ΟΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ
«Φεύγω και αποχαιρετώ το Θιάκι το καημένο το νου μου τον αφήνω εδώ και το κορμί μου παίρνω».
Ο ανεμόμυλος στην Παναγία στη Σκάλα (Μάρμακας).
Τους ανεμόμυλους τους έφτιαχναν στις κορυφές των υψωμάτων, όπου η ταχύτητα του ανέμου είναι μεγαλύτερη, αλλά και σε χαμηλώτερα σημεία, που είναι περάσματα των ανέμων. Στους περισσότερους ανεμόλους πήγαιναν από μονοπάτια, πολλές φορές ανηφορικά και δύσβατα, που μόλις χωρούσε να περάσει ένα φορτωμένο γαϊδούρι. Στο μύλο υπήρχε ένα πλάτωμα για να ξεφορτώνουν τα ζώα και να ζυγίζουν στο καντάρι τα γεννήματα. Το άλεσμα γινόταν με το παμπάλαιο σύστημα των αλληλοεφαπτομένων λίθων.
Το κάτω λιθάρι από τον μύλο του Σταθούλη στις Φρίκιες.
Οι συνήθεις μυλόλιθοι έχουν διάμετρο 1.30 μέτρα και πάχος 25 με 30 εκατοστά. Στην αρχή λειαίνονται και κατόπιν χαράζονται στην επιφάνειά τους, με εγκοπές βάθους 6 χιλιοστών, από την περιφέρεια προς το κέντρο. Οι μυλόλιθοι τοποθετούνται οριζόντια, ο ένας επάνω στον άλλον. Ο κάτω λίθος είναι στερεωμένος σε σταθερό ρτήριγμα κι ο επάνω μπορεί να περιστρέφεται κατακόρυφα, από το κέντρο των δύο άλλων μυλολίθων που περνάει ο άξονας, με ταχύτητα ανάλογη με τον σπόρο που αλέθει.Η μεταξύ των λίθων απόσταση αυξομειώνεται από ειδικούς μοχλούς, ανάλογα με το είδος των σιτηρών που αλέθονται.
Η σκεπή του ανεμόμυλου διακρίνεται το αξόνι
Ο αριθμός των αντενών στους ανεμόμυλους της Ιθάκης είναι οκτώ. Κάθε αντένα έχει το δικό της τριγωνικό πανί, που στηρίζεται σ’ όλο του το μήκος στην αντένα και στο σχοινί που ενώνει τις κορυφές από τις αντένες. Η λοξή πλευρά του ιστιόπανου είναι ελεύθερη. Η διάμετρος του ανεμοτροχού είναι κάτι λιγώτερο από το διπλάσιο του ύψους τους ανεμόμυλου. Τα πανιά των μύλων δουλεύουν όπως οι φλόκοι των ιστιοπλοϊκών σκαφών. Οι ανεμοτροχοί περιστρέφονταν αντίθετα από την κατεύθυνση των δεικτών του ρολογιού, δηλαδή ήταν αριστερόστροφοι. Αυτό ρυθμιζόταν από τον προσανατολισμό του ιστιόπανου, πάνω στις αντένες τους μύλου. Ο περιστρεφόμενος ανεμοτροχός μετέδιδε την περιστροφική κίνηση του οριζοντίου άξονα στον κάθετο άξονα του μύλου με την βοήθεια οδοντωτών τροχών. Για την σύνδεση αυτή υπήρχε σκαλισμένη υποδοχή στην μυλόπετρα, μέσα στην οποία σφηνωνόταν το κάτω άκρο του άξονα.
Λεπτομέρεια από τον μηχανισμό του μύλου.
Αυτή η μυλόπετρα περιστρεφόταν πάνω στην ακίνητη μυλόπετρα, που στηριζόταν στο δάπεδο του μύλου κι ότι βρισκόταν ανάμεσά τους το κορνιοτοποιούσε. Από την μιά μεριά έπεφταν τα κοκκολογήματα κι από την άλλη μαζευόταν το αλεύρι. Στον μηχανισμό υπήρχε φρένο, μηχανισμός ελέγχου της σχισμής (δηλαδή της απόστασης ανάμεσα στις δύο μυλόπετρες, μηχανισμός περιστροφής της στέγης, και προσανατολισμού του άξονα του ανεμοτροχού προς τον άνεμο και ξύλινοι οδηγοί για τα αρχικά και τελικά προϊόντα. Μεγάλες απώλειες ενέργειας γινόταν από τις τριβές, τόσο στα ξύλινα γρανάζια όσο και μεταξύ των αξόνων και των σημείων στήριξής τους.
Ο συγγραφέας και φίλος Ανδρέας Λ. Αναγνωστάτος μπροστά στην κλειστή πόρτα του μύλου στον Μάρμακα.
Σε ολόκληρη την Ιθάκη υπήρχαν συνολικά 31 ανεμόμυλοι. Οι ανεμόμυλοι είχαν το δικό τους όνομα το οποίο το έπαιρναν από το όνομα του ιδιοκτήτη τους ή από την περιοχή στην οποία ευρίσκοταν. Ορισμένοι ανεμόμυλοι λειτούργησαν μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και σιγά σιγά άρχισαν να φθείρονται και να καταστρέφονται. Σε πολλές περιπτώσεις οι ιδιοκτήτες τους, τους τους κατεδάφιζαν για να πουλήσουν την πέτρα τους, πραγματοποιώντας ένα πολιτιστικό έγκλημα, σ’ αυτά τ’ ανεπανάληπτα μνημεία του λαϊκού πολιτισμού μας. Σήμερα ο μόνος ανεμόμυλος που διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση είναι ο ανεμόμυλος στην Παναγιά στη σκάλα. Μακάρι να ευαισθητοποιηθεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση ή ο ιδιοκτήτης του μύλου και να διατηρηθεί σαν λαογραφικό μνημείο.
Ανεμόμυλος στις Φρίκιες. Εδώ έπαιζα σε ηλικία οκτώ ετών!
Αφιερώνεται στην μνήμη των συγγενών και των γειτόνων που έζησαν και τάφηκαν εκεί, μ’ ένα μεγάλο ευχαριστώ για τα όμορφα παιδικά μου χρόνια! Ένα κομμάτι τους θα ζη βαθειά μέσα μου για πάντα, μαζί με την αγάπη για το Θιάκι της αθωώτητάς μου!
Ευχαριστώ τον Θιακό φίλο συγγραφέα και λαογράφο Ανδρέα Λ. Αναγνωστάτο, που μου επέτρεψε να χρησιμοποιήσω τις πληροφορίες και τις φωτογραφίες από το βιβλίο του «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ».
Α. Χ.
ΕΛΛΑΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου