Περί τρέλας:
Όταν η ψυχική κατάρρευση συναντά το πνευματικό μεγαλείο
Η διάνοια οδηγεί στην παραφροσύνη ή παραφροσύνη στη διάνοια;
Εδώ και πολλούς αιώνες κυριαρχεί το στερεότυπο του τρελού καλλιτέχνη, με λίγο νεώτερο το στερεότυπο του τρελού επιστήμονα. Η ευαισθησία του διανοούμενου είναι πλέον αποδεκτή από κοινού, κανείς δεν επιχειρηματολογεί πλέον για το αντίθετο. Περιπτώσεις πολλές μας είναι γνωστές, από το κομμένο αυτί του Βαν Γκονγκ -και την αυτοκτονία του-, μέχρι την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, από την απομόνωση της Ντίκινσον έως την οριστική φυγή από την ανθρώπινη κοινωνία το Δημήτρη Λιαντίνη που οδήγησε στον θάνατο του, τα παραδείγματα είναι χιλιάδες.
Και ξαναρωτώ, είναι η μοναδική τους αντίληψη για τον κόσμο και ότι αυτόν περιβάλλει, που οδηγεί στην πνευματική τους κατάρρευση; Ή η πνευματική κατάρρευση οδηγεί σε αυτή την μοναδική αντίληψη;
Σίγουρα ο κάθε ένας από αυτούς είναι μία μοναδική οντότητα. Η κατάρρευση έχει επέλθει για διάφορους λόγους, το μόνο αδιαμφισβήτητο είναι ότι η δημιουργική έκφραση για αυτούς ήταν απαραίτητη για τη μετάδοση της μοναδικής τους αντίληψης και των συναισθημάτων τους στο κοινό τους.
Αυτές τις ημέρες έφτασε στα χέρια μου ένα πολύ ενδιαφέρον και ξεχωριστό στο είδος του –καθώς κάτι αντίστοιχο δεν έχω ξαναδιαβάσει- βιβλίο. Το Περί τρέλας είναι μία συλλογή 34 επιστολών των Αντονέν Αρτώ, Βιρτζίνια Γουλφ, Φρήντριχ Νίτσε, Έντγκαρ Άλλαν Πόε και Μαίρη Σέλλεϋ, τις οποίες συνέγραψαν τις χειρότερες στιγμές της πνευματικής τους κατάπτωσης και κυκλοφορεί απο τις εκδόσεις Κοβάλτιο.
Το βιβλίο έχει κεφάλαια, τα οποία χωρίζονται ανά προσωπικότητα. Tο κάθε κεφάλαιο έχει ένα μικρό βιογραφικό σημείωμα για την «τρέλα» του καθενός και έπειτα μπαίνει απευθείας στις επιστολές.
Αυτό που αγάπησα είναι ότι η συλλογή δεν προχωράει σε παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Ποιος να κρίνει και τι να πει; Όταν η συζήτηση περί της «τρέλας του διανοούμενου» υπάρχει εδώ και αιώνες και χωράει άλλους τόσους, ποιος από εμάς είναι ικανός να δώσει το τελικό συμπέρασμα;
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον για το alter ego του Αρτώ, τον Αντονέν Ναλπάς. Διαβάζοντας τις επιστολές του δεν ένιωσα ότι διαβάζω τα εσώψυχα ενός τρελού ατόμου, μα ενός τσακισμένου. Ποιος δεν θα κατέφευγε σε μία διαφορετική πραγματικότητα όντας έγκλειστος σε ένα σωφρονιστικό ίδρυμα, στο οποίο τον υπέβαλαν συνεχώς σε θεραπείες ηλεκτροπληξίας; Σύμφωνα με τις επιστολές του βρίσκεται εκεί επειδή η αντίληψή του διαφέρει από την δική τους. Του αξίζει ο τίτλος του τρελού;
Εδώ και πολλούς αιώνες κυριαρχεί το στερεότυπο του τρελού καλλιτέχνη, με λίγο νεώτερο το στερεότυπο του τρελού επιστήμονα. Η ευαισθησία του διανοούμενου είναι πλέον αποδεκτή από κοινού, κανείς δεν επιχειρηματολογεί πλέον για το αντίθετο. Περιπτώσεις πολλές μας είναι γνωστές, από το κομμένο αυτί του Βαν Γκονγκ -και την αυτοκτονία του-, μέχρι την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, από την απομόνωση της Ντίκινσον έως την οριστική φυγή από την ανθρώπινη κοινωνία το Δημήτρη Λιαντίνη που οδήγησε στον θάνατο του, τα παραδείγματα είναι χιλιάδες.
Και ξαναρωτώ, είναι η μοναδική τους αντίληψη για τον κόσμο και ότι αυτόν περιβάλλει, που οδηγεί στην πνευματική τους κατάρρευση; Ή η πνευματική κατάρρευση οδηγεί σε αυτή την μοναδική αντίληψη;
Σίγουρα ο κάθε ένας από αυτούς είναι μία μοναδική οντότητα. Η κατάρρευση έχει επέλθει για διάφορους λόγους, το μόνο αδιαμφισβήτητο είναι ότι η δημιουργική έκφραση για αυτούς ήταν απαραίτητη για τη μετάδοση της μοναδικής τους αντίληψης και των συναισθημάτων τους στο κοινό τους.
Αυτές τις ημέρες έφτασε στα χέρια μου ένα πολύ ενδιαφέρον και ξεχωριστό στο είδος του –καθώς κάτι αντίστοιχο δεν έχω ξαναδιαβάσει- βιβλίο. Το Περί τρέλας είναι μία συλλογή 34 επιστολών των Αντονέν Αρτώ, Βιρτζίνια Γουλφ, Φρήντριχ Νίτσε, Έντγκαρ Άλλαν Πόε και Μαίρη Σέλλεϋ, τις οποίες συνέγραψαν τις χειρότερες στιγμές της πνευματικής τους κατάπτωσης και κυκλοφορεί απο τις εκδόσεις Κοβάλτιο.
Το βιβλίο έχει κεφάλαια, τα οποία χωρίζονται ανά προσωπικότητα. Tο κάθε κεφάλαιο έχει ένα μικρό βιογραφικό σημείωμα για την «τρέλα» του καθενός και έπειτα μπαίνει απευθείας στις επιστολές.
Αυτό που αγάπησα είναι ότι η συλλογή δεν προχωράει σε παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Ποιος να κρίνει και τι να πει; Όταν η συζήτηση περί της «τρέλας του διανοούμενου» υπάρχει εδώ και αιώνες και χωράει άλλους τόσους, ποιος από εμάς είναι ικανός να δώσει το τελικό συμπέρασμα;
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον για το alter ego του Αρτώ, τον Αντονέν Ναλπάς. Διαβάζοντας τις επιστολές του δεν ένιωσα ότι διαβάζω τα εσώψυχα ενός τρελού ατόμου, μα ενός τσακισμένου. Ποιος δεν θα κατέφευγε σε μία διαφορετική πραγματικότητα όντας έγκλειστος σε ένα σωφρονιστικό ίδρυμα, στο οποίο τον υπέβαλαν συνεχώς σε θεραπείες ηλεκτροπληξίας; Σύμφωνα με τις επιστολές του βρίσκεται εκεί επειδή η αντίληψή του διαφέρει από την δική τους. Του αξίζει ο τίτλος του τρελού;
«…να με κουράρουν ως φρενοβλαβή και να με κακομεταχειρίζονται για κάποια χειρονομία, συμπεριφορά, κάποιον τρόπο έκφρασης και σκέψης, που άνηκαν στη ζωή του ανθρώπου του θεάτρου, του ποιητή και του συγγραφέα που υπήρξα.»
Περί τρέλας, Εκδόσεις Κοβάλτιο, σ. 31.
Άλλωστε πόσο καλός είναι ένας καλλιτέχνης αν τον ξεγυμνώσεις από την υπερβολή του; Τότε τι μένει;
Εν συνεχεία, στο βιβλίο υπάρχει και η τεράστια Βιρτζίνια Γουλφ, για την οποία βρήκα πολύ ενδιαφέρον το ότι χρησιμοποίησε την τρέλα της ως εργαλείο στην τέχνη της. Έπειτα από κάθε ξέσπασμα της τρέλας της, τις στιγμές της νηφαλιότητας της, αυτή εργαζόταν με τα βιβλία της.
«Ως εμπειρία, η τρέλα, είναι φανταστική, σε διαβεβαιώνω, και δεν το λέω αφ’ υψηλού και στη λάβα της ανακαλύπτω ακόμη πολλά από τα πράγματα για τα οποία γράφω.»
Περί τρέλας, Εκδόσεις Κοβάλτιο, σ. 45.
Τα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ θα ήταν τα ίδια αριστουργήματα; Οι θραυσματικές μορφές, η λυρική ευαισθησία της, οι ασυνεχείς πολυπρισματικές αφηγήσεις που μας χάρισε θα υπήρχαν; Τελικά θα υπήρχε ως συγγραφέας αποσπώμενη από την τρέλα της;
Το βιβλίο μας στην συνέχεια, μας οδηγεί στον Νίτσε, αυτή την επιβλητική φιγούρα της παγκόσμιας διανόησης και φιλοσοφίας.
Μπορώ να σας πω ότι δεν είχα ιδέα. Δεν είχα ιδέα για τα περίφημα Γράμματα τρέλας, τα οποία το βιβλίο Περί Τρέλας απλόχερα μας χαρίζει. Ως ένα σημείο σοκαρίστηκα. Διότι σε αυτά είδα όλες τις γνώσεις και τις αναζητήσεις, θραύσματα μεγαλείου σε ένα συνονθύλευμα παράνοιας –να επισημάνω ότι δεν γνωρίζω εάν έπασχε από παράνοια. Σύμφωνα με την διάγνωση που έγινε έπασχε από παραλυτική ψυχική διαταραχή. Χρησιμοποιώ την λέξη παράνοια για να περιγράψω το πώς φαίνονταν οι επιστολές του Νίτσε, στα μάτια ενός κοινού ατόμου που δεν γνωρίζει από ψυχιατρική.
«Οι Ουρανοί ευφραίνονται που βρίσκομαι εδώ… Επίσης, κρεμάστηκα στον σταυρό…»
Περί τρέλας, Εκδόσεις Κοβάλτιο, σ. 60.
Τις δύο επόμενες προσωπικότητες, τις επιστολές των οποίων υπάρχουν στο βιβλίο, τις κατανόησα και τις συμμερίστηκα. Δεν θα τις αναφέρω ως περιπτώσεις τρέλας, αλλά ως ψυχική κατάπτώση έπειτα από θλιβερά και τραγικά γεγονότα. Ποια ευαίσθητη ψυχή δεν θα οδηγηθεί στην βαθιά θλίψη και σε ακραία ξεσπάσματα -ή σε πειραματισμούς με το ποτό, όπως στην περίπτωση του Πόε- ύστερα από τη συνειδητοποίηση ότι ό, τι χειρότερο είναι δυνατόν να σου συμβεί, συνέβη;
Ο Πόε έχασε την πολυαγαπημένη σύζυγό του.
Ο Πόε έχασε την πολυαγαπημένη σύζυγό του.
«Κάθε φορά ένιωθα όλες τις αγωνίες του θανάτου της – και σε κάθε έξαρση της ασθένειας την αγαπούσα όλο και πιο στοργικά και γαντζωνόμουν από τη ζωή της με ακόμη πιο απελπισμένο πείσμα. (…) Ήμουν τρελός, ανάμεσα σε μεγάλα διαλείμματα φριχτής λογικής»
Περί τρέλας, Εκδόσεις Κοβάλτιο, σ. 93.
Ως φριχτή λογική αναφέρει ο Πόε τις στιγμές που η πραγματικότητα επέστρεφε για να του θυμίσει με βία την ασθένεια της συζύγου του, και εδώ βλέπουμε τις καταστάσεις που ο νους δημιουργεί μια πλαστή τρέλα, έτσι ώστε να σωθεί το πνεύμα από την απόλυτη παράνοια. Πλαστή τρέλα ως διέξοδο…
Ο πόνος που βίωνε η Σέλλεϋ στις επιστολές του επόμενου κεφαλαίου, μπορεί να προκλήθηκε από παρόμοιο γεγονός με αυτό που βίωσε ο Πόε, αλλά το πένθος της έχει διαφορετική συμπεριφορά. Η Σέλλεϋ δεν δείχνει την ίδια ηφαιστειακή ορμητικότητα με αυτή του πρώτου των καταραμένων ποιητών. Αλλά πενθεί με μία υπόκωφη κραυγή, μια μελαγχολική λυρικότητα, κατά την οποία εξυψώνει τον αγαπημένο της και αδικοχαμένο Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, στο βάθρο των μικρών θεών, γράφοντας επιστολές «ύμνους» για αυτόν που την «ανύψωσε στην ουράνια ευτυχία».
«Ήμουν τυχερή που απόθεσα –δίχως φόβο- τη μοίρα στα χέρια εκείνου που –όντας ανώτερος από όλους τους άντρες, φωτεινό «συμπαντικό» πνεύμα, έγκλειστο σε επίγειο ναό- με ανύψωσε στην ουράνια ευτυχία.»
Περί τρέλας, Εκδόσεις Κοβάλτιο, σσ. 101- 102.
Εν κατακλείδι, η ανάγνωση του βιβλίου Περί Τρέλας ήταν μια διαδρομή γεμάτη μικρά αναγνωστικά σοκ, προβληματισμούς, συχνές αναζητήσεις σε βιογραφίες και λογοτεχνικά έργα των συγκεκριμένων προσωπικοτήτων και μικρές και μεγάλες πνευματικές ανησυχίες. Εν ολίγοις κόντεψα να οδηγηθώ και εγώ στην τρέλα. Το βέβαιο είναι ότι δεν είμαι ικανή να απαντήσω στο ερώτημα με το οποίο επέλεξα να ξεκινήσω την εισαγωγή μου. Αυτό όμως δεν έχει σημασία, διότι στην ανάγνωση του Περί Τρέλας δεν είναι αυτός ο προορισμός. Δεν υπάρχει προορισμός. Μόνο η διαδρομή. Μια διαδρομή στο μυαλό και τα αισθήματα ανθρώπων πρότυπα, τεραστίων διαστάσεων, των οποίων η διάνοια τους είναι η αιτία να μπουν στο βάθρο της παγκόσμιας διανόησης.
Το προτείνω σε όλους ανεξαρτήτως. Και αν κάποιος από εσάς κάνοντας βουτιά στα εσώψυχα αυτών των τεραστίων προσωπικοτήτων, μπορέσει να μου απαντήσει, μην διστάσει να το κάνει: Η διάνοια οδηγεί στην παραφροσύνη ή παραφροσύνη στη διάνοια;
Το προτείνω σε όλους ανεξαρτήτως. Και αν κάποιος από εσάς κάνοντας βουτιά στα εσώψυχα αυτών των τεραστίων προσωπικοτήτων, μπορέσει να μου απαντήσει, μην διστάσει να το κάνει: Η διάνοια οδηγεί στην παραφροσύνη ή παραφροσύνη στη διάνοια;
Από το οπισθόφυλλο:
Αντονέν Αρτώ, Βιρτζίνια Γουλφ, Φρήντριχ Νίτσε, Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Μαίρη Σέλλεϋ.
Πέντε από τις σημαντικότερες διάνοιες της παγκόσμιας λογοτεχνίας και φιλοσοφίας αποκαλύπτουν, αποτυπώνουν, εμβαθύνουν ή βυθίζονται στην ψυχική τους κατάρρευση, ισορροπώντας μεταξύ εξομολόγησης και συγγραφικής δεξιοτεχνίας.
Η έκδοση περιλαμβάνει 34 επιστολές, που συνθέτουν την αγωνιώδη κραυγή του απόκληρου πνεύματος προς την κοινωνία.
Η έκδοση περιλαμβάνει 34 επιστολές, που συνθέτουν την αγωνιώδη κραυγή του απόκληρου πνεύματος προς την κοινωνία.
Περιεχόμενα:
Αντί Προλόγου
Αντονέν Αρτώ
Βιρτζίνια Γουλφ
Φρήντριχ Νίτσε
Έντγκαρ Άλλαν Πόε
Μαίρη Σέλλεϋ
Αντονέν Αρτώ
Βιρτζίνια Γουλφ
Φρήντριχ Νίτσε
Έντγκαρ Άλλαν Πόε
Μαίρη Σέλλεϋ
Μετάφραση:
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΛΑΜΠΡΙΑΝΑ, ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ
Αριθμός Σελίδων: 128
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κοβάλτιο.
https://wordpress64426.wordpress.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου