκεια της πολυταξιδεμένης του ζωής, ο Τσβάιχ ασχολήθηκε με την αρθρογραφία, την ποίηση, την μετάφραση και την συγγραφή λογοτεχνικών και βιογραφικών έργων μεγάλων προσωπικοτήτων. Είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος γερμανός συγγραφέας. Όντας αυτοεξόριστος ήδη από τις αρχές του ’30, εκείνος και η γυναίκα του αυτοκτόνησαν τον Φεβρουάριο του 1942 σε ένα μικρό μπανκαλόου έξω από την Βραζιλία, το Πετρόπολις, φοβούμενοι για το μέλλον της Ευρώπης και του πολιτισμού της.

Ο Επικίνδυνος Οίκτος είναι ένα από τα τελευταία έργα του Τσβάιχ και το μεγαλύτερο σε έκταση μυθιστόρημά του. Κυκλοφόρησε το 1939 και ο γερμανικός τίτλος του είναι Ungeduld des Herzens, δηλαδή η Ανυπομονησία της καρδιάς. Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει αρκετές διαφορετικές εκδόσεις του βιβλίου με τελευταίες τα Επικίνδυνη Συμπόνια (εκδόσεις Αγγελάκη)  και Επικίνδυνος Οίκτος (εκδόσεις Άγρα).

Η όλη ιστορία άρχισε με μια αδεξιότητα, με μιαν αγένεια ολωσδιόλου ανεύθυνη μια «γκάφα», όπως λεν οι Γάλλοι. Ύστερα, προσπάθησα να επανορθώσω την ανοησία μου. Αλλ’ όταν κανείς βιάζεται να διορθώσει κάποια ρόδα σ’ ένα ρολόι, καταστρέφει, τις περισσότερες φορές, ολόκληρο το μηχανισμό. Ακόμα και σήμερα, ύστερ’ από τόσα χρόνια, δεν μπορώ να προσδιορίσω που τελείωσε η καθαρή απροσεξία μου, και που άρχισε η υπαιτιότητά μου. Ίσως να μην το μάθω ποτέ.

Η ιστορία τοποθετείται στην Αυστροουγγαρία των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Χοφμίλλερ υπηρετεί ως υπίλαρχος (αξιωματικός του ιππικού) στο τοπικό στράτευμα και μέσω ενός κοινού γνωστού γνωρίζεται με την αριστοκρατική οικογένεια της περιοχής. Το νεότερο μέλος αυτής, η Έντιθ, είναι ένα ημιπαράλυτο νεαρό κορίτσι που δεν αργεί να ερωτευτεί τον Χοφμίλλερ. Ο πλούτος και η ευγένεια εντυπωσιάζουν τον στρατιωτικό και σύντομα γίνεται μόνιμος επισκέπτης της οικογένειας. Η αναπηρία της Έντιθ και η κλονισμένη ψυχολογία της του προκαλούν οίκτο, ένα συναίσθημα που θα αποβεί καταστροφικό για όλους καθώς δεν πηγάζει από ανιδιοτέλεια και φιλανθρωπία, αλλά από μια διαστρεβλωμένη μορφή του εγωισμού.

Το μεγαλύτερο κακό στον κόσμο δεν γίνεται από την βαρβαρότητα, μα απ’ την αδυναμία.

Φοβάμαι πως ό,τι και αν γραφτεί για αυτό το βιβλίο είναι λίγο. Από τις επιμέρους λεπτομέρειες της πλοκής, που τόσο παραστατικά χτίζουν την εικόνα της επαρχιακής ζωής, μέχρι τα ψυχογραφικά στοιχεία, κατευθείαν παρμένα από ασθενείς του Φρόιντ, αυτό το βιβλίο είναι άρτιο. Στο επίμετρο της συγκεκριμένης έκδοσης ο Παναγιώτης Κ. Τσούκας χαρακτηρίζει τον Επικίνδυνο Οίκτο ως την ιστορία ενός συναισθήματος, χαρακτηρισμός με τον οποίο είμαι απόλυτα σύμφωνη. Παράλληλα με την εξέλιξη της πλοκής παρακολουθούμε την γιγάντωση και τελικά την σύνθλιψη ενός συναισθήματος, του οίκτου, που μπορεί να αποτελεί γνώρισμα των ηρώων, αλλά τελικά είναι η κινητήριος δύναμη όλης της ιστορίας. Τόσο εσωστρεφή και μεγαλόπνοα έργα σπανίζουν και από όσο έχω διαβάσει μέχρι στιγμής ο Τσβάιχ μόνο τέτοια γράφει.

Δεν μπορώ να παραλείψω πόσο ευχαριστήθηκα την ανάγνωση του Οίκου από τις εκδόσεις Άγρα. Δεν το είχα παρατηρήσει παλιότερα, ίσως γιατί δεν το είχα συγκρίνει, αλλά ένα κείμενο που γράφτηκε και αναφέρεται στο παρελθόν είναι παραστατικότερο στα μάτια του αναγνώστη όταν αποτυπώνεται σε πολυτονικό. Ξέρω ότι πολλοί κουράζονται με την ανάγνωση πολυτονικών κειμένων, για αυτό και δεν προτιμούν εκδόσεις με πιο κλασική αισθητική. Εγώ, από την άλλη, βρίσκομαι στην αντίπερα όχθη. Τέτοιου είδους κείμενα με σαγηνεύουν απόλυτα.

Εν κατακλείδι, ο Επικίνδυνος Οίκτος είναι ένα μυθιστόρημα που θα ικανοποιήσει και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες. Το προτείνω σε όλους, όπως και όλα τα υπόλοιπα έργα του Τσβάιχ. Μην αργήσετε να τον ανακαλύψετε όπως εγώ!

https://stylerivegauche.wordpress.com/