ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΌΣΜΟΥ

ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

 ( ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ )

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν και ο κόσμος; Από πού προήλθε η ζωή στον πλανήτη μας;

Εδώ και αιώνες η ανθρωπότητα προσπαθεί να εξηγήσει την ίδια της την ύπαρξη. Η αδυναμία των ανθρώπου να κατανοήσει και ερμηνεύσει τα διάφορα φυσικά φαινόμενα που συνέβαιναν γύρω του, οδήγησε στη δημιουργία ποικίλλων μύθων που προσπαθούσαν να εξηγήσουν τη δημιουργία του κόσμου.

Ο κοσμογονικός μύθος είναι μια κοσμογονία, μια ιστορία που περιγράφει την προέλευση του κόσμου. Ασχολείται με τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπινων όντων. Όλοι οι πολιτισμοί διαθέτουν δικούς τους κοσμογονικούς μύθους, που στην προκειμένη περίπτωση αντανακλούν όχι μόνο την αντίληψη ενός δεδομένου πολιτισμού και της κοινωνίας του για τον περιβάλλοντα κόσμο και το νόημά του, αλλά υποδεικνύουν επίσης τις βασικές προτεραιότητές του.

Κοσμολογία είναι η επιστήμη που εξετάζει το πώς και γιατί γεννήθηκε το σύμπαν, τι υπήρχε πριν από αυτό και την εξέλιξη του μέχρι την κατάληξη του και αν θα υπάρχει τέτοια. Για να φτάσει όμως να γίνει μια καθαρά πειραματική και παρατηρησιακή επιστήμη πέρασε από πολλά στάδια. Ο αρχαίος άνθρωπος δημιούργησε την Κοσμολογική Μυθολογία υφαίνοντας μύθους πίσω από κάθε φαινόμενο της ζωής του, στην προσπάθεια του να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα. Με την εξέλιξη της φιλοσοφίας η μυθολογική Κοσμολογία άρχισε να εξασθενεί σταδιακά. Οι φιλόσοφοι χώριζαν τον μύθο από τον λόγο σχηματίζοντας τις πρώτες επιστήμες, οι οποίες βοήθησαν στην ανάπτυξη της Φιλοσοφικής Κοσμολογίας. Αυτή η Κοσμολογία μεταλαμπαδεύτηκε στην Ευρώπη και εξελίχθηκε στην σημερινή μορφή της. Οι μύθοι ήταν οι απόπειρες ερμηνείας των φυσικών φαινομένων και διαδικασιών μέσα στα διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια στα οποία αναπτύχθηκαν. Οι φυσικές επιστήμες αποτελούν με τις δικές τους ερμηνείες την σύγχρονη μυθολογία. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τους μύθους των διαφόρων λαών και την επιστημονική πλευρά για τη δημιουργία του κόσμου.

Ελληνική μυθολογία

Ο Ησίοδος στο έργο του «Θεογονία» (740π.Χ.) περιγράφει την δημιουργία του κόσμου ως εξής:

Αρχικά υπήρχε μονάχα το Χάος. Από αυτό προήλθε η Γη που αποτελούσε τη στεριά και τη θάλασσα, και ο Ουρανός που αποτελούσε τον ήλιο, το φεγγάρι και τα αστέρια. Με την ένωση της Γης και του Ουρανού γεννήθηκαν οι Τιτάνες. Από αυτούς, το δυνατότερο παιδί, ο Κρόνος, νίκησε τον Ουρανό και έγινε αυτός κυρίαρχος του κόσμου. Παντρεύτηκε τη Ρέα και γέννησαν τον Ποσειδώνα, τον Πλούτωνα, την Ήρα, τη Δήμητρα, την Εστία και τον Δία. Ο Κρόνος από φόβο μην χάσει την εξουσία από τα παιδιά του τα κατάπινε. Όταν όμως γεννήθηκε ο Δίας, η Ήρα τον ξεγέλασε δίνοντας του να καταπιεί μια πέτρα και έκρυψε το Δία σε μια σπηλιά στην Κρήτη. Ο Δίας μεγάλος πια, νικάει τον Κρόνο και απελευθερώνει τα αδέρφια του – θεούς. Μαζί με αυτούς πολεμάει τους Τιτάνες και στη συνέχεια τους Γίγαντες τους οποίους και νικά. Ο Δίας τελικά γίνεται ο κυρίαρχος θεός. Μαζί με τα αδέρφια του και τα υπόλοιπα παιδιά που απέκτησε (Αθηνά, Άρης, Ήφαιστος, Απόλλων, Άρτεμη, Ερμής), κατοικούν στο βουνό των θεών, τον Όλυμπο, και από εκεί κυβερνούν τους ανθρώπους. 

Θαλής (624-546 π.Χ.): Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:

• Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
• Το νερό είναι η αρχή των πάντων

 

Αναξίμανδρος (610-547 π.X.): Ο Αναξίμανδρος, εξήγησε την δημιουργία του κόσμου εκκινώντας από το άπειρο. Από το άπειρο ξεχώρισε μια φλόγα και ο νεφελώδης αέρας. Στον πυρήνα του νεφελώματος συμπυκνώθηκε η Γη, ενώ φλόγα έζωνε τον αέρα. Κατόπιν η πύρινη σφαίρα εξερράγη και διαλύθηκε σε κύκλους τυλιγμένους από νεφελώδη αέρα. Οι κύκλοι απλώθηκαν και σχημάτισαν τα ουράνια σώματα. Ο Αναξίμανδρος θεωρεί πως τα άστρα είναι συμπυκνώσεις αερίων και πυρός, που δημιουργήθηκαν από περιδινήσεις. Τελευταίο στάδιο της κοσμογονίας του φιλόσοφου, είναι η αποξήρανση τμημάτων της Γης υπό την επίδραση του Ήλιου. Ό,τι απέμεινε από αυτή την αρχική αποξήρανση διαμόρφωσε τη θάλασσα. Τούτη η βαθμιαία αποξήρανση είναι τμήμα μιας κυκλικής διαδικασίας που δεν οδηγεί, όμως, στην επαναπορρόφηση της γης από το άπειρο.Ο Αναξίμανδρος διατύπωσε επίσης και μια πρώιμη εξελικτική θεωρία, βάσει της οποίας η ζωή εμφανίστηκε -μέσω προφανώς της αυτόματης γένεσης εξαιτίας της ηλιακής θερμότητας- στον πηλό ή τη λάσπη.

Αναξιμένης (585-528 π.Χ.): Αναζήτησε την αρχή του κόσμου στον αέρα, τον οποίο όρισε ως μοναδική και άπειρη αρχή. Ο αέρας είναι ποσοτικά άπειρος και αυτό τον καθιστά ανεξάντλητη πηγή του γίγνεσθαι. Με την θεωρία της πύκνωσης και της αραίωσης ερμήνευσε όλα όσα δεν είναι αέρας, προκειμένου να γίνουν αντιληπτά ως καταστάσεις που προέκυψαν από τις μεταβολές του αέρα. (Από τον αέρα μέσω της αραίωσης δημιουργείται το πυρ, ενώ μέσω της συμπύκνωσης δημιουργείται η γη και το ύδωρ). Θεωρούσε ως προϋπόθεση των μεταβολών του αέρα τη συνεχή κινητικότητά του. Καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή του αέρα ως βασικού στοιχείου για την κοσμογονία του, είναι η ταύτιση της ψυχής με τον αέρα. "Όπως η ψυχή μας ,όντας αέρας, μας συγκρατεί, έτσι και το πνεύμα και ο αέρας περιέχουν ολόκληρο τον κόσμο". Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη προσωκρατική ψυχολογική θέση.

Ηράκλειτος (540-480 π.Χ.): Ο κόσμος για τον Ηράκλειτο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει προαιώνια και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά, η οποία εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς. Το αείζωον πυρ διανύει μια κυκλική τροχιά κατά την οποία μεταλλάσσεται σε θάλασσα, κατόπιν σε γη, για να ακολουθήσει η αντίστροφη διαδικασία μεταλλαγής της γης σε θάλασσα και της θάλασσας σε φωτιά. Το πυρ του Ηράκλειτου είναι μια κοσμολογική σταθερά που αέναα κινείται και μεταμορφώνεται. Η διαρκής κίνηση και μεταβολή αποτελεί το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πραγματικότητας, το οποίο εξέφρασε ο φιλόσοφος με την εικόνα ενός ποταμού που παραμένει ίδιος, ενώ το νερό που κυλάει μέσα του αλλάζει διαρκώς. Ο φιλόσοφος μάλλον δεν πίστευε σε μια καθολική ροή και μεταβολή, αλλά επέμενε στη σύνδεση αυτής της μεταβολής με σταθερές παραμέτρους. Η παροιμιώδης φράση που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του Ηρακλείτου: "Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ'αυτό μένειν"

Σύμφωνα με την αρχαιότερη παράδοση που μας αφηγείται ο Όμηρος, πατέρας των θεών ήταν ο Ωκεανός, που περικύκλωνε ολόκληρο το σύμπαν. Από το σμίξιμό του με τη σύζυγό του Τηθύ προήλθαν όλοι οι υπόλοιποι θεοί. Ο Ωκεανός παρουσιάζεται από τον Όμηρο σαν ένας ηλικιωμένος, ασπρομάλλης γέροντας, με γλυκό χαμόγελο, ήσυχος, που ποτέ δεν παίρνει μέρος στους καβγάδες των θεών και κατοικεί μακριά από τη γη και τον Όλυμπο. Δυστυχώς όμως ο Όμηρος δε μας απαριθμεί τους απογόνους του Ωκεανού και της Τηθύος.

   

Κινέζικη μυθολογία

Η παρακάτω μυθική ερμηνεία χρονολογείται από τον 1ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί σύνθεση πολλών παραλλαγών.Σύμφωνα με αυτόν τον μύθο ο κόσμος δημιουργήθηκε ως εξής: Αρχικά όλο το σύμπαν βρισκόταν συμπυκνωμένο μέσα σε ένα αυγό. Όλη η ύλη του σύμπαντος περιστρεφόταν μέσα σε αυτό το αυγό, στο οποίο κοιμόταν και ένας τεράστιος γίγαντας, ο Pangu. Κοιμόταν εκεί μέσα για 18000 χρόνια και κάποια στιγμή όταν ξύπνησε το αυγό έσπασε και ξεχύθηκε όλη η ύλη. Από αυτή την ύλη τα πιο ελαφριά και καθαρά στοιχεία ανέβηκαν ψηλά και σχημάτισαν τους ουρανούς ενώ τα βαριά και ακάθαρτα κατακάθισαν σχηματίζοντας τη γη. Ο Pangu, φοβούμενος μήπως ενωθούν και πάλι η γη με τον ουρανό, κρατούσε τους ουρανούς στο κεφάλι του και τη γη κάτω από τα πόδια του, μεγαλώνοντας έτσι την απόσταση μεταξύ τους. Πέθανε όταν πια σιγουρεύτηκε ότι η απόσταση ήταν αρκετά μεγάλη. Με το θάνατό του τα χέρια και τα πόδια του έγιναν οι τέσσερις διευθύνσεις της γης και τα βουνά. Το αίμα του έγινε ποτάμια και ο ιδρώτας του βροχή και υγρασία. Η φωνή του έγινε βροντή και η ανάσα του ο άνεμος. Τα μαλλιά του έγιναν χορτάρι και οι φλέβες του οι δρόμοι και τα μονοπάτια. Τα δόντια και τα οστά του έγιναν μέταλλα και πέτρες ενώ η σάρκα του έγινε χώμα. Τέλος από το αριστερό του μάτι δημιουργήθηκε ο ήλιος και από το δεξί το φεγγάρι. Αιώνες αργότερα υπήρχε μια θεά, η Nüwa, που περιπλανιόταν στον κόσμο που δημιούργησε ο Pangu. Ήταν μόνη της και όταν είδε τον εαυτό της να αντανακλάται σε μια λίμνη, αποφάσισε να δημιουργήσει ένα ον που να είναι ίδιο με εκείνη. Έτσι πήρε λάσπη από την άκρη της λίμνης και την έπλασε στο σχήμα του ανθρώπου. Αυτή αμέσως πήρε ζωή με το που ακούμπησε στο έδαφος. Δημιούργησε πολλούς ανθρώπους αλλά επειδή αυτοί πέθαιναν και δεν μπορούσε να δημιουργεί συνέχεια νέους, αποφάσισε να χωρίσει τους ανθρώπους σε άνδρες και γυναίκες. Έτσι οι άνθρωποι αναπαράγονταν μόνοι τους.

Εβραϊκή μυθολογία 
Αυτή η ερμηνεία για τη δημιουργία του κόσμου περιγράφεται στο κεφάλαιο «Γένεσης» της εβραϊκής βίβλου. Εκτιμάται ότι καταγράφηκε περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Elohim με την ακόλουθη πορεία: Στην αρχή ο Elohim δημιούργησε τη γη και τον ουρανό αλλά η γη είχε ακανόνιστο σχήμα και τα πάντα ήταν σκοτεινά. Αυτός τότε είπε ‘Ας δημιουργηθεί το φως’ και έτσι δημιουργήθηκε το φως που ξεχώρισε τη μέρα από τη νύχτα. Αυτή ήταν η πρώτη μέρα της δημιουργίας του κόσμου. Ο Elohim έπειτα είπε ‘Ας δημιουργηθεί ένας θόλος που θα χωρίζει τους ουρανούς από τα νερά’. Τότε σχηματίστηκαν οι ουρανοί την δεύτερη μέρα. Την τρίτη ημέρα ο Elohim είπε ‘Ας συγκεντρωθούν όλα τα νερά της γης για να σχηματιστούν η θάλασσα και η ξηρά. Πάνω στην ξηρά ας φυτρώσουν φυτά που θα δίνουν σπόρους και φρούτα’. Την τέταρτη μέρα ο Elohim είπε ‘Ας δημιουργηθεί φως στον ουρανό που θα αλλάζει με τις εποχές’. Δημιουργήθηκαν έτσι τα άστρα, ο ήλιος που θα ορίζει την ημέρα και το φεγγάρι που θα ορίζει τη νύχτα. Ο Elohim έπειτα είπε ‘Ας δημιουργηθούν τα όντα στη γη και τα πουλιά στους ουρανούς’. Έτσι κι έγινε την πέμπτη ημέρα. Την έκτη μέρα ο Elohim δημιούργησε όλα τα ζώα. Όμοιο με αυτόν δημιούργησε και τον άνθρωπο, τον οποίο κατέστησε κυρίαρχο στα ψάρια των θαλασσών, στα πουλιά των ουρανών και των άλλων ζώων πάνω στη γη. Ο Elohim είπε στους ανθρώπους ‘Πολλαπλασιαστείτε και κυριαρχήστε σε όλη τη γη’. Τέλος την έβδομη μέρα η δημιουργία του κόσμου ολοκληρώθηκε και ο Elohim ξεκουράστηκε.
Ινδική κοσμολογία: Ραντεβού με τον Brahma

Η ινδική κοσμολογία περιλαμβάνει πολλούς μύθους δημιουργίας και οι αρχικοί πρωταγωνιστές έχουν ανεβεί και κατεβεί σε σημαντικότητα κατά τη διάρκεια των αιώνων. Το αρχαίο βεδικό κείμενο, η Rig Veda, αναφέρεται σε ένα γιγάντιο ον, το Purusha, που είχε χίλια κεφάλια, μάτια και πόδια και μπορούσε να αγκαλιάσει τη Γη. Όταν οι θεοί το θυσίασαν, το σώμα του παρήγαγε καθαρό βούτυρο από το οποίο δημιουργήθηκαν τα πουλιά και τα ζώα. Τα μέλη του σώματός του μεταμορφώθηκαν στα στοιχεία του κόσμου και στους θεούς Agni, Vayu και Indra. Επίσης, από το σώμα του δημιουργήθηκαν οι τέσσερις κάστες της ινδικής κοινωνίας: οι ιερείς, οι πολεμιστές, οι πολίτες και οι υπηρέτες. Αργότερα στην ιστορία η τριάδα των Brahma (δημιουργός), Vishnu (διατηρητής) και του Shiva (καταστροφέας) απέκτησαν εξέχουσα θέση στην ινδική κοσμολογία. Ο Brahma εμφανίζεται επάνω σε έναν λωτό που ξεφυτρώνει από τον αφαλό του κοιμούμενου Vishnu. Ο Brahma είναι ο δημιουργός του σύμπαντος που διαρκεί για μια μέρα του Brahma, ή 4,32 δισεκατομμύρια χρόνια. Μετά ο Shiva καταστρέφει το σύμπαν και ο κύκλος αρχίζει ξανά.


Ιαπωνία: Η γη ως νησί

Οι θεοί δημιούργησαν δύο θεϊκά αδέλφια τον Izanagi και την αδελφή του την Izanami που στάθηκαν πάνω σε μια γέφυρα που έπλεε στον αρχέγονο ωκεανό. Χρησιμοποιώντας την χρυσοποίκιλτη λόγχη των θεών τάραξαν τα νερά και αναδύθηκε το πρώτο νησί, το Onogoro. Τα δύο αδέλφια παντρεύτηκαν επάνω στο νησί και έκαναν τέσσερις απογόνους που ήταν παραμορφωμένοι. Οι θεοί το απέδωσαν σε κάποια παράβαση ενός πρωτοκόλλου. Κατά τη διάρκεια της τελετής του γάμου, η Izanami μίλησε πρώτη. Στην τελετή του γάμου τους τα δύο αδέλφια διεκδίκησαν τον σχηματισμό των νησιών της Ιαπωνίας καθώς και τη δημιουργία μερικών ακόμα θεοτήτων. Ωστόσο, στη γέννα του Kagutsuchi Kami, του θεού της φωτιάς, η Izanami πέθανε. Συντετριμμένος ο Izanagi την ακολούθησε στο Yomi, τη χώρα των νεκρών. Η Izanami που είχε φάει την τροφή του Yomi δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω. Όταν ο Izanagi είδε ξαφνικά το σώμα της να αποσυντίθεται ένιωσε τρόμο και απομακρύνθηκε τρέχοντας. Η Izanami εξοργίστηκε και τον καταδίωξε παρέα με αποκρουστικές γυναίκες. Ο Izanagi πέταξε κατά πάνω τους προσωπικά αντικείμενα, τα οποία μετατράπηκαν σε διαστροφές. Διαφεύγοντας από τη σπηλιά που ήταν η είσοδος του Yomi την έφραξε με έναν ογκόλιθο και έτσι διαχώρισε για πάντα τη ζωή από το θάνατο.


Μεξικό: Οι Αζτέκοι

Η γήινη μητέρα των Αζτέκων, η Coatlicue ('φούστα από φίδια') απεικονίζεται με τρόπο που προκαλεί τρόμο, να φοράει ένα περιδέραιο από ανθρώπινες καρδιές και χέρια και μια φούστα από φίδια, όπως υποδηλώνει και το όνομά της. Η Coatlicue έμεινε έγκυος από ένα μαχαίρι από οψιδιανό και γέννησε την Coyolxauhqui, θεά της Σελήνης, και 400 γιους που έγιναν τα άστρα του νότιου ουρανού. Αργότερα έπεσε από τον ουρανό μία μπάλα από φτερά και η Coatlique τη μάζεψε και την έκρυψε στη ζώνη της κι έτσι έμεινε ξανά έγκυος. Η Coyolxauhqui και τα αδέλφια της στράφηκαν εναντίον στη μητέρα τους, θυμωμένοι και σοκαρισμένοι από τη δεύτερη εγκυμοσύνη της, που δεν ήξεραν από πού προήλθε. Ωστόσο, το παιδί που βρισκόταν μέσα της, ο Huitzilopochtli, θεός του πολέμου και θεός του ήλιου, πήδηξε από τα σπλάχνα της πλήρως μεγαλωμένος και οπλισμένος. Επιτέθηκε στην Coyolxauhqui και τη σκότωσε με τη βοήθεια ενός φλεγόμενου ερπετού. Της έκοψε το κεφάλι και το πέταξε στον ουρανό, όπου έγινε το φεγγάρι, πράγμα που ανακούφισε τη μητέρα του και ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο.

Νορβηγική μυθολογίαΣύμφωνα με τις νορβηγικές παραδόσεις πριν από την ύπαρξη της Γης (Midgard) υπήρχε η Muspell, μια φλεγόμενη χώρα με φύλακες που κράδαιναν πύρινα σπαθιά, το αχανές κενό διάστημα (Ginnungagap) και το Niflheim που ήταν μια περιοχή σκεπασμένη με πάγο. Όταν το ψύχος του Niflheim άγγιξε τις φλόγες του Muspell ο γιγάντιος Ymir και η αγελάδα μεγαθήριο Auehumla αναδύθηκαν από τους λιωμένους πάγους. Στη συνέχεια η αγελάδα έγλειψε τον θεό Bor και τη γυναίκα του και τους έφερε στη ζωή. Το ζευγάρι γέννησε τον Buri που έκανε τρεις γιους, τους Odin, Vili και Ve. Οι γιοι μεγάλωσαν και σκότωσαν τον Ymir και από το σώμα του δημιούργησαν: από τη σάρκα του τη Γη, από τα οστά του τα βουνά, από τις τρίχες του τα δέντρα και από το αίμα του τα ποτάμια, τις λίμνες και τη θάλασσα. Τέλος, από το κρανίο του οι θεοί δημιούργησαν τον ουρανό με τα αστέρια.



Η θρησκεία της αρχαίας Περσίας: Ζωροαστρισμός 

Σύμφωνα με τις δοξασίες της μέσης εποχής της Περσίας ο κόσμος δημιουργήθηκε από τη θεότητα Ahura Mazda. Το μεγάλο βουνό Alburz μεγάλωνε για 800 χρόνια μέχρι που άγγιξε τον ουρανό. Τότε έπεσε βροχή που σχημάτισε τη θάλασσα Vourukasha και δύο μεγάλους ποταμούς. Το πρώτο ζώο που ήταν ένας λευκός ταύρος έζησε στις όχθες του ποταμού Veh Rod. Όμως το κακό πνεύμα Angra Mainyu τον σκότωσε. Το σπέρμα του μεταφέρθηκε στη Σελήνη και εξαγνίστηκε κι έτσι δημιουργήθηκαν πολλά ζώα και φυτά. Δίπλα στον ποταμό ζούσε ο πρώτος άνθρωπος ο Gayomard, που ήταν φωτεινός σαν τον Ήλιο. Ο Angra Mainyu τον σκότωσε και εκείνον. Ο Ήλιος όμως εξάγνισε το σπέρμα του για 40 χρόνια απ' όπου μετά βλάστησε το φυτό ραβέντι. Το φυτό μεγάλωσε και μεταμορφώθηκε στους Mashya και Mashyanag, τους πρώτους θνητούς. Αντί να τους σκοτώσει όμως ο Angra Mainyu τους ξεγέλασε και τους έκανε να τον λατρεύουν. Μετά από 50 χρόνια γέννησαν δίδυμα, αλλά τα δίδυμα αυτά κουβαλούν τις αμαρτίες των γονέων τους. Μετά από πολύ καιρό γεννήθηκαν άλλα δύο δίδυμα και από αυτά προήλθαν όλοι οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι Πέρσες.




Βαβυλωνιακή κοσμολογία

Ο κοσμολογιακός μύθος των Βαβυλωνίων σώζεται σε σειρά πήλινων πλακών που χρονολογούνται στο 700 π.Χ. και φυλάσονται στη βιβλιοθήκη Ασσουρμπανιπάλ.

Σύμφωνα με το βαβυλωνιακό μύθο στην αρχή βασίλευε το Χάος. Από το Χάος αυτό γεννήθηκε ο θεός γεννήτορας του κόσμου Απσού (φρεσκάδα) και η σύντροφός του Τιαμάτ (αλμύρα) από την ένωση των οποίων γεννήθηκαν τερατώδη πλάσματα με την μορφή δράκοντα. Με το πέρασμα του χρόνου νέοι θεοί γεννήθηκαν. Ένας από αυτούς ήταν ο Έα, θεός των υδάτων. Αυτοί οι νέοι θεοί έκαναν τόσο θόρυβο που οι Απσού και Τιαμάτ δεν μπορούσαν να κοιμηθούν. Έτσι ο Απσού σχεδίασε να τους σκοτώσει, όμως πρόλαβε και τον σκότωσε ο Έα σε μια μονομαχία. Η Τιαμάτ ορκίστηκε εκδίκηση και δημιούργησε μια σειρά από τέρατα, μεταξύ των οποίων ήταν ο τρελός σκύλος και ο άνθρωπος σκορπιός. Ο Έα και η θεά Νταμκίνα έκαναν τον Μαρντούκ, έναν γιγάντιο θεό με τέσσερα μάτια και τέσσερα αυτιά για να τους προστατεύει. Παλεύοντας με την Τιαμάτ, ο Μαρντούκ χρησιμοποίησε τους ανέμους σαν όπλα του και εκτόξευσε έναν κακό άνεμο στο λαιμό της με αποτέλεσμα να την εξουδετερώσει. Τότε τη σκότωσε με ένα μοναδικό βέλος που της έριξε στην καρδιά. Στη συνέχεια τεμάχισε στα δύο το κορμί της και από το ένα κομμάτι δημιούργησε την Γη και απο το άλλο τον ουράνιο θόλο. Στο τέλος χρησιμοποιώντας το αίμα του και χώμα έπλασε τους ανθρώπους, για να κάνουντις σκληρές δουλειές που οι θεοί αρνούνταν να κάνουν, όπως την καλλιέργεια της γης και την κτηνοτροφία. 
Σύμφωνα με το μύθο ο ουρανός ήταν διαιρεμένος σε τρία μέρη:

• Ανώτατο: κατοικία του μεγάλου θεού Ανού
• Μεσαίο: κατοικία Μαρντούκ
• Κατώτατο: αστερισμοί που ήταν τα ομοιώματα των θεών

Ανάλογα και η Γη ήταν διαιρεμένη σε τρία μέρη:

• Ανώτατη: κατοικία ανθρώπων
• Μεσαία: βασίλειο θεού υδάτων Έα
• Κατώτατη: κατοικία θεών Κάτω Κόσμου

Τα πνεύματα της Αρχαίας Αιγύπτου

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν διάφορους μύθους δημιουργίας. Όλοι ξεκινούν με τα στροβιλώδη, χαοτικά νερά της Nun. Ο Atum ήρθε στη ζωή και στη συνέχεια δημιούργησε ένα βουνό, ώστε να υπάρχει ένα μέρος για να σταθεί. Δεν είχε φύλο και διέθετε ένα μάτι που μπορούσε να δει τα πάντα. Γέννησε έναν γιο τον Shu που ήταν ο θεός του αέρα. Στη συνέχεια έκανε εμετό μια κόρη την Tefnut, που ήταν η θεά της υγρασίας. Ο ρόλος τους ήταν να δημιουργήσουν τάξη από το χάος. Ο Shu και η Tefnut δημιούργησαν τον Geb και τη Nut που ήταν αντίστοιχα η γη και ο ουρανός. Στην αρχή ήταν ενωμένοι αλλά στη συνέχεια ο Geb άφησε τη Nut να υψωθεί πάνω από αυτόν. Σταδιακά σχηματίστηκε η κοσμική τάξη, αλλά ο Shu και η Tefnut χάθηκαν στο σκοτάδι που είχε απομείνει. Ο Atum έβγαλε το μάτι του που έβλεπε τα πάντα και το έστειλε για να τους ψάξει. Όταν ο Shu και η Tefnut γύρισαν εξαιτίας του ματιού, ο Atum δάκρυσε από χαρά. Στα σημεία που έπεσαν τα δάκρυα ξεφύτρωσαν οι άνθρωποι.

Διαβάζοντας τους μύθους είναι ενδεικτικό ότι η δημιουργία του κόσμου ξεκίνησε από μία αυθαίρετη και απροσδιόριστη δύναμη. Επίσης απροσδιόριστος είναι και ο χρόνος της δημιουργίας του. Οι μύθοι των λαών αδυνατούσαν να δώσουν μία λογική εξήγηση στο ‘πώς’ και ‘πότε’ δημιουργήθηκε ο κόσμος. Οι πρώτες προσπάθειες να κατανοήσει ο άνθρωπος τα φυσικά φαινόμενα ξεκίνησαν από την ανάπτυξη της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία έθεσε τα θεμελιώδη ερωτήματα της ύπαρξης του κόσμου και των φυσικών φαινομένων, τα οποία προσπαθούν να ερμηνεύσουν πια οι φυσικές επιστήμες και όχι οι θρησκείες με τους διάφορους μύθους τους. Έτσι οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι, γνωστοί ως ‘φυσικοί φιλόσοφοι’, παρατηρούν τη φύση και τα φαινόμενά της. Οι άνθρωποι άρχισαν να μελετούν συστηματικά και εμπεριστατωμένα το περιβάλλον, να αμφισβητούν αυτά που παρατηρούν γύρω τους και να στηρίζουν τις απόψεις τους στη λογική. Αυτό σαφώς προαπαιτούσε την εξέλιξη των νοητικών διαδικασιών του ανθρώπου, τη συνειδητοποίηση της ικανότητας επίδρασης που είχε στο γύρω περιβάλλον του και της ικανότητας να παρατηρεί, να ταξινομεί και να μελετά τα πάντα γύρω του μέσα από μια συγκεκριμένη διαδικασία. Αρχίζει πλέον η ανθρωπότητα να ερευνά και να ψάχνει τις απαντήσεις στα μεγάλα ‘γιατί’ και ‘πώς’ της φύσης μέσω επιστημονικών μεθόδων και διαδικασιών. Πρέπει εδώ να υπογραμμίσουμε ότι καθοριστικό ρόλο στη μετάβαση από τους μύθους στην επιστημονική εξήγηση των φυσικών φαινομένων, έπαιξε και η εξέλιξη της φιλοσοφίας και ιστορίας των φυσικών επιστημών.

Σύγχρονη επιστημονική ερμηνεία

Η σύγχρονη επιστημονική ερμηνεία του φαινομένου της δημιουργίας του κόσμου βασίζεται στη θεωρία όπου στο μακρινό παρελθόν όλα τα ουράνια σώματα του σύμπαντος βρισκόταν σε πολύ κοντινή απόσταση μεταξύ τους και επομένως κάποια εποχή πριν απο 14 δισεκατομύρια χρόνια , βρισκόταν σε άπειρη πυκνότητα. Φυσιολογικά οι επιστήμονες οδηγήθηκαν στη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης(Big Bang), που δέχεται ότι το Σύμπαν ξεκίνησε από υπέρπυκνη κατάσταση, η οποία εξερράγη και έτσι δημιουργήθηκε ο χώρος, ο χρόνος, και τα πάντα που ο άνθρωπος τόσο εναγωνιωδώς θέλει να κατανοήσει. Επίσης, ο αστρονόμος Edwin Hubble το 1929 απέδειξε ότι οι μακρυνοί γαλαξίες κινούνται απομακρυνόμενοι από το δικό μας Γαλαξία , και έτσι τελικά διατυπώθηκε η θεωρία του διαστελλόμενου Σύμπαντος. Με άλλα λόγια αποδείχτηκε ότι κάθε γαλαξίας απομακρύνεται από οποιοδήποτε άλλο γαλαξία του Σύμπαντος. Δεν κινούνται οι ίδιοι οι γαλαξίες μέσα στο Σύμπαν, αλλά το ίδιο το Σύμπαν, ο ίδιος ο χώρος διαστέλλεται. (διδακτικές σημειώσεις, Καθηγητής Σταύρος Αυγολούπης)

Η γένεση του ηλιακού μας συστήματος έγινε πριν απο 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια από ένα τεράστιο νέφος από αέρια και σκόνη που άρχισε να συμπυκνώνεται σε μια απόμερη γώνια του Γαλαξία μας. Τα βασικά στοιχεία της αέριας φάσης του νέφους ήταν το υδρογόνο και το ήλιο, τα δύο στοιχεία που δημιουργήθηκαν κατά τη Μεγάλη Έκρηξη. Τα βασικά συστατικά της σκόνης ήταν το πυρίτιο και ο άνθρακας, στοιχεία που σχηματίστηκαν στους πυρήνες μεγάλων αστέρων, οι οποίοι ανήκαν στις πρώτες γενιές αστέρων του Γαλαξία μας, και τα οποία στη συνέχεια διασκορπίστηκαν στο διάστημα, όταν τα αστέρια αυτά εξερράγησαν ως υπερκαινοφανείς. Το νεφέλωμα αυτό ονομάστηκε στη συνέχεια "ηλιακό", επειδή από το κεντρικό τμήμα του δημιουργήθηκε ο αστέρας που σήμερα ονομάζουμε "Ήλιο", ενώ από το περιφερειακό του τμήμα δημιουργήθηκαν τα υπόλοιπα σώματα του ηλιακού μας συστήματος μεταξύ των οποίων και οι πλανήτες.Στη συνέχεια το νεφέλωμα αυτο άρχισε να ψύχεται και να σχήματιζονται διαδοχικά διάφορες χημικές ενώσεις. Όταν η θερμοκρασία έπεσε κάτω από τα 2000K σχηματίστηκαν ενώσεις αργιλίου, μαγνησίου, ασβεστίου και τιτανίου, ενώ κάτω από τα 1000K εμφανίστηκαν ενώσεις του πυριτίου και οξείδια μετάλλων. Στα 180K σχηματίστηκε πάγος από τους υδρατμούς και στα εξωτερικά μέρη του νεφελώματος, όπου η θερμοκρασία είχε πέσει στα 20K , στερεοποιήθηκε το μεθάνιο. Αποτέλεσμα αυτής της συμπύκνωσης ήταν ο σχηματισμός μικροσκοπικών κόκκων σκόνης από τη στερεά φάση διαφόρων χημικών ενώσεων.Έτσι στο ηλιακό νεφέλωμα τα αέρια και οι κόκκοι σκόνης άρχισαν να συγκεντρώνονται και να σχηματίζουν όγκους ύλης με τυπική διάμετρο μερικά χιλιόμετρα. Το ηλιακό νεφέλωμα συμπυκνώθηκε και σχήματισε έναν περιστρεφόμενο δίσκο, ο οποίος αποτελούνταν από σώματα που ονομάστηκαν πλανητοειδείς. Οι πλανητοειδείς άρχισαν να συγκρούονται μεταξύ τους και να σχηματίζονται μεγαλύτερες μονάδες, οι πρωτοπλανήτες, οι οποίοι αποτελούνταν από τη συνένωση μεγάλου αριθμού πλανητοειδών και για αυτό το λόγο η συστασή τους ήταν ίδια σε κάθε θέση από το κέντρο προς την επιφάνεια.

Η στροφορμή του αρχικού νέφους σε συνδυασμό με τη βαρυτική έλξη που ασκούσε ο ήλιος στο ηλιακό νεφέλωμα και την τριβή, είχε ως αποτέλεσμα οι τροχιές των πρωτοπλανητών να βρίσκονται περίπου στο ίδιο επίπεδο. Στη συνέχεια ηθερμοκρασία στο εσωτερικό των πρωτοπλανητών αυξήθηκε λόγω βαρυτικής συστολής και λόγω της διάσπασης τωνραδιενεργών στοιχείων που περιείχαν. Τα στερεά υλικά έλιωσαν και τα βαρύτερα από αυτά συγκεντρώθηκαν στο κέντρο του κάθε πρωτοπλανήτη ενώ τα ελαφριά ανέβηκαν στην επιφάνεια. Την περίοδο αυτή οι πλανήτες ήταν σε ρευστή ή αεριώδη κατάσταση και έτσι απέκτησαν σφαιρικό σχήμα. Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκαν 8 από τους 9 μείζονες πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός, και ο Ποσειδώνας τους οποίους αργότερα μαζί με τον Πλούτωνα θα ονομάζουμε απλώς πλανήτες. Ένα μέρος από τους πλανητοειδής που δε συμμετείχαν στο σχηματισμό πρωτοπλανητών ενώθηκε και σχημάτισε δορυφόρους των πλανητών, ενώ ένα άλλο μέρος σχημάτισε ελάσσονες πλανήτες και τους μετεωροειδείς καθώς και τους κομήτες.(διδακτικές σημειώσεις, Καθηγητής Σταύρος Αυγολούπης)

Από την αρχαιότητα έως και σήμερα, οι φυσικές επιστήμες έχουν περάσει από διάφορα στάδια και μορφές. Πάντοτε το κοινωνικ0πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονταν, επηρέαζε τον προσανατολισμό και τη μεθοδολογία των φυσικών επιστημών. Ποιά φυσικά φαινόμενα και πώς προσπαθούσαν να τα ερμηνεύσουν οι άνθρωποι στις διάφορες φάσεις της ανθρωπότητας; Οι φυσικές επιστήμες, λοιπόν, και ο ρόλος τους δεν αντιμετωπίζονταν ξεχωριστά από τις φιλοσοφικές ιδέες και τις θρησκευτικές αντιλήψεις των ανθρώπων.

Οι τρεις αυτοί κλάδοι (φυσικές επιστήμες, φιλοσοφία και θρησκεία) άλλοτε συμπορεύονταν και άλλοτε συγκρούονταν

επηρεάζοντας θετικά η αρνητικά την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Υπήρξαν περίοδοι της ιστορίας, όπως ο Μεσαίωνας, όταν οι φυσικές επιστήμες αντιμετωπίζονταν με σκεπτικισμό και αρνητική διάθεση κυρίως από τους εκκλησιαστικούς παράγοντες. Κι αυτό συνέβαινε γιατί οι φυσικές επιστήμες έρχονταν να αμφισβητήσουν ‘θεμελιωμένες αλήθειες’ για τον κόσμο που εξυπηρετούσαν μονάχα τα συμφέροντα των θρησκευτικών παραγόντων. Από την περίοδο του Διαφωτισμού (17ος αι.) όμως και μετά οι φυσικές επιστήμες αλλάζουν διάσταση. Η τάση προς την ορθολογική ερμηνεία του κόσμου και η εναντίωση στο δογματισμό οδηγεί στην επιστημονική επανάσταση. Ο προβληματισμός κάποιων ανθρώπων για τη φύση οδηγεί στον πειραματισμό και από εκεί στις μεγάλες ανακαλύψεις και εφευρέσεις. Οι φυσικές επιστήμες πλέον αποτελούν το κλειδί για να κατακτήσει ο κόσμος τη γνώση και να κατανοήσει τα φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω του.

Σήμερα πλέον η πρόοδος των φυσικών επιστημών έχει φτάσει σε τέτοιο επίπεδο που να μπορούμε να έχουμε τεκμηριωμένες υποθέσεις για τη δημιουργία του κόσμου. Οι ερμηνείες δεν στηρίζονται πια σε μια αόρατη δύναμη, αλλά στους νόμους που διέπουν την ύλη και την ενέργεια τους οποίους ο άνθρωπος με την πρόοδο της τεχνολογίας μπορεί να επαληθεύσει πειραματικά.

Έτσι λοιπόν η ερμηνεία για τη δημιουργία του κόσμου και των φυσικών φαινομένων περνά από τη μυθική διάσταση στην επιστημονική. Οι μύθοι αποτελούν πια τεκμήρια για τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν οι άνθρωποι τα φυσικά φαινόμενα πριν αποκτήσουν την ικανότητα να τα επεξεργάζονται εμπειρικά.

Σύγκριση επιστημονικών ερμηνειών με μύθους
Πλεονεκτήματα

• Η γνώση που παρέχεται μέσω της επιστημονικής προσέγγισης είναι τεκμηριωμένη και βασίζεται στη παρατήρηση και στις αποδείξεις.

• Οι μύθοι εμπεριέχουν πολλά στοιχεία μέσα από το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκαν.

• Η επιστήμη καλλιεργεί την αυτόνομη σκέψη και δεξιότητες κριτικής ικανότητας.

• Μέσω των μύθων επιτυγχάνεται καλύτερη κατανόηση των δυσνόητων για τα παιδιά επιστημονικών ερμηνειών και δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης διαπολιτισμικού εγγραμματισμού.

• Οι μύθοι αποτελούν εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας για τη μελέτη και διερεύνηση εννοιών και φαινομένων του φυσικού κόσμου.

• Ιδιαίτερα στο χώρο της διδακτικής των φυσικών επιστημών επιχειρείται, μέσα από τη χρήση των μύθων η υπέρβαση των εμποδίων που εγείρονται από την «κλειστή» και φορμαλιστική γλώσσα των φυσικών επιστημών.

• Η διδακτική αξιοποίηση του μύθου και της μυθοπλασίας έχει επιχειρηθεί κατά καιρούς σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης για τη μελέτη γνωστικών περιοχών από διάφορα θεματικά πεδία (μέσα στο πλαίσιο της τυπικής αλλά και της άτυπης εκπαίδευσης) έχει σαν στόχο τη γνωριμία των μαθητών και μαθητριών με την κοινωνική πραγματικότητα, την τέχνη και τον πολιτισμό να τον καταστήσει ελκυστικό και να παροτρύνει τους μαθητές να γίνουν κοινωνοί της επιστημονικής σκέψης.

• Τόσο μέσω των μύθων όσο και μέσω της επιστήμης εμπλέκονται συναισθηματικά οι μαθητές στη μελέτη των γνωστικών αντικειμένων και δημιουργούνται κίνητρα για τη συμμετοχή και ενεργοποίησή τους σε δραστηριότητες με συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους.

• Μέσω των μύθων επιτυγχάνεται ένα μαθησιακό περιβάλλον, ικανό να εμπλουτίσει τις εμπειρίες των μαθητών. Με την αξιοποίηση της ποικιλομορφίας και της πολυσημίας των μέσων και τη δημιουργία μυστηρίου και θαυμασμού, παρακινούνται οι μαθητές στη διερεύνηση γνωστικών περιοχών που συνδέονται με δυσνόητες έννοιες και φαινόμενα και στην αναζήτηση της γνώσης

• Οι μύθοι διευκολύνουν την ομαλή μετάβαση των μαθητών από τον κοινωνικό περίγυρο στον κόσμο της σχολικής γνώσης και εκπαίδευσης μέσα από οικεία σύμβολα, όπως τα φιλικά και παιγνιώδη πρότυπα των cartoons.

• Μέσω των μύθων υποστηρίζεται η εξοικείωση των μαθητών από πολύ νεαρή ηλικία με θέματα φυσικής και ενισχύεται η καλλιέργεια θετικών στάσεων ως προς τις φυσικές επιστήμες.

Μειονεκτήματα

• Οι μύθοι προκύπτουν από την αδυναμία των ανθρώπων να μελετήσουν τα φυσικά φαινόμενα με ορθολογικό τρόπο.

• Οι μύθοι συνδέονται με θρησκευτικές πεποιθήσεις και δοξασίες που προκύπτει από την αδυναμία των ανθρώπων να κατανοήσουν κάποια φαινόμενα, με αποτέλεσμα πολλές φορές να προσκολλώνται σε προκαταλήψεις.

Ελληνικοί μύθοι

Αρχικά εξετάζοντας τις θεωρίες των ελλήνων φιλοσόφων και σε αυτούς υπάρχει το στοιχείο της θεότητας, δηλαδή μιας ανώτερης δύναμης που πλάθει τον κόσμο αλλά κυρίως προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη δημιουργία του κόσμου με έναν πιο επιστημονικό τρόπο γι αυτό και χρησιμοποιούν πολύ τα στοιχεία της ύλης(νερό, φωτιά, αέρας). Συγκρίνοντας τους λοιπόν με την επιστημονική θεωρία βλέπουμε ότι παρουσιάζουν ομοιότητες καθώς ισχυριζόμενοι ότι ο κόσμος φτιάχτηκε από το νερό , τον αέρα, και τη φωτιά ή τη μείξη τους πλησιάζουν πιο πολύ στην επιστημονική θεωρία, σύμφωνα με την οποία αρχικά υπήρχε η λάβα που κάλυπτε τα πάντα μετά εμφανίστηκε το νερό και δημιουργήθηκε η ατμόσφαιρα. Μάλιστα συγκεκριμένα στον Αναξίμανδρο συναντάμε την ιδέα για ένα περιστρεφόμενο νεφέλωμα από το οποίο δημιουργήθηκε ο κόσμος και η γη. Αυτός ο ισχυρισμός υποστηρίζεται και επιστημονικά αφού ο γαλαξίας μας δημιουργήθηκε σύμφωνα με τη θεωρία του νεφελώματος. Παράλληλα στη θεωρία του Ηράκλειτου συναντάμε μία πρώιμη μορφή της εξελικτικής θεωρίας που υπάρχει και στην επιστημονική θεωρία.

Όσον αφορά το στοιχείο της θεότητας παρατηρούμε ότι είναι κυρίαρχη στη μυθολογία της εποχής όπου συναντούμε τις θεότητες της Γης και του Ουρανού και των απογόνων τους κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την επιστημονική θεωρία.


Μύθοι ξένων πολιτισμών

Το κυρίαρχο μοτίβο που συναντούμε εδώ είναι η ύπαρξη των θεών οι οποίοι θεωρούνται δημιουργοί του κόσμου. Μάλιστα δεν πρόκειται για μεμονωμένες θεότητες αλλά πάντα εμφανίζεται ένα ζευγάρι θεών που δημιουργεί στη συνέχεια απογόνους, ενώ οι οικογενειακές τους σχέσεις είναι αυτές που καθορίζουν τη δημιουργία του κόσμου και την εξέλιξή του. Οι οικογενειακές σχέσεις χαρακτηρίζονται από έριδες και διαμάχες από τις οποίες τις περισσότερες φορές προκύπτει το στοιχείο της φωτιάς. Εδώ βλέπουμε μία σύμπλευση των μύθων με την επιστημονική γνώση καθώς η φωτιά ήταν πράγματι ένα από τα στοιχεία που κυριάρχησαν κατά τα πρώτα στάδια της δημιουργίας. Επίσης στους περισσότερους μύθους η δημιουργία ξεκινάει από το υγρό στοιχείο, στο οποίο «επιπλέουν» τα πάντα. Δηλαδή βλέπουμε ακόμη ένα φυσικό στοιχείο το οποίο και στην πραγματικότητα αποτέλεσε βάση όλης της δημιουργίας και της ζωής. Τέλος σε όλους τους μύθους ακολουθείται μία εξέλιξη κατά τη δημιουργία, δηλαδή σε κανέναν μύθο δεν υπάρχει η άποψη ότι όλα δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα αλλά παντού υπάρχουν στάδια κατά την εξέλιξη. Κατά πλειοψηφία παρουσιάζεται η δημιουργία της Γης, μετά του ουρανού, ενώ ακολουθούν τα φυτά, τα ζώα και τελευταίος ο άνθρωπος. Αυτό λοιπόν αποτελεί ένα ακόμη κοινό στοιχείο με την επιστημονική γνώση καθώς και σε αυτήν όλα προήλθαν εξελικτικά.

οι πληροφορίες και οι εικόνες συγκεντρώθηκαν από 

τη Βούλκαντση Μαρία, τη Γιαννακοπούλου Ζωή, τη Γκούνη Άρτεμις, τη Ζέστα Χριστιάνα, τη Θεοδωροπούλου Αγγελική, την Καρατζιούλα Πηνελόπη και τη Λακμετα-Γκανετσιου Ραφαηλία

mouzouni	Latest page update: made by mouzouni , Feb 15 2014, 5:39 AM EST (about this update - complete history)
	Keyword tags: None More Info: links to this page