Χρόνια πολλά στον Παναγιώτη και στην Παναγιώτα!
Posted by sarant στο 15 Αύγουστος, 2018
Σήμερα έχουμε Δεκαπενταύγουστο, της Παναγίας, μεγάλη γιορτή, γιορτάζει η μισή Ελλάδα κι η άλλη μισή γλεντάει στα πανηγύρια. Γιορτάζουν οι Μαρίες (όχι όλες), που είναι ακόμα το συχνότερο γυναικείο όνομα (σε μια γενιά μπορεί να την ξεπεράσει η Φαίδρα ή η Νεφέλη), γιορτάζει και η Δέσποινα, καθώς και μερικά σπανιότερα ονόματα που δεν ξέρω αν συνδέονται όλα με την Παναγία (Καθολική, Γεθσημανή, Κρουστάλλω, Σιμέλα).
Γιορτάζει όμως και ο Παναγιώτης με την Παναγιώτα. Κι επειδή στη Μαρία έχω αφιερώσει ευχετήριο άρθρο πριν από μερικά χρόνια, ταιριάζει σήμερα, μέρα γιορτής τους, να ευχηθούμε στον Παναγιώτη και στην Παναγιώτα, ιδίως αφού έχουμε και στο ιστολόγιο τον πολύ αγαπητό μας Πάνο (με πεζά).
Σύμφωνα με τη μελέτη του Χάρη Φουνταλή, ο Παναγιώτης έχει την 7η θέση ανάμεσα στα αντρικά ελληνικά ονόματα (αλλά αρκετά κοντά στον έκτο Χρήστο και πολύ κοντά στον όγδοο Βασίλη) ενώ η Παναγιώτα κατατάσσεται 12η στα γυναικεία.
Ο Παναγιώτης και η Παναγιώτα, βέβαια, προέρχονται από την Παναγία. Είναι από τα χριστιανικά ονόματα που περιορίζονται στην Ορθόδοξη εκκλησία (όπως και άλλα υπάρχουν μόνο στις καθολικές χώρες). Δεν θα βρούμε αντίστοιχό τους σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, εκτός αν πρόκειται για ανθρώπους με ρίζες σε χώρες των Βαλκανίων. Στα ορθόδοξα Βαλκάνια βρίσκουμε το βουλγάρικο Παναγιότ (Панайот), το αλβανικό Panajot, καΙ το ρουμάνικο Παναΐτ (Panait) που μας θυμίζει τον (και με ελληνικές ρίζες) συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι. Δεν πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχα ονόματα στα ρώσικα και στα σέρβικα. Ένας Ρώσος ποδοσφαιριστής Παναγιότ Χαρτιάντι έχει προφανώς ελληνικές ρίζες.
Ο Παναγιώτης έχει πολλά υποκοριστικά, και μάλιστα σύμφωνα με ενα άρθρο που πρέπει να είναι γραμμένο από τον φίλο μας τον Άρη, έχει το ρεκόρ στα υποκοριστικά, με 24: Τότης, Τοτής, Τοτός, Πανάγος, Παναής, Παναγής, Πανάνης, Νότης, Τάκος, Τάκης, Τάτσης, Γιώτης, Πότης, Πανίκος, Παναγιωτάκης, Παναγιωτάκoς, Παναγιώταρος, Πάνος, Πανούσος, Πανούσης, Πανούλης, Πανούτσος, Πανίκας, Νάνος.
Δεν ξέρω αν θα τα δεχτείτε όλα, αλλά μπορούμε να εμπλουτίσουμε τον κατάλογο με τα θρακικά Τζιώτης, Τζιώτας. Αν ξέρετε κι άλλες τοπικές παραλλαγές, πείτε τις στα σχόλια.
Τότης είναι ο Φυλακούρης και ήταν ένας παλιός βουλευτής Αιγίνης, ο Χατζής, που έχει δώσει τ’ όνομά του στην παραλιακή της Αίγινας. Παναγής ήταν ο Παπαληγούρας και πιο παλιά ο Τσαλδάρης αλλά και ο Κουταλιανός. Νότης ήταν ο μακαρίτης ο θείος μου και είναι κι ένας χρυσαβγίτης που τραγουδάει. Τάκος ένας παλιός βουλευτής της ΕΡΕ, ο Τάκος Μακρής. Ο Τάτσης δεν ξέρω αν ισχύει, πάντως ο βιολιστής Τάτσης Αποστολίδης λεγόταν Χριστόδουλος. Δεν θυμάμαι κανέναν Γιώτη στο όνομα, εκτός από τον Χαρίλαο Φλωράκη που διάλεξε για αντάρτικο ψευδώνυμο το καπετάν Γιώτης. Το Πότης είναι χαρακτηριστικό μανιάτικο, κι ας μην πίνει. Παράδειγμα ο δημοσιογράφος Πότης Παρασκευόπουλος. Πανίκος και Πανίκας είναι χαρακτηριστικό ποντιακό, αλλά και κυπριακό το πρώτο. Θα θυμάστε τον διασκεδαστή Πανίκα Ψωμιάδη.
Η Παναγιώτα υποκοριζόταν κατ’ εξοχήν ως Γιώτα, αλλά και ως Νάγια, Πέγκη και Πέμη -πιο πέρα έχει βαθιά νερά. Είχα πάντως και μια μακρινή θεία Ποτούλα.
Δεν είπαμε για τον Παναή, που έχει συνδεθεί αμετάκλητα με τον Παναή των Μεγάρων, κατά κόσμον Παναγιώτη Φωτόπουλο, απατεώνα που έδρασε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Ο Παναής, που αξίζει μάλλον να του αφιερωθεί χωριστό άρθρο, παρουσιαζόταν ως τραπεζικό στέλεχος ή ως εύπορος επιχειρηματίας ή ως συγγενής πολιτικών (ή και όλα μαζί) και υποσχόταν γάμο σε κοπέλες στην επαρχία, αποσπώντας διάφορες προκαταβολές, και ύστερα εξαφανιζόταν, κάτι που γέννησε την παροιμιώδη φράση «Μην τον είδατε τον Παναή;» Ο Παναής έγινε τραγούδι του Γιάννη Παπαϊωάννου και τίτλος ταινίας με τον Βέγγο.
Μπήκαμε ήδη στα φρασεολογικά. Ο Παναγιώτης (και οι παραφυάδες του) έχουν διακριτική παρουσία στη φρασεολογία μας. Να θυμηθούμε τη φράση «είπα τον δεσπότη Παναγιώτη» που τη λέει κάποιος που ταλαιπωρήθηκε πολύ -και σαν απειλή, «θα σε κάνω να πεις τον δεσπότη Παναγιώτη». Ίσως προέρχεται από το γεγονός ότι οι επίσκοποι προσφωνούνται «Η παναγιότης σας», κάτι που μπορεί να παραλλαχτεί (και χιουμοριστικά) σε «Παναγιώτης».
Να θυμηθούμε επίσης την παροιμία «απ’ τ’ ολότελα, καλή κι η Παναγιώταινα» (αν και κάποιος παλιός συμφοιτητής δήλωνε ηρωικά: καλύτερα ολότελα παρά την Παναγιώταινα). Υπάρχει και το «απόμεινε γιώτα μοναχή», για κάποιον που έμεινε μόνος κι έρημος, μόνο που εδώ δεν νοείται το όνομα, αλλά το γράμμα γιώτα -αν και υπάρχει και βερσιόν με πλατειασμό, απόμεινε γιώτα Παναγιώτα.
Να σημειώσουμε επίσης και τον Παναγιωτάκη, τον σύζυγο της Μαντάμ Σουσούς, που της έδινε αφορμή για ατάκες όπως «Παύσε, πτωχέ Παναγιωτάκη!» ή «Σιλάνς, Παναγιωτάκη!»
Από τραγούδια, η Ρίτα Αμπατζή προπολεμικά είχε καταγγείλει «Είσαι ψεύτης Παναγιώτη«, αλλά ο Στράτος Διονυσίου απάντησε ότι «Παναγιώτη δεν θα ξαναβρείς«. Υπάρχει και ο γνωστότερος Παναγιώτης απ’ τη Μάνη, που είχε κι εκείνος μιαν αγάπη και την έχασε, και ο οποίος, στιχουργική αδεία, κάνει νησί τη Μάνη και πολύ εκνεύριζε τον Νίκο απ’ τη Μάνη (τον παππού μου).
Έχουμε δημοτικό για την Παναγιώτα, κι άλλο ένα, το Γιώτα Παναγιώτα μου, που εδώ το λέει η Γιώτα Λύδια, ενώ θυμάμαι και το «Πήραμε την κάτω βόλτα» του Μπιθικώτση, που απευθύνεται στην όμορφη την Παναγιώτα, τη Γιώτα τη γλυκιά και αποτελεί μια προδρομική εκδοχή του Μαζί τα φάγαμε αλλά που διακατέχεται από αισιοδοξία, διότι τότε είχε ο Θεός.
Γιορτή έχουμε, να μη γράψουμε περισσότερα. Χρόνια πολλά στον Παναγιώτη και την Παναγιώτα!
https://sarantakos.wordpress.com/2018/08/15/panayote/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου