Πώς η Λογοτεχνία βοηθά την ψυχική μας υγεία!
by Μυρτώ θαλασσινή
Άραγε τι μας ωθεί να διαβάζουμε λογοτεχνία ; Τι απολαμβάνουμε; Ποια είναι η φύση της ευχαρίστησης, για τον αναγνώστη;
Σε ένα μυθιστόρημα, είτε είναι ιστορικό, είτε ψυχολογικό, είτε κοινωνικό, το «εγώ» του αναγνώστη ταυτίζεται με τα «εγώ» των ηρώων του λογοτεχνήματος καθώς αυτά αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον και μεταξύ τους. Καθώς, δε, η ιστορία ξετυλίγεται η ιστορία και παρουσιάζονται οι ιδιαίτερες συνθήκες υπό τις οποίες προκύπτουν τα γεγονότα, τα κοινωνικά πρότυπα που ακολουθούνται, οι νόρμες και τα συναισθήματα των χαρακτήρων, ο αναγνώστης διακινείται συγκινησιακά και παίρνει θέση στην ιστορία.
Ένα λογοτεχνικό κείμενο, συνεπώς, βιώνεται καθώς η ανάγνωση απαιτεί την ενεργή νοητική συμμετοχή του αναγνώστη και τη δημιουργική σκέψη του. Για την ανάγνωση ενός κειμένου, επίσης, απαιτείται η συγκέντρωση του νου, η εστίαση της προσοχής και πάνω από όλα η ικανότητα στοχασμού και αυτοπαρατήρησης του αναγνώστη.
Μελέτες, εν τω μεταξύ δείχνουν ότι όσο πιο υψηλή η γλώσσα έκφρασης κι όσο πιο δύσκολες συντακτικά είναι οι προτάσεις, τόσο περισσότερο ενεργοποιούνται τα εγκεφαλικά κέντρα του αναγνώστη, καθώς αυτός τείνει να κατανοήσει και να ανταποκριθεί στα βαθύτερα νοήματα που οι προτάσεις του κειμένου μεταφέρουν.
Ιδιαίτερη προσοχή φαίνεται να απαιτείται στην ανάγνωση έργων ποίησης, που αφενός τονώνουν σημαντικά τη δραστηριότητα στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο, μεταξύ άλλων, σχετίζεται με την κατανόηση μεταφορικών εννοιών, τη συναισθηματική φόρτιση και μελωδία λόγου και αφετέρου τονώνουν την ενδοσκόπηση, καθώς ο αναγνώστης προσπαθεί να αντιληφθεί και αναλύσει συμβολισμούς κι αφηρημένες έννοιες. Η ποιοτική λογοτεχνία και ποίηση, συνεπώς, είναι μέσα ουσιαστικής γνωστικής και συναισθηματικής εμπειρίας, που συμβάλλουν στην ενίσχυση των μηχανισμών ανάπτυξης της προσωπικότητας του αναγνώστη.
Η ευεργετική δύναμη της ποιοτικής λογοτεχνίας, συνίσταται και στη δημιουργία νέων σκέψεων και νοητικών σχημάτων πολλαπλασιάζοντας τις νέες συνδέσεις των νευρώνων του εγκεφάλου, αυξάνοντας τη δημιουργικότητα, την αναπαράσταση και την προβολή στο μέλλον.
Αυτό συμβαίνει γιατί με την ανάπτυξη νέων νοητικών και συναισθηματικών ικανοτήτων, ο αναγνώστης διευκολύνεται στην ανάπτυξη υγιέστερων διαπροσωπικών σχέσεων κι ως εκ τούτου στηρίζουν την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας.
Ως αναγνώστες, ανάμεσα στις γραμμές ενός λογοτεχνικού κειμένου ή ενός ποιήματος, ανακαλύπτουμε δικές μας κρυμμένες πτυχές, σκέψεις, συναισθήματα, ενώ η προσεκτική ανάγνωση μας πληροφορεί για την οπτική γωνία κάποιου άλλου προσώπου μέσα στην ιστορία. Μέσα από ένα κείμενο, μας επιτρέπεται να αναγνωρίσουμε το καλό και το κακό, να αναλογιστούμε τις συνέπειες των πράξεων των ηρώων, εάν και πως θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα γεγονότα, σε ποια βάση αξιών εκτυλίσσεται η ιστορία, ποιες συνθήκες βοηθούν ή εμποδίζουν την έκφραση και την αυτοπραγμάτωση των ηρώων.
Ορισμένες λογοτεχνικές περιγραφές, μάλιστα, μας δίνουν την εντύπωση πως ο συγγραφέας γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό μας, από ότι τον γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι, καθώς οι συγγραφείς βρίσκουν τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψουν εσωτερικές συγκρούσεις, δυσκολίες, χαρές και άλλες ιδιαίτερες εμπειρίες της ανθρώπινης ζωής. Οι ποιοτικοί συγγραφείς, έχουν την ικανότητα να μας βοηθούν σε ένα ταξίδι στον εσωτερικό μας εαυτό, αλλά και τη δύναμη να τοποθετούν, γνωστά σε εμάς, χαρακτηριολογικά στοιχεία, σε κοινωνικές κι ιστορικές συνθήκες που μας βοηθούν στην κατανόηση και την επεξεργασία της δικής μας πραγματικότητας.
Η λογοτεχνία για εμάς είναι ένα «ψυχολογικό ενδιάμεσο», καθώς είναι ένα δημιούργημα που μας επιτρέπει να συμμετέχουμε σε μία ανθρώπινη ιστορία, μας βοηθά στην ανάγνωση και την εξέταση των συνθηκών που διαδραματίζονται τα γεγονότα, αλλά και να συγκινηθούμε έχοντας συνειδητή επίγνωση πόσο κοινές είναι οι ανθρώπινες επιθυμίες, έννοιες κι αγωνίες.
Μέσα από την ανάγνωση βιώνουμε μία ασφαλή ψυχική ένταση, την οποία μπορούμε να απολαύσουμε και να αποφορτιστούμε μέσω της συνέχειας της ιστορίας. Ανάλογα, δε, με τη δεκτικότητα μας και ακολουθώντας τη δομή του δημιουργήματος, ανακαλύπτουμε τα προσωπικά νοήματα και μοτίβα που διακινούν τα νήματα της δικής μας ζωής.
Εάν δε, αποφασίσουμε να εντρυφήσουμε περισσότερο, η λογοτεχνία, μπορεί να γίνει το μέσο μελέτης, νοηματοδότησης κι επεξεργασίας του εσωτερικού μας κόσμου και πως αυτός αλληλεπιδρά με τον εξωτερικό, κοινωνικό χώρο.
Κάπως έτσι, οι ήρωες μπορεί να μας ενισχύσουν κοινωνικά, συναισθηματικά, αλλά και να γίνουν μάρτυρες της δικής μας απόφασης για αλλαγή κι αυτοπραγμάτωση!
Της Χαρίκλειας Μανουσάκη, Επιστημονική Συνεργάτης σε Θέματα Ψυχικής Υγείας κι Επικοινωνίας
Βιβλιοθεραπεία: Όταν οι γιατροί συνταγογραφούν… βιβλία!
Η δύναμη του βιβλίου δεν είναι κάτι καινούριο. Η ανάγνωση μπορεί να μας ταξιδέψει, να μας συγκινήσει, να μας προβληματίσει, να μας μορφώσει και να μας κάνει σοφότερους.
Μπορεί όμως να μας θεραπεύσει;
Με το άγχος και την κατάθλιψη να αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς στις ανεπτυγμένες χώρες, αυτό είναι σίγουρα ένα μεγάλο στοίχημα. Θα μπορούσε να είναι ένα μέσο παροχής θεραπευτικών υπηρεσιών σε μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων, τα προβλήματα των οποίων βρίσκονται ακόμα σε μέτρια ένταση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πάνω από 350 εκατομμύρια άνθρωποι όλων των ηλικιών υποφέρουν από κατάθλιψη. Λιγότεροι από τους μισούς λαμβάνουν κάποιου είδους θεραπεία. Ακόμη λιγότεροι έχουν πρόσβαση σε ψυχοθεραπεία.
Το 2003, ένας ψυχίατρος από την Ουαλία, Ο Δρ Neil Frude, παρατήρησε πως πολλοί ασθενείς, απογοητευμένοι από τις μακρές λίστες αναμονής για ψυχοθεραπεία, ξεκίνησαν να διαβάζουν μόνοι τους για την κατάθλιψη. Και πολλά από τα βιβλία αυτοβοήθειας που κυκλοφορούν στο εμπόριο, φαίνεται πως σε πολλές περιπτώσεις βοηθούν.
Το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας θέτει από φέτος σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα βασισμένο στην ιδέα του Δρ Frude. Επιτρέπει πλέον στους γιατρούς να συνταγογραφούν βιβλία. Το καινοτόμο στοιχείο είναι, πως οι γιατροί δεν προτείνουν απλώς αλλά συνταγογραφούν τα βιβλία αυτοβοήθειας σε ασθενείς με ήπια ή μέτρια προβλήματα άγχους και κατάθλιψης. Η συνταγή εκτελείται στην τοπική βιβλιοθήκη, από όπου ο ασθενής φεύγει, όχι με μια σακούλα φάρμακα, αλλά με ένα βιβλίο!
Η πρωτοποριακή αυτή ιδέα ανοίγει μια νέα οπτική στην ψυχοθεραπεία. Επιτρέπει στους ασθενείς να πάρουν οι ίδιοι τον έλεγχο της ζωής και των προβλημάτων τους και να αυτενεργήσουν για την βελτίωση της ψυχικής τους υγείας, με οδηγό βιβλία αυτοβοήθειας με αναγνωρισμένο επιστημονικό κύρος και αξία. Βέβαια, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως αυτή η μέθοδος προφανώς δεν ενδείκνυται – ή τουλάχιστον δεν μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομη – σε ασθενείς με έντονα ψυχιατρικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση ο ειδικός ψυχικής υγείας είναι αρμόδιος να κρίνει την ένταση των προβλημάτων του ασθενή και να προβεί στην κατάλληλη θεραπεία.
Στην πρακτική άσκηση της ψυχοθεραπείας ωστόσο, παρατηρώ πως λειτουργεί και το αντίθετο. Οι ίδιοι οι πελάτες μου, μου προτείνουν συχνά βιβλία που τους έχουν βοηθήσει, προκειμένου να τα συστήσω με τη σειρά μου σε άλλους ανθρώπους. Και το κάνω, αφού τα διαβάσω και η ίδια. Η προσωπική μου εκτίμηση λοιπόν είναι πως ναι, η ανάγνωση βοηθάει στην εξομάλυνση των ψυχικών και προσωπικών προβλημάτων που μας ταλανίζουν. Είναι απαραίτητο, όμως, να μπορούμε ως ειδικοί ψυχικής υγείας, να συστήσουμε το κατάλληλο βιβλίο για κάθε άτομο. Το βιβλίο εκείνο που μπορεί να του ανοίξει ένα παράθυρο, εκεί που ο ίδιος έχει κλείσει όλες τις πόρτες.
της Βάλιας Παυλίδου – Ψυχολόγου
Σε ένα μυθιστόρημα, είτε είναι ιστορικό, είτε ψυχολογικό, είτε κοινωνικό, το «εγώ» του αναγνώστη ταυτίζεται με τα «εγώ» των ηρώων του λογοτεχνήματος καθώς αυτά αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον και μεταξύ τους. Καθώς, δε, η ιστορία ξετυλίγεται η ιστορία και παρουσιάζονται οι ιδιαίτερες συνθήκες υπό τις οποίες προκύπτουν τα γεγονότα, τα κοινωνικά πρότυπα που ακολουθούνται, οι νόρμες και τα συναισθήματα των χαρακτήρων, ο αναγνώστης διακινείται συγκινησιακά και παίρνει θέση στην ιστορία.
Ένα λογοτεχνικό κείμενο, συνεπώς, βιώνεται καθώς η ανάγνωση απαιτεί την ενεργή νοητική συμμετοχή του αναγνώστη και τη δημιουργική σκέψη του. Για την ανάγνωση ενός κειμένου, επίσης, απαιτείται η συγκέντρωση του νου, η εστίαση της προσοχής και πάνω από όλα η ικανότητα στοχασμού και αυτοπαρατήρησης του αναγνώστη.
Μελέτες, εν τω μεταξύ δείχνουν ότι όσο πιο υψηλή η γλώσσα έκφρασης κι όσο πιο δύσκολες συντακτικά είναι οι προτάσεις, τόσο περισσότερο ενεργοποιούνται τα εγκεφαλικά κέντρα του αναγνώστη, καθώς αυτός τείνει να κατανοήσει και να ανταποκριθεί στα βαθύτερα νοήματα που οι προτάσεις του κειμένου μεταφέρουν.
Ιδιαίτερη προσοχή φαίνεται να απαιτείται στην ανάγνωση έργων ποίησης, που αφενός τονώνουν σημαντικά τη δραστηριότητα στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο, μεταξύ άλλων, σχετίζεται με την κατανόηση μεταφορικών εννοιών, τη συναισθηματική φόρτιση και μελωδία λόγου και αφετέρου τονώνουν την ενδοσκόπηση, καθώς ο αναγνώστης προσπαθεί να αντιληφθεί και αναλύσει συμβολισμούς κι αφηρημένες έννοιες. Η ποιοτική λογοτεχνία και ποίηση, συνεπώς, είναι μέσα ουσιαστικής γνωστικής και συναισθηματικής εμπειρίας, που συμβάλλουν στην ενίσχυση των μηχανισμών ανάπτυξης της προσωπικότητας του αναγνώστη.
Η ευεργετική δύναμη της ποιοτικής λογοτεχνίας, συνίσταται και στη δημιουργία νέων σκέψεων και νοητικών σχημάτων πολλαπλασιάζοντας τις νέες συνδέσεις των νευρώνων του εγκεφάλου, αυξάνοντας τη δημιουργικότητα, την αναπαράσταση και την προβολή στο μέλλον.
Αυτό συμβαίνει γιατί με την ανάπτυξη νέων νοητικών και συναισθηματικών ικανοτήτων, ο αναγνώστης διευκολύνεται στην ανάπτυξη υγιέστερων διαπροσωπικών σχέσεων κι ως εκ τούτου στηρίζουν την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας.
Ως αναγνώστες, ανάμεσα στις γραμμές ενός λογοτεχνικού κειμένου ή ενός ποιήματος, ανακαλύπτουμε δικές μας κρυμμένες πτυχές, σκέψεις, συναισθήματα, ενώ η προσεκτική ανάγνωση μας πληροφορεί για την οπτική γωνία κάποιου άλλου προσώπου μέσα στην ιστορία. Μέσα από ένα κείμενο, μας επιτρέπεται να αναγνωρίσουμε το καλό και το κακό, να αναλογιστούμε τις συνέπειες των πράξεων των ηρώων, εάν και πως θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα γεγονότα, σε ποια βάση αξιών εκτυλίσσεται η ιστορία, ποιες συνθήκες βοηθούν ή εμποδίζουν την έκφραση και την αυτοπραγμάτωση των ηρώων.
Ορισμένες λογοτεχνικές περιγραφές, μάλιστα, μας δίνουν την εντύπωση πως ο συγγραφέας γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό μας, από ότι τον γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι, καθώς οι συγγραφείς βρίσκουν τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψουν εσωτερικές συγκρούσεις, δυσκολίες, χαρές και άλλες ιδιαίτερες εμπειρίες της ανθρώπινης ζωής. Οι ποιοτικοί συγγραφείς, έχουν την ικανότητα να μας βοηθούν σε ένα ταξίδι στον εσωτερικό μας εαυτό, αλλά και τη δύναμη να τοποθετούν, γνωστά σε εμάς, χαρακτηριολογικά στοιχεία, σε κοινωνικές κι ιστορικές συνθήκες που μας βοηθούν στην κατανόηση και την επεξεργασία της δικής μας πραγματικότητας.
Η λογοτεχνία για εμάς είναι ένα «ψυχολογικό ενδιάμεσο», καθώς είναι ένα δημιούργημα που μας επιτρέπει να συμμετέχουμε σε μία ανθρώπινη ιστορία, μας βοηθά στην ανάγνωση και την εξέταση των συνθηκών που διαδραματίζονται τα γεγονότα, αλλά και να συγκινηθούμε έχοντας συνειδητή επίγνωση πόσο κοινές είναι οι ανθρώπινες επιθυμίες, έννοιες κι αγωνίες.
Μέσα από την ανάγνωση βιώνουμε μία ασφαλή ψυχική ένταση, την οποία μπορούμε να απολαύσουμε και να αποφορτιστούμε μέσω της συνέχειας της ιστορίας. Ανάλογα, δε, με τη δεκτικότητα μας και ακολουθώντας τη δομή του δημιουργήματος, ανακαλύπτουμε τα προσωπικά νοήματα και μοτίβα που διακινούν τα νήματα της δικής μας ζωής.
Εάν δε, αποφασίσουμε να εντρυφήσουμε περισσότερο, η λογοτεχνία, μπορεί να γίνει το μέσο μελέτης, νοηματοδότησης κι επεξεργασίας του εσωτερικού μας κόσμου και πως αυτός αλληλεπιδρά με τον εξωτερικό, κοινωνικό χώρο.
Κάπως έτσι, οι ήρωες μπορεί να μας ενισχύσουν κοινωνικά, συναισθηματικά, αλλά και να γίνουν μάρτυρες της δικής μας απόφασης για αλλαγή κι αυτοπραγμάτωση!
Της Χαρίκλειας Μανουσάκη, Επιστημονική Συνεργάτης σε Θέματα Ψυχικής Υγείας κι Επικοινωνίας
Βιβλιοθεραπεία: Όταν οι γιατροί συνταγογραφούν… βιβλία!
Η δύναμη του βιβλίου δεν είναι κάτι καινούριο. Η ανάγνωση μπορεί να μας ταξιδέψει, να μας συγκινήσει, να μας προβληματίσει, να μας μορφώσει και να μας κάνει σοφότερους.
Μπορεί όμως να μας θεραπεύσει;
Με το άγχος και την κατάθλιψη να αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς στις ανεπτυγμένες χώρες, αυτό είναι σίγουρα ένα μεγάλο στοίχημα. Θα μπορούσε να είναι ένα μέσο παροχής θεραπευτικών υπηρεσιών σε μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων, τα προβλήματα των οποίων βρίσκονται ακόμα σε μέτρια ένταση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πάνω από 350 εκατομμύρια άνθρωποι όλων των ηλικιών υποφέρουν από κατάθλιψη. Λιγότεροι από τους μισούς λαμβάνουν κάποιου είδους θεραπεία. Ακόμη λιγότεροι έχουν πρόσβαση σε ψυχοθεραπεία.
Το 2003, ένας ψυχίατρος από την Ουαλία, Ο Δρ Neil Frude, παρατήρησε πως πολλοί ασθενείς, απογοητευμένοι από τις μακρές λίστες αναμονής για ψυχοθεραπεία, ξεκίνησαν να διαβάζουν μόνοι τους για την κατάθλιψη. Και πολλά από τα βιβλία αυτοβοήθειας που κυκλοφορούν στο εμπόριο, φαίνεται πως σε πολλές περιπτώσεις βοηθούν.
Το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας θέτει από φέτος σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα βασισμένο στην ιδέα του Δρ Frude. Επιτρέπει πλέον στους γιατρούς να συνταγογραφούν βιβλία. Το καινοτόμο στοιχείο είναι, πως οι γιατροί δεν προτείνουν απλώς αλλά συνταγογραφούν τα βιβλία αυτοβοήθειας σε ασθενείς με ήπια ή μέτρια προβλήματα άγχους και κατάθλιψης. Η συνταγή εκτελείται στην τοπική βιβλιοθήκη, από όπου ο ασθενής φεύγει, όχι με μια σακούλα φάρμακα, αλλά με ένα βιβλίο!
Η πρωτοποριακή αυτή ιδέα ανοίγει μια νέα οπτική στην ψυχοθεραπεία. Επιτρέπει στους ασθενείς να πάρουν οι ίδιοι τον έλεγχο της ζωής και των προβλημάτων τους και να αυτενεργήσουν για την βελτίωση της ψυχικής τους υγείας, με οδηγό βιβλία αυτοβοήθειας με αναγνωρισμένο επιστημονικό κύρος και αξία. Βέβαια, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως αυτή η μέθοδος προφανώς δεν ενδείκνυται – ή τουλάχιστον δεν μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομη – σε ασθενείς με έντονα ψυχιατρικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση ο ειδικός ψυχικής υγείας είναι αρμόδιος να κρίνει την ένταση των προβλημάτων του ασθενή και να προβεί στην κατάλληλη θεραπεία.
Στην πρακτική άσκηση της ψυχοθεραπείας ωστόσο, παρατηρώ πως λειτουργεί και το αντίθετο. Οι ίδιοι οι πελάτες μου, μου προτείνουν συχνά βιβλία που τους έχουν βοηθήσει, προκειμένου να τα συστήσω με τη σειρά μου σε άλλους ανθρώπους. Και το κάνω, αφού τα διαβάσω και η ίδια. Η προσωπική μου εκτίμηση λοιπόν είναι πως ναι, η ανάγνωση βοηθάει στην εξομάλυνση των ψυχικών και προσωπικών προβλημάτων που μας ταλανίζουν. Είναι απαραίτητο, όμως, να μπορούμε ως ειδικοί ψυχικής υγείας, να συστήσουμε το κατάλληλο βιβλίο για κάθε άτομο. Το βιβλίο εκείνο που μπορεί να του ανοίξει ένα παράθυρο, εκεί που ο ίδιος έχει κλείσει όλες τις πόρτες.
της Βάλιας Παυλίδου – Ψυχολόγου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου