Dag Solstad, Αιδημοσύνη και αξιοπρέπεια,
μετάφραση Σωτήρης Σουλιώτης,
Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2019
Αυτές τις μέρες, που συζητείται η ιδιαιτερότητα του σκανδιναβικού μοντέλου στην αντιμετώπιση του κοροναϊού, το βιβλίο αυτό αποκτά ένα είδος επικαιρότητας. Γραμμένο πριν το 1994, δεν έχει φυσικά καμία σχέση με την πανδημία του 2020. Έχει όμως σχέση με τη ψυχοσύνθεση και τη συμπεριφορά των Σκανδιναβών, μέσα και έξω από τα τείχη του σπιτιού, της πόλης ή και της χώρας τους.
Ο Dag Solstad (Νταγκ Σούλστα), γεννημένος το 1941 στη Νορβηγία, πολυγραφότατος και πολυβραβευμένος, προταθείς επί σειρά ετών για το βραβείο Νόμπελ, κομμουνιστής και ποδοσφαιρόφιλος, συνεχίζει την γνώριμή μας από την λογοτεχνία και τον κινηματογράφο παράδοση των Σκανδιναβών να αποδίδουν μοναδικά τις ύπουλα απόμακρες και σιωπηλά σπαρασσόμενες ανθρώπινες σχέσεις. Μια αίσθηση ψυχρότητας, που συχνά αγγίζει την σκληρότητα, αλλά και βιωμένης ντροπής και αξιοπρέπειας, οδηγεί αργά αλλά σταθερά στην τραγωδία και στην διαπίστωση: ό,τι μας συμβαίνει «είναι απαίσιο αλλά τίποτα δεν μπορεί να γίνει».
Αυτή είναι και η κατάληξη του ήρωα του βιβλίου, φιλόλογου σε ένα Λύκειο στο Όσλο, την πρωτεύουσα της Νορβηγίας. Λίγο αλκοολικός, πολύ μεσοαστός, γύρω στα πενήντα, με μια γυναίκα «εξωπραγματικά όμορφη» κάποτε, «που οι δεκαετίες είχαν προσθέσει πάνω της πολλά κιλά».
Το βιβλίο έχει μια ασυνήθιστη δομή. Στις πρώτες 53 σελίδες έχουν συμβεί όλα. Η τραγωδία έχει συντελεστεί. Όργανο της μοίρας είναι η ομπρέλα του εξωφύλλου.
Στις υπόλοιπες 110 περίπου σελίδες, με έναν τρόπο κυκλικής επαναφοράς, ο συγγραφέας αφηγείται τη ζωή του ήρωά του, του Ελίας Ρούκλα. Την ζωή του ως φοιτητή στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Όσλο γύρω στο 1966, τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις, και κυρίως την στενή φιλία του με έναν εκκολαπτόμενο λαμπρό φιλόσοφο, μελετητή του Κάντ, αστέρι της Σχολής και αγαπημένο των φοιτητριών. Η στενή φιλία τους θα συνεχισθεί και μετά το γάμο του τελευταίου με μια εκθαμβωτικά όμορφη κοπέλα και τη γέννηση της κόρης τους. Η ανατροπή θα συμβεί όταν ο φίλος τού ήρωά μας, ο χαρισματικός και αφοσιωμένος μαρξιστής, θα φύγει ξαφνικά για την Αμερική, για να «μπει στην υπηρεσία του μαρξισμού» αφήνοντας συγχρόνως πίσω του σύζυγο και κόρη. Με πικρή ειρωνεία σχολιάζει ο συγγραφέας: «Δεν παραξενεύτηκε ο Ελίας, ο Γιόχαν ήταν αφοσιωμένος μαρξιστής. Ο μαρξισμός τού πρόσφερε έναν έξοχο οδηγό ερμηνείας των ονείρων τού λαού, μεγάλο πλεονέκτημα αυτό, αν λάβεις υπόψη τη δομή της κοινωνίας μας… Κι όταν ρώτησε για την Εύα (και την Καμίλα), και κατάλαβε ότι εκείνες δεν είχαν θέση στη ζωή του φιλοσοφικού συμβούλου και εξηγητή ονείρων στις ΗΠΑ, έπαθε σόκ, αλλά τη φράση «αυτές τις αφήνω στην επιμέλειά σου», την αντιμετώπισε ως έναν μεγάλο σαρκασμό. Αισθάνθηκε πόνο και διανοητική σύγχυση». Η προδοσία της φιλίας και των πολιτικών απόψεων της νιότης, η ξαφνική ανάληψη ενός καθήκοντος, της προστασίας της εγκαταλελειμμένης συζύγου, για την οποία τον έτρωγε μια χρόνια κρυμμένη επιθυμία, καθόρισαν την ενήλικη ζωή του Ελίας Ρούκλα. Και στη συνέχεια «ήταν ένας συνηθισμένος, κοινωνικά ευαίσθητος νορβηγός πολίτης, που διάβαζε εφημερίδες, έβλεπε τηλεόραση χαμένος στις σκέψεις του και πήγαινε στη δουλειά του καθημερινά στο Λύκειο Φάγκερμποργκ. Το μόνο εντυπωσιακό πράγμα στη ζωή του ήταν ο γάμος του με μια τόσο όμορφη γυναίκα…». Ο παράξενος αυτός γάμος όμως απέτυχε, καθόσον «ζούσε ο καθένας στον κόσμο του, στο ίδιο διαμέρισμα». Η δημοκρατία τον απογοήτευσε, οι εφημερίδες και η τηλεόραση είχαν πάψει να απευθύνονται σ΄αυτόν, ακόμη και οι υψηλού πολιτισμικού επιπέδου συνάδελφοί του ασχολούνταν μόνο με την αύξηση των μισθών ή τις δόσεις από τα δάνειά τους. «Όλα τα είχαμε αυτό μας έλειπε! Να μη νιώθει πια βαθιά δημοκρατικός μέσα του! Τι θα ακολουθούσε; Έφταιγε η εποχή του που τον είχε ξεπεράσει;». Αυτή η προσωπική ήττα θα διαρκούσε για πάντα.
Όλα τα παραπάνω έπονται του αριστουργηματικού πρώτου μέρους του βιβλίου. Σ’αυτό ο Solstad διεισδύει στην Αγριόπαπια του Ίψεν, στην ψυχολογία των βαριεστημένων εφήβων, που ακούν την ανάλυσή της εν ώρα μαθήματος, και κυρίως στον ψυχικό δυϊσμό του ήρωα, του καθηγητή, που ενώ αντιλαμβάνεται ότι «οι μαθητές αδιαφορούσαν αραχτοί στα θρανία», παρασύρεται από την έμπνευσή του στην ανάλυση του ιψενικού έργου.
Όποιος διαβάσει το βιβλίο του Solstad είναι βέβαιο ότι θα ξαναγυρίσει στην Αγριόπαπια, αυτό το αλλόκοτο έργο του Ίψεν, με τα μυστικά και τα ψέματα μεταξύ συγγενών και φίλων, και την τραγική κατάληξη. Στη ζωή του ήρωα του βιβλίου, αμέσως μετά το τέλος του αποτυχημένου μαθήματος, έρχεται μια στιγμή υπαρξιακής κρίσης και εκτόνωσης συσσωρευμένου θυμού, η οποία θα τον «θέσει εκτός δουλειάς και εκτός κοινωνίας».
Η αφήγηση του Solstad πλησιάζει αργά τον στόχο της, και όταν τον χτυπάει, απομακρύνεται με τον ίδιο αργό ρυθμό. Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας οργανώνει μια απλή φαινομενικά διήγηση, παρεμβάλλει μια φράση στοχαστική, αινιγματική ή και προκλητική ξαφνιάζοντας τον αναγνώστη και επανέρχεται σε μια καθημερινή περιγραφή.
Η εύστοχη μετάφραση αυτού του βιβλίου, αλλά και όσων πρόκειται άμεσα να κυκλοφορήσουν στα ελληνικά, του σπουδαίου και πολυμεταφρασμένου νορβηγού συγγραφέα, επιδοτήθηκε από τον Οργανισμό Norwegian Literature Abroad, του Νορβηγικού Υπουργείου Πολιτισμού. Η έστω και με πολλά χρόνια καθυστέρηση στη μετάφραση του Solstad στη γλώσσα μας φέρνει σε επαφή το αναγνωστικό κοινό με έναν άξιο συνεχιστή των μεγάλων συγγραφέων και ανατόμων των ανθρώπινων σχέσεων από τις Σκανδιναβικές χώρες.
Εκδόσεις : ΠΟΤΑΜΟΣ
https://passepartoutreading.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου