ΤΟ ΣΤΡΙΨΙΜΟ ΤΗΣ ΒΙΔΑΣ

Τι να γράψει κανείς για το βιβλίο «Το στρίψιμο της βίδας» του αμερικανού συγγραφέα Χένρυ Τζέημς, που να μην έχει ήδη γραφτεί; Είναι μια κοινή ιστορία φαντασμάτων ή μια φωτισμένη ψυχολογική μελέτη; Γιατί ένα βιβλίο περίπου 180 σελίδων έχει προκαλέσει τόση συζήτηση και τόσες αναλύσεις από τη στιγμή που κυκλοφόρησε;

Η ιστορία του βιβλίου προέρχεται από μια αφήγηση του Αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρυ την οποία ο συγγραφέας βιάστηκε να καταγράψει και να αναπτύξει. Ο Τζέημς, που είχε ξαναγράψει ιστορίες φαντασμάτων, δεν προσέγγισε αυτή την ιστορία με τον στερεότυπο τρόπο, αλλά προτίμησε να χρησιμοποιήσει μια σύνδεση του φανταστικού με την πραγματικότητα. Όσο για την ερμηνεία του τίτλου «Το στρίψιμο της βίδας» είναι μια μεταφορά για να περιγραφεί η κλιμάκωση της αγωνίας σε μια ιστορία τρόμου στο μυαλό του αναγνώστη. Ο τίτλος παίρνει επίσης ένα δεύτερο νόημα προς το τέλος της ιστορίας, όπου η ηρωίδα χρησιμοποιεί τη συγκεκριμένη φράση για να περιγράψει ότι παίρνει τον έλεγχο των ψυχικών και συναισθηματικών δυνατοτήτων της για να προετοιμαστεί για μια πρόκληση.

Το βιβλίο γράφτηκε το 1898 και είναι η ιστορία μιας γκουβερνάντας που προσλαμβάνεται για να διδάξει δύο όμορφα μικρά παιδιά, με τα οποία, ο θείος και κηδεμόνας τους δεν θέλει να έχει καμία σχέση. Η νέα γυναίκα, κόρη πάστορα, ζει με τα παιδιά σε ένα εξοχικό εγγλέζικο αρχοντικό αλλά σύντομα όλο αυτό το ειδυλλιακό σκηνικό γίνεται τόπος αγωνίας καθώς  η γκουβερνάντα είναι πεπεισμένη ότι τα  φαντάσματα δύο προηγούμενων υπηρετών της μις Τζέσσελ και του Πήτερ Κουίντ, απειλούν να κυριεύσουν τις ψυχές των μικρών Φλώρα και Μάιλς. Τα παιδιά αρνούνται οποιαδήποτε γνώση των φαντασμάτων που μόνο η γκουβερνάντα βλέπει πραγματικά. Αν δεν ήταν το γεγονός ότι η οικονόμος, η κυρία Γκρόουζ, έχει ταυτίσει τις περιγραφές της γκουβερνάντας με τους πεθαμένους υπηρέτες, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η γκουβερνάντα είναι φαντασιόπληκτη. Η κατάληξη όμως της ιστορίας, που αποτελεί σοκ για τον αναγνώστη, είναι ένδειξη ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν πρέπει ποτέ να υποτιμώνται. Σε συμβολικό επίπεδο, το βιβλίο είναι μια μελέτη των  ηθών και των προκαταλήψεων της εποχής και, τελικά, της φύσης του κακού.

Το βασικό ερώτημα της ιστορίας είναι η αξιοπιστία της γκουβερνάντας, κατά πόσο δηλαδή αυτά τα δύο φαντάσματα είναι πραγματικά ή υπάρχουν μόνο στο μυαλό της. Αν είναι πραγματικά εκείνη είναι μια ηρωίδα με ευγένεια ψυχής και αλτρουισμό. Αν όχι, τότε οι εμμονές της είναι επικίνδυνες.

Θα μπορούσε κάποιος να διαβάσει αυτό το βιβλίο δύο φορές και ενώ την πρώτη φορά θα ήταν βέβαιος ότι τα φαντάσματα είναι πραγματικά, σε δεύτερη ανάγνωση δεν θα ήταν και τόσο σίγουρος αφού ο συγγραφέας συνθέτει το μυστήριο κάνοντας κάποιους υπαινιγμούς ότι η ψυχική κατάσταση της γκουβερνάντας μπορεί να μην ήταν τελικά και τόσο σταθερή. Είναι δε ξεκάθαρο από την αρχή ότι έχει ζωηρή φαντασία και άλλοτε φαντάζεται τον εαυτό της σαν καπετάνιο σ’ένα καράβι που είναι έρμαιο στη θάλασσα και άλλοτε σαν φύλακα και προστάτη των παιδιών.

«Δεν έχω ξαναδεί το Μπλάι από τη μέρα που έφυγα και φαντάζομαι πως στα πιο ηλικιωμένα και πιο έμπειρα μάτια μου, θα φαινόταν τώρα αρκετά μαζεμένο. Αλλά όσο η μικρή οδηγός μου, με τα χρυσά μαλλιά της και το μεγάλο φουστανάκι της, χοροπηδούσε μπροστά μου στρίβοντας γωνιές και στραμπούλιζε διαδρόμους, οραματιζόμουν ένα πύργο παραμυθένιο, κατοικία μιας ροδόχρωμης νεράιδας, ένα μέρος που, για να διασκεδάσει η νεαρή φαντασία, θα έπαιρνε το χρώμα του από βιβλία με ιστορίες κι από παραμύθια. Μήπως δεν ήταν παρά ένα βιβλίο με παραμύθια, και καθώς το διάβαζα με πήρε ο ύπνος και ονειρευόμουν; Όχι, ήταν ένα μεγάλο, άσχημο, παλιό αλλά βασιλικό σπίτι, που ενσωμάτωνε κάτι λίγα απομεινάρια ενός ακόμα πιο παλιού σπιτιού, μισο-ανακαινισμένο και μισο-χρησιμοποιημένο, και μέσα σ’αυτό είχα τη φαντασίωση πως ήμασταν έρημοι, σχεδόν όσο μια χούφτα επιβάτες μέσα σ’ένα μεγάλο καράβι, έρμαιο της θάλασσας. Και το πιο παράξενο, εγώ κρατούσα το τιμόνι.» σελ 23

«Δεν ξέρω με τι λόγια να δώσω στην αφήγησή μου μια πιστευτή εικόνα της ψυχικής μου κατάστασης – αλλά εκείνες τις μέρες ήμουν κυριολεκτικά ικανή να βρίσκω χαρά στον εξαιρετικό ηρωισμό που απαιτούσε από μένα η περίσταση. Τώρα έβλεπα πως είχα κληθεί για μια υπέροχη και δύσκολη υπηρεσία, και θα ήταν μεγαλείο να έδειχνα –ω, στο πρόσωπο που έπρεπε!- πως μπόρεσα να πετύχω εκεί όπου άλλες κοπέλες θα είχαν αποτύχει. Ήταν μια τεράστια βοήθεια για μένα – ομολογώ πως μάλλον συγχαίρω τον εαυτό μου όταν το αναλογίζομαι! – πως είδα την υπηρεσία μου με τόσο σθένος και τόσο απλά. Ήμουν εκεί για να προστατέψω και να υπερασπίσω τα δύο πλασματάκια, τα πιο ορφανεμένα και αξιαγάπητα στον κόσμο, που η επίκληση της αδυναμίας τους για βοήθεια είχε γίνει ξαφνικά πάρα πολύ σαφής, μια βαθιά αδιάκοπη αγωνία για μια αφοσιωμένη καρδιά.» σελ.61

«Το στρίψιμο της βίδας» είναι μια εκλεπτυσμένη λογοτεχνική άσκηση στην οποία ο συγγραφέας δημιουργεί μια πυκνή, υποβλητική και εξαιρετικά διφορούμενη ιστορία. Ένα παιχνίδι νοητικών παραδοξοτήτων και μεταφυσικού τρόμου. Η αγωνία και η φρίκη δημιουργούνται κυρίως από αυτό που ο συγγραφέας δεν λέει και δεν περιγράφ

Henry James

ει. Αναγκασμένος να γεμίσει τα κενά από τον δικό του χώρο προσωπικών φόβων, ο αναγνώστης, τελικά αποκαλύπτει ένα πιο τρομακτικό σύνολο εικόνων και περιστάσεων από ό, τι ένας συγγραφέας θα μπορούσε να του επιβάλλει.

Το κείμενο γραμμένο με φράσεις σύνθετα δομημένες είναι απολαυστικό για όσους αγαπούν αυτού του είδους τη διατύπωση και τους περίπλοκους ψυχικούς λαβυρίνθους. Σημαντική η συνεισφορά στην απόδοση του κειμένου στα ελληνικά, της μετάφρασης από τον Κοσμά Πολίτη.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος από τη σειρά Κλασική Λογοτεχνία.

Εκδόσεις : Ι.Σ.Ζαχαρόπουλος

https://passepartoutreading.wordpress.com/