ΜΠΙΤΣ. ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΛΕΞΗ

 ΜΠΙΤΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΛΕΞΗ

Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου "οι λεξεις έχουν τη δική τους ιστορία"

Η μικρή γαλλική πόλη της Bitche κέρδισε παγκόσμια διασημότητα χτες, όταν στα μίντια όλου του κόσμου (παράδειγμα από τη Γκάρντιαν) δημοσιεύτηκε ένα αστείο ειδησάκι: το Φέισμπουκ κατάργησε τη σελίδα της πόλης στο Φέισμπουκ, που είχε τίτλο Ville de Bitche, επειδή ο αλγόριθμος θεώρησε υβριστικό τον τίτλο της σελίδας αφού στα αγγλικά bitch είναι βαριά βρισιά. Life is a Βitche είναι ο έξυπνος τίτλος του άρθρου της Γκάρντιαν που παίζει με την παροιμία Life is a bitch.

Για να είμαι ακριβέστερος, η σελίδα δεν καταργήθηκε χτες αλλά στις 19 Μαρτίου. Χτες, δηλαδή 25 μέρες αργότερα, το Φέισμπουκ εδέησε να επαναφέρει τη σελίδα, ο επικεφαλής του γαλλικού Φέισμπουκ ζήτησε συγγνώμη από τις αρχές της πόλης, και ο δήμαρχος εξέδωσε ανακοίνωση που μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ αν έχετε λογαριασμό στο FB (αν δεν ξέρετε γαλλικά, το ΦΒ τη μεταφράζει -όχι τέλεια, αλλά κάποιο νόημα βγαίνει). Mάλιστα, ο κ. δήμαρχος κάλεσε τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ ή όπως αλλιώς προφέρεται, τον ιδιοκτήτη του ιντερνετικού κολοσσού, να επισκεφτεί την «όμορφη, οχυρή πόλη μας».

Χωρίς να θέλω να το παινευτώ, εγώ τη Μπιτς (δηλαδή τη Bitche) την ήξερα και είχα προσέξει την ομοιότητα με την πασίγνωστη αγγλική βρισιά. Η Μπιτς, βλέπετε, ανήκει στην περιοχή που μου αρέσει να ονομάζω Λοθαριγγία, την ευρύτερη περιοχή στην οποία ανήκει και το Λουξεμβούργο, όπως και το γερμανικό Σάαρ και η περισσότερη Λωραίνη της Γαλλίας, μια περιοχή όπου ανακατεύονται οι γερμανικές και οι γαλλικές επιδράσεις, γλωσσικές και άλλες. Βρίσκεται στη βορειοανατολική Γαλλία, πολύ κοντά στα γερμανικά σύνορα. Για να την επισκεφτώ από το Λουξεμβούργο (όπως και όλα τα άλλα μέρη που βρίσκονται εκεί κοντά) θέλω κάτι λιγότερο από 2 ώρες, αλλά ο δρόμος διασχίζει το γερμανικό Σάαρ και μόνο προς το τέλος μπαίνει στη Γαλλία. Πολλοί κάτοικοι της περιοχής που (παρά την τεράστια απόσταση) δουλεύουν καθημερινά στο Λουξεμβούργο είχαν μεγάλο πρόβλημα πριν από λίγο καιρό όταν η Γερμανία έκλεισε τα σύνορα στον χτυπημένο από την πανδημία γαλλικό νομό του Μοζέλα (όπου ανήκει και η Μπιτς) με αποτέλεσμα να έρχονται στο Λουξεμβούργο μέσω Γαλλίας, διαδρομή που παίρνει περισσότερη ώρα κι έχει και διόδια.

Είχα πάει πέρυσι στη Μπιτς. Το βασικό της αξιοθέατο είναι το φρούριό της, εν είδει ακρόπολης, που δεσπόζει πάνω στην πόλη, όπως βλέπετε και στην πιο πάνω φωτογραφία. Εμένα μου αρέσουν πολύ τα φρούρια και οι οχυρώσεις, οι επάλξεις και τα κάστρα, οπότε πέρασα αρκετή ώρα εκεί πάνω κι έβγαλα πολλές φωτογραφίες.

Τα τείχη είναι όπως βλέπετε γερά -και μάλιστα δοκιμασμένα. Στον καταστροφικό για τους Γάλλους πόλεμο του 1870, η φρουρά της Μπιτς αντιστάθηκε ηρωικά στην πολιορκία επί πολλούς μήνες -μάλιστα παραδόθηκαν στα τέλη Μαρτίου του 1871, αρκετά μετά το τέλος του πολέμου και ενώ στο Παρίσι είχε εγκατασταθεί η Κομμούνα.

Μετά τη γαλλική ήττα, η Μπιτς όπως και το μεγαλύτερο κομμάτι της Λωραίνης αλλά και η Αλσατία έγιναν γερμανικά εδάφη, ως το 1918 που επέστρεψαν στη Γαλλία. Ξαναέγιναν γερμανικά στον Δεύτερο Παγκόσμιο. Σήμερα περνάς τα σύνορα και δεν το καταλαβαίνεις.

Μού άρεσε που τώρα η βασική χρησιμότητα των οχυρώσεων είναι να προσφέρουν σκιά στα πρόβατα ενός τσοπάνη που έχει νοικιάσει το λιβάδι:

Η Μπιτς έχει κι ένα άλλο οχυρό στα 2-3 χλμ απόσταση -φυσικά περπάτησα ως εκεί και τράβηξα φωτογραφία το φρούριο:

Όπως βλέπετε, δεν είναι μεγάλη πόλη -έχει κάπου 5000 κατοίκους, οπότε δεν είναι περίεργο που ελάχιστοι ξέρουν τη Bitche ενώ πάρα πολλοί ξέρουν τη bitch.

Κανονικά, bitch είναι η σκύλα, το θηλυκό του σκύλου. Αλλά όπως και η σκύλα, η λέξη bitch είναι βαριά βρισιά για γυναίκα. Σε ένα λεξικό του 1811 μάλιστα, χαρακτηρίζεται η βαρύτερη βρισιά που μπορεί να ειπωθεί για μιαν Αγγλίδα: BITCH. A she dog, or doggess; the most offensive appellation that can be given to an English woman, even more provoking than that of whore. [«Dictionary of the Vulgar Tongue,» 1811]

Ετυμολογικά, Bitche και bitch δεν έχουν καμιά συγγένεια -πρόκειται για σύμπτωση.

Κατά κάποιο τρόπο η αγγλική bitch έχει περάσει και στα ελληνικά -και όχι μόνο επειδή είναι οικεία σε πολλούς. Θυμάμαι που άκουγα μια συζήτηση της παρέας της κόρης μου, όπου έλεγαν για κάποια μεγαλύτερη ότι «είναι μπιτσάκι». Στο σλανγκρ βρίσκω τη μπιτσάρα, το μπιτσόνι και καναδυό άλλους όρους.

Βέβαια, υπάρχει και μια άλλη αγγλική λέξη που είναι ομόηχη με τη bitch στα ελληνικά, κι αυτή είναι η beach, η παραλία. Στα αγγλικά δεν ομοηχούν διότι η beach έχει μακρό φωνήεν αλλά στα ελληνικά διάκριση μακρών-βραχέων δεν υπάρχει εδώ και 1800 χρόνια εκτός αν είστε ο Σαββόπουλος. Κι αυτό το beach έχει περάσει στα ελληνικά, όχι επειδή η Ζουμπουλία στο Παρά Πέντε το διάβαζε ΒΕΑΚΗ, αλλά επειδή έχουμε το μπιτς-βόλεϊ και διάφορα άλλα συναφή αθλήματα -που δεν παίζονται στη γαλλική Μπιτς ούτε από σκύλες (ας πούμε). Υπάρχει βέβαια και το μπιτσόμπαρο, για το οποίο μάλιστα έχουμε γράψει άρθρο.

Το λάθος του αλγόριθμου, να θεωρήσει υβριστικό το γαλλικό τοπωνύμιο επειδή συνέπιπτε (παρά ένα γράμμα) με μια αγγλική βρισιά, έχει ξανασυμβεί. Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, όταν ασχολιόμουν ακόμα φανατικά με το μπριτζ και σύχναζα σε μια ονλάιν λέσχη, είχε υπάρξει πρόβλημα με τη μετάδοση κάποιων αγώνων από τη Σουηδία επειδή υπήρχε στην ονομασία των αγώνων η λέξη slut (σε σύνθετο), που σημαίνει μεν «τελικός» ή κάτι τέτοιο στα σουηδικά αλλά στα αγγλικά είναι βεβαίως η τσούλα, το παλιοθήλυκο. Πιο παλιά, την εποχή πριν από το διαδίκτυο, θυμάμαι μιαν είδηση σε γαλλική εφημερίδα, ότι μια γαλλική εταιρεία εγκατεστημένη σε μια ζώνη καινοτομίας όπου τιμής ένεκεν όλοι οι δρόμοι είχαν ονόματα επιστημόνων, ζήτησε να αλλάξει η ταχυδρομική της διεύθυνση από rue Gay Lussac (είναι ο χημικός που βρήκε τη σύσταση του νερού) σε rue Lussac επειδή πολλοί Αμερικανοί πελάτες της δεν ήθελαν να έχουν καμιά σχέση με γκέι!

Ανάλογες διαγλωσσικές παρεξηγήσεις, όπου μια λέξη ενοχλεί σε άλλες γλώσσες, έχουμε συζητήσει και στο ιστολόγιο πολλές φορές -για την Ιταλίδα συμπεθέρα που ενοχλήθηκε όταν η Ελληνίδα της είπε «πού να κάτσω;» (αλλά cazzo είναι η ψωλή στα ιταλικά) ή για το όνομα Νίκος που δεν πρέπει να το προφέρετε σε αραβικές χώρες ή, για να μην πάμε μακριά, το Seat Malaga που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ως Gredos για να μη θυμίζει τη γνωστότερη ελληνική λέξη. Λένε επίσης, αλλά δεν ισχύει, ότι λόγω ονόματος δεν ήρθε ο Μουνίτις στην Ελλάδα (αλλά διάφοροι Μουνιόθ ήρθαν και δεν ακούμπησαν).

Αυτά είναι αστεία. Κάτι άλλο όμως δεν το βρίσκω και τόσο αστείο. Ότι με «απόφαση» ενός αλγόριθμου μια ολόκληρη (έστω και μικρή) πόλη στερήθηκε τη σελίδα της στο Φέισμπουκ και ότι οι αρμόδιοι της Μπιτς χρειάστηκαν σχεδόν ένα μήνα σκληρών προσπαθειών και επιστράτευσαν λυτούς και δεμένους μέχρι να καταφέρουν να βρουν έναν άνθρωπο που να καταλάβει την πρόδηλη γκάφα του αλγόριθμου κι έτσι να βρουν το δίκιο τους. Φανταστείτε τώρα έναν απλό ιδιώτη, που δεν έχει τα μέσα μιας (έστω και μικρής) δημοτικής αρχής.

Ε, αυτό δεν είναι αστείο. Και θα το βρούμε μπροστά μας.

Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου "οι λεξεις έχουν τη δική τους ιστορία"