Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΣΕΒΗΡΩΝ
Στο εξώφυλλο: Ξυλογραφία με τέμπερα η οποία απεικονίζει τον Σεπτίμιο Σεβήρο, την Ιουλία Δόμνα και τους γιούς τους Καρακάλλα και Γέτα_2ος αιώνας μ.Χ_μουσείο Staatliche Βερολίνου. Στην ξυλογραφία το πρόσωπο του Γέτα είναι αλλοιωμένο λόγω των αντιποίνων του Καρακάλλα (damnatio memorae).
Γράφει ο Χείλων
«Αν ζητούσαν από κάποιον να καθορίσει την ιστορική περίοδο, κατά την οποία η κατάσταση του ανθρώπινου γένους ήταν η πλέον ευτυχισμένη και ευημερούσα………..σίγουρα θα ανέφερε αυτήν που μεσολάβησε από το θάνατο του Δομητιανού μέχρι την διαδοχή του Κομμόδου». Γίββων «Η παρακμή και η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας».
Ο Δομιτιανός (νεότερος γιος του Βεσπασιανού) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που κυβέρνησε κληρονομικώ δικαίω (κληρονόμησε την θέση από τον πατέρα του). Για τα επόμενα ογδόντα χρόνια, κυβέρνησαν την Ρώμη οι αποκαλούμενοι «θετοί» αυτοκράτορες (Νέρβας, Τραϊανός,Αδριανός, Αντωνίνος Πίος, Μάρκος Αυρήλιος). Ήσαν άνδρες οι οποίοι είχαν επιλεγεί για τις ικανότητές τους και όχι λόγω κληρονομικού δικαιώματος, γεγονός που επέτρεψε στην Ρώμη να βιώσει την ευτυχή περίοδο που αναφέρει ο Γίββων και η οποία λήγει με την βασιλεία του Κομμόδου.
Ο Μάρκος Αυρήλιος Κόμμοδος (180-192 μ.Χ.) γιος τουΜάρκου Αυρήλιου και της Φαυστίνας ήταν δεκαοκτώ ετών όταν έγινε αυτοκράτορας και σε αντίθεση με τον πατέρα του δεν έχαιρε μεγάλης δημοφιλίας διότι θεωρείτο «παράνομος». Με την άνοδο του, σύμφωνα με την μαρτυρία του συγκλητικού Δίωνα Κάσσιου, ο οποίος κατέγραψε πολλά από τα γεγονότα της εν λόγω περιόδου «η ιστορία μας τώρα υποβαθμίζεται από το βασίλειο του χρυσού σε αυτό του σιδήρου και της σκουριάς, όπως και η καθημερινή ζωή των Ρωμαίων» (LXXII.36.4).
Ο Κόμμοδος αδιαφορεί για τις υποθέσεις του κράτους και αφιερώνεται στις απολαύσεις της «αυλής», με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μια σειρά από δολοπλοκίες και συνωμοσίες. Η αδελφή του Λουσίλα υποκινεί μία απόπειρα δολοφονίας, αλλά ο εκτελεστής αντί να δολοφονήσει τον αυτοκράτορα, ανάλωσε τον χρόνο του στην διαφήμιση της αποστολής του με αποτέλεσμα να εξουδετερωθεί. Στη συνέχεια ο Κόμμοδος, εκχώρησε δικαιοδοσίες αρχικά στον Tigidius Perennis, (ύπαρχος της πραιτοριανής φρουράς) και κατόπιν στον Κλέανδρο (απελεύθερος = πρώην σκλάβος που απέκτησε την ελευθερία του) οι οποίοι όμως εκμεταλλεύθηκαν την εξουσία που τους δόθηκε και συνωμότησαν κατά του Κομμόδου με αποτέλεσμα να εκτελεσθούν.
Ο Κόμμοδος απαιτούσε να λατρεύεται ως Θεός – ταυτίστηκε με τον Ηρακλή – και οι μήνες του έτους μετονομάστηκαν, συνοδευόμενοι από τους τίτλους που κατείχε. Όταν το 191 μ.Χ, μια καταστροφική πυρκαγιά κατέστρεψε τον Ναό της Ειρήνης (μεγαλύτερος και πιο όμορφος από όλα τα κτίρια της πόλης, όπως αναφέρει ο Ηρωδιανός) και τον ναό τηςΒέστα (θεά της Εστίας) εκθέτοντας το ιερό Παλλάδιο σε κοινή θέα, ο Κόμμοδος θεωρώντας τον εαυτό του ως δεύτερο ιδρυτή της Ρώμης, διέταξε την ανοικοδόμηση, μετονομάζοντάς την σε Colonia Commodiana (Κομμόδια αποικία).
Η μεγαλομανία του επεκτάθηκε στο Αμφιθέατρο, όπου αγωνίσθηκε ως μονομάχος, παρά την κοινωνική απαξίωση που είχε η εν λόγω κατηγορία.
Τον Σεπτέμβριο του 192 μ.Χ., όταν εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στους αγώνες, είχε δώσει εντολή να παρίστανται όλοι οι Συγκλητικοί και όπως αναφέρει ο Δίων κάποια στιγμή όταν σκότωσε μία στρουθοκάμηλο, στράφηκε προς αυτούς κρατώντας στο ένα χέρι το κομμένο κεφάλι και στο άλλο το αιμοσταγές ξίφος, υποδηλώνοντας ότι θα τους αντιμετώπιζε με τον ίδιο τρόπο. Όπως αναφέρει ο Δίων ήταν τέτοιος ο παραλογισμός του θεάματος με την στρουθοκάμηλο να τρέχει ακέφαλη και ταυτόχρονα να απειλείται η ζωή τους, ώστε οι Συγκλητικοί αναγκάσθηκαν να μασήσουν τις δάφνες από τα διαδήματα, προκειμένου να συγκρατήσουν τα γέλια
O Δίων και ο Ηρωδιανός παρίσταντο στους Πληβείους αγώνες τον Νοέμβριο, όταν ο Κόμμοδος, παρουσιάστηκε ως Ηρακλής Venator (κυνηγός). Σύμφωνα με τον Ηρωδιανό, στους εν λόγω αγώνες προσήλθαν άνθρωποι από όλη την Ιταλία και τις γειτονικές επαρχίες, προκειμένου να παρακολουθήσουν το θέαμα ενός αυτοκράτορα της Ρώμης ο οποίος «είχε υποσχεθεί να σκοτώσει όλα τα άγρια ζώα με το χέρι και να συμμετάσχει σε μονομαχίες με τους πιο δυνατούς μονομάχους». Σε αυτήν την παρωδία κυνηγιού (venatio) ο Κόμμοδος μέσα από την ασφάλεια ενός υπερυψωμένου κτίσματος, σκότωσε λιοντάρια και αρκούδες (περίπου εκατό) λεοπαρδάλεις, ελάφια και γαζέλες, μια τίγρη, έναν ιπποπόταμο και έναν ελέφαντα. Χαρακτηριστικό της υπερβολής η οποία χαρακτήριζε τον Κόμμοδο αποτελεί το γεγονός ότι λόγω της εμμονής του με το κυνήγι άγριων ζώων, πέρασαν περισσότερα από εξακόσια χρόνια πριν εμφανισθεί πάλι ιπποπόταμος στην Ευρώπη.
Για το νέο έτος, ο Κόμμοδος σχεδίαζε να σκοτώσει τους εκλεγμένους υπάτους και κατόπιν ντυμένος ως μονομάχος, να εμφανισθεί στον λαό της Ρώμης ως ύπατος στη θέση τους. Την παραμονή του 192 μ.Χ, ενώ επρόκειτο να αγωνισθεί ως Σεκιούτορας (κατηγορία μονομάχου) ηΜαρκία αγαπημένη παλλακίδα του αυτοκράτορα, ανακαλύπτει το όνομά της, μαζί με τα ονόματα του Εκλεκτού(αρχιθαλαμηπόλου) και του Κουίντου Αιμίλιου Λαίτου(επικεφαλής πραιτοριανών) σε λίστα προγραφής και προκειμένου να σωθούν, στραγγαλίζουν τον Κόμμοδο στο λουτρό του.
Έτσι πέθανε ο τελευταίος από τους Αντωνίνους και σύμφωνα με τον Δίωνα «η μεγαλύτερη κατάρα των Ρωμαίων, μεγαλύτερη από οποιαδήποτε λοιμό ή οποιοδήποτε έγκλημα». Μετά την δολοφονία ενημερώθηκε ο Πέρτιναξ, ο οποίος ήταν Έπαρχος της πόλης και πιθανόν μέλος της συνωμοσίας. Ήταν σχεδόν μεσάνυχτα, όταν αυτός έσπευσε στο πραιτοριανό στρατόπεδο, όπου η φρουρά δια βοής αναφώνησε το όνομά του (αποδοχή εξουσίας) και στη συνέχεια μετέβη στη Σύγκλητο. Η Historia Augusta (συλλογή βιογραφιών των Ρωμαίων αυτοκρατόρων εκδοθείσα περί το 4ο αι. μ.Χ) καταγράφει την οργισμένη αντίδραση αποκήρυξης της Συγκλήτου στην αναγγελία δολοφονίας του Κομμόδου:
«Αυτόν που τους σκότωσε όλους, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος, αυτόν που σκότωσε άτομα όλων των ηλικιών, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος, αυτόν που σκότωσε άνδρες και γυναίκες, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος, αυτόν που δεν χαρίσθηκε στο ίδιο του το αίμα, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος, αυτόν που λεηλάτησε ναούς, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος, αυτόν που κατέστρεψε διαθήκες, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος, αυτόν που λεηλάτησε την ζωή, αφήστε τον να σύρεται αγκιστρωμένος»
Σε ηλικία εξήντα έξι ετών, ο Πούπλιος Έλβιος Πέρτιναξγιος σκλάβων και γραμματικός, στέφεται αυτοκράτορας,αλλά όπως αναφέρει ο Δίων: «απέτυχε νακατανοήσει………ότι ουδείς δύναται να μεταρρυθμίσει αμέσως τα πάντα με ασφάλεια και ειδικότερα ηαποκατάσταση ενός κράτους, απαιτεί χρόνο και σοφία(LXXIV.10)». Αλλάζοντας τόσα πολλά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, θα αποξένωνε τόσο τους πραιτοριανούςοι οποίοι φοβούνταν την απώλεια των προνομίων που τους είχε χορηγήσει ο Κόμμοδος, όσο και την διοίκηση του παλατιού, την οποία κατηγόρησε για έλλειμα στοαυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο. Σε μια προσπάθεια νααναπληρωθούν τα κεφάλαια που σπαταλήθηκαν από τον Κόμμοδο, δημοπρατήθηκαν τα χρυσά κράνη, καθώς και τα γεμάτα κοσμήματα όπλα που είχε χρησιμοποιήσει στην αρένα.
Αλλά τα μέτρα που εισήγαγε ήταν αντιλαϊκά με αποτέλεσμα να οργανωθούν πολλές απόπειρες πραξικοπήματος. Τότε με πρωτοβουλία του Λαίτου, ένα άγημα στρατιωτώνσυναντήθηκε με τον ηλικιωμένο αυτοκράτορα και όταναυτός επιχείρησε να τους εξηγήσει την αναγκαιότητα λήψης των μέτρων, οι στρατιώτες φωνάζοντας «εμείς σου δώσαμε αυτό το ξίφος» άρχισαν να τον χτυπούν ενώ είχε καλύψει το κεφάλι του με την τήβεννο του προσευχόμενοςκαι κατόπιν αφού τον μαχαίρωσαν, τον αποκεφάλισαν και κάρφωσαν το κεφάλι του σε δόρυ. Είχε κυβερνήσει μόλιςογδόντα επτά ημέρες.
Χωρίς προφανή διάδοχο, οι πραιτοριανοί προσφέρουν την θέση του αυτοκράτορα στον πλειοδότη. Δύο υποψήφιοι παρουσιάζονται στο στρατόπεδό τους, ανταγωνιζόμενοι σε προσφορές: ο Φλάβιος Σουλπικιανός, Έπαρχος της Ρώμης και πεθερός του δολοφονημένου αυτοκράτορα και οΔίδιος Ιουλιανός, εύπορο μέλος της Συγκλήτου. Η «δημοπρασία» συνεχίστηκε μέχρις ότου ο Ιουλιανός προσέφερε 25.000 σεστέρτια ανά άτομο. Φοβούμενοι εκδίκηση από τον Σουλπικιανό, οι πραιτοριανοί επιλέγουν τον Ιουλιανό ο οποίος έχοντας επίγνωση του τι είχε συμβεί στον προκάτοχό του και γνωρίζοντας τη δική του ευπάθεια, «πέρασε την πρώτη νύχτα σε συνεχή εγρήγορση πληγμένος από μια τέτοια μοίρα».
Όντας αντιπαθής στην Σύγκλητο (λόγω φθόνου) αλλά και στους πολίτες οι οποίοι διαδήλωναν εναντίον του στο CircusMaximus, ο Ιουλιανός έχασε σύντομα και την υποστήριξη των πραιτοριανών, όταν κατέστη σαφές ότι δεν ήταν σε θέση να πληρώσει το ποσόν που είχε υποσχεθεί. Επιπλέον χωρίς υποστήριξη από τις επαρχίες, εντός δύο εβδομάδων από το θάνατο του Πέρτιναξ, οι συνοριακές λεγεώνες άρχισαν να επιλέγουν τους δικούς τους υποψηφίους όπως τον Πισκίνιο Νίγηρα κυβερνήτη της Συρίας, τον Κλόδιο Αλμπίνο, κυβερνήτη της Βρετάνης και τον Σεπτίμιο Σεβήρο, κυβερνήτη της Άνω Παννονίας στο Δούναβη. Όπως αναφέρει το Historiae Augustae: «Και έτσι σπάρθηκε ο σπόρος του εμφυλίου, στον οποίον οι στρατιώτες που προορίζονταν να πολεμήσουν τον εχθρό, στράφηκαν κατά των αδελφών τους». Ένας εξοντωτικός εμφύλιος πόλεμος επρόκειτο να ξεκινήσει, καθώς οι λεγεώνες της Ρώμης συγκρούονταν μεταξύ τους για τον έλεγχο της αυτοκρατορίας.
Αφού ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στο Carnumtum, την πρωτεύουσα της Άνω Παννονίας, ο Σεβήρος βάδισε στη Ρώμη ως εκδικητής του Πέρτιναξ. Στον Αλμπίνο προσφέρθηκε ο τίτλος του «Καίσαρα», με την προοπτική της διαδοχής, προκειμένου να διασφαλισθεί η ουδετερότητα, ενώ ο Νίγηρας είχε καθυστερήσει μοιραία στην Αντιόχεια. Ο Ιουλιανός πείθει την Σύγκλητο να δηλώσει τον Σεβήρο «δημόσιο εχθρό», εκδίδει κέρματα απεικονίζοντας τον εαυτό του ως «κυβερνήτη του κόσμου» και γενικά πράττει ότι είναι δυνατόν για να εμποδίσει τον Σεβήρο. Αλλά οι πραιτοριανοί, στους οποίους είχε ανατεθεί η κατασκευή οχυρώσεων, αποφεύγουν την εκτέλεση των έργων και οι ελέφαντες που επιστρατεύθηκαν από την αρένα αποδεικνύονται αναποτελεσματικοί. Αποστέλλονται Γερουσιαστές, οι οποίοι αντί να διαπραγματευθούν, προτιμούν να προσχωρήσουν στον Σεβήρο, στέλνονται εκτελεστές να τον δολοφονήσουν, αλλά ο Σεβήρος φυλασσόταν πολύ καλά. Σύμφωνα με το ScriptoresHistoriae Augustae, στάλθηκε ακόμα και σώμα αντιπροσώπων των Εστιάδων Παρθένων, χωρίς αποτέλεσμα.
Ο Ιουλιανός σε μια απέλπιδα προσπάθεια να κατευνάσει τον Σεβήρο, θανατώνει την Μαρκία και τον Λαίτο και εισηγείται στην Σύγκλητο να κηρύξει τον Σεβήρο συγκυβερνήτη. Με τον Σεβήρο να προελαύνει, η Σύγκλητος καθαιρεί τον Ιουλιανό και ανακηρύσσει τον Σεπτίμιο Σεβήρο (193-211 μ.Χ) αυτοκράτορα. Σύμφωνα με τον Ηρωδιανό ο στρατιώτης που στάλθηκε να εκτελέσει την εντολή βρήκε τον Ιουλιανό «μόνο και εγκαταλελειμμένο από όλους σε μια λίμνη δακρύων». Ο Δίδιος Ιουλιανός κυβέρνησε μόνο εξήντα έξι ημέρες.
Ο Σεβήρος ήταν έτοιμος να εισέλθει θριαμβευτικά στην Ρώμη. Αλλά πριν το πράξει, έβαλε τους Πραιτοριανούς να παραταχθούν έξω από την πόλη χωρίς όπλα. Περιτριγυρισμένος από τους δικούς του άνδρες, ο Σεβήρος επέπληξε δημόσια την φρουρά για τις πράξεις τους. Εκείνοι που είχαν λάβει μέρος στη δολοφονία του Πέρτιναξ εκτελέστηκαν και οι υπόλοιποι εξορίστηκαν μακριά από την Ρώμη σε απόσταση εκατό μιλίων. Για περισσότερους από δύο αιώνες, από την εποχή του Αυγούστου, η πραιτοριανή φρουρά ήταν η ελίτ του στρατού και έχαιρε απολαβών και πολιτικής επιρροής μεγαλύτερης απ’ όσο της αναλογούσε. Πλέον θα αντικαθίσταντο από στρατιώτες των λεγεώνων πιστούς στον αυτοκράτορα. Ουδέποτε στο μέλλον θα αποκτούσε τις υπερεξουσίες που είχε.
Αφού οργάνωσε μια μεγαλοπρεπή κηδεία για τονθεοποιημένο Πέριναξ, ο Σεβήρος στρέφει την προσοχή τουστους αντιπάλους του. Για τα επόμενα τέσσερα χρόνια (193-197 μ.Χ.) ξεσπούν πόλεμοι διαδοχής σε ολόκληρη τηναυτοκρατορία. Το 194 μ.Χ., ο στρατός του Νίγηρα ηττάται σεμια αποφασιστικής σημασίας μάχη στην πεδιάδα κοντά στην Ισσό, όπου ο Αλέξανδρος είχε νικήσει τον Δαρείο πριν πεντακόσια χρόνια και ο Νίγηρ αποκεφαλίζεταιπροσπαθώντας να διαφύγει προς την Αντιόχεια. Η Συρίαχωρίζεται σε δύο επαρχίες, όπως αργότερα και η Βρετανία,με το Λονδίνο και Γιόρκ ως πρωτεύουσες του νότου καιβορρά αντίστοιχα. Στη συνέχεια αφού ενέταξε τις λεγεώνεςτου Νίγηρα στις δικές του, τις οδήγησε σε αντίποινα εναντίον των Πάρθων στην Μεσοποταμία, που είχαν υποστηρίξειτους αντίπαλους του «από επιθυμία για δόξα»………..όπως αναφέρει ο Δίων. Τα πρόσφατα κατακτηθέντα εδάφη ήταν ηπρώτη σημαντική προσθήκη στην αυτοκρατορία από την εποχή του Τραϊανού πριν ενενήντα χρόνια. Επίσης πολιορκήθηκε το Βυζάντιο και τα τείχη του γκρεμίστηκαν.
Το 195 μ.Χ., συνειδητοποιώντας ότι δεν πρόκειται να διαδεχθεί τον Σεβήρο, ο Αλμπίνος αυτοανακηρύσσεταιΑύγουστος (αυτοκράτορας) και περνά στην Γαλατία, με αποτέλεσμα η Σύγκλητος, να τον ανακηρύξει δημόσιο εχθρό. Ο λαός εν τω μεταξύ ήταν απογοητευμένος με τηνπροοπτική ενός εμφυλίου πολέμου και όπως άκουσε ο Δίων στο Circus Maximus, κατά τη διάρκεια των τελευταίωναρματοδρομιών πριν τα Σατουρνάλια, οι πληβείοι,ασφαλείς στην ανωνυμία του πλήθους που αριθμούσε περί τις 200.000 άτομα, άρχισαν να φωνάζουν «Πόσο καιρό ακόμη εμείς θα υφιστάμεθα αυτήν την κατάσταση … για πόσο καιρό ακόμη θα έχουμε πόλεμο;» Ο Δίων εντυπωσιάσθηκε με την διαμαρτυρία, καθότι τόσοι πολλοίαναφωνούσαν τις ίδιες φράσεις συγχρονισμένα, σαν μιαάρτια εκπαιδευμένη χορωδία.
Αφού όρισε ως διάδοχο τον γιο του Μάρκο Αυρήλιο Σεβήρο Αντωνίνο Αύγουστο (επονομαζόμενοΚαρακάλλα, λόγω του μανδύα με κουκούλα που φορούσε) ο Σεβήρος σταθεροποίησε την εξουσία του στη Ρώμη καιβάδισε το 197 μ.Χ. εναντίον του Αλμπίνου. Στην μάχη σταπερίχωρα του Lugdunum (σημερινή Λυών) κατά την οποία οΣεβήρος έπεσε από το άλογό του, ο Αλμπίνος ηττάται καιαυτοκτονεί. Πριν το σώμα του ριχθεί στο ποτάμι, μαζί με εκείνα της συζύγου και των γιων του, ποδοπατείται από τιςοπλές του αλόγου του Σεβήρου και το κεφάλι του στέλνεταιστη Ρώμη. Όταν ο Σεβήρος επέστρεψε στη Ρώμη, κυνήγησε ανελέητα τους υποστηρικτές του Νίγηρα και του Αλμπίνου,οι οποίοι ήσαν ιδιαίτερα δημοφιλείς στην Σύγκλητο και τους πολίτες. Είκοσι εννέα συγκλητικοί οδηγήθηκαν στον θάνατο,συμπεριλαμβανομένου του Σουλπικιανού και επιπλέοναφαιρέθηκε από την Σύγκλητο η διοίκηση των λεγεώνων καιανατέθηκε στους Ιππότες (equites). Στους στρατιώτεςδόθηκε ένας μισθός και η δυνατότητα να διαμένουν στην οικία τους αντί στον στρατώνα. Οι πληβείοι κατευνάσθηκανμε δωρεές και περισσότερα θεάματα στην αρένα.
Αρχές του 198 μ.Χ., ο Σεβήρος αναχωρεί για ένα δεύτερο πόλεμο εναντίον των Πάρθων, λεηλατώντας άσκοπα την πρωτεύουσα Κτησιφώντα, «ως ο μοναδικός σκοπός της εκστρατείας ήταν να λεηλατήσουν αυτό το μέρος». Ο ίδιος επισκέφθηκε την Παλαιστίνη και τη Συρία και περιόδευσε στην Αίγυπτο, όπου αντίκρυσε το ταριχευμένο σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στην συνέχεια διέταξε να σφραγισθεί ο τάφος, ώστε ουδείς άλλος να είναι σε θέση να τον δει. Ο Σεβήρος επέστρεψε στη Ρώμη 202 μ.Χ. και κατά την απουσία του ο Καρακάλλας, αν και ήταν μόνο δεκατριών ετών παντρεύεται την κόρη του Πλαυτιανού(Plautianus) επικεφαλής των πραιτοριανών και φίλου του Σεβήρου, ο οποίος σύμφωνα με τον Δίωνα, «κατείχε την μεγαλύτερη δύναμη μεταξύ όλων των ανδρών της εποχής μου, ώστε όλοι να τον φοβούνται περισσότερο και από τον αυτοκράτορα». Ο δε Καρακάλλας τον οποίον απεχθάνονταν τόσο η σύζυγός του, όσο και ο πεθερός του, είχε απειλήσει να τους σκοτώσει με την πρώτη ευκαιρία, πράγμα που έπραξε. Ο Σεβήρος έμεινε μόνο λίγες εβδομάδες πριν αναχωρήσει ξανά για την Αφρική και την πόλη της γέννησής του, Leptis Magna (σημερινή Λιβύη)στην οποία κατασκεύασε πολλά νέα κτίρια, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου φόρουμ και βασιλικής.
Ο Σεβήρος τιμήθηκε το 203 μ.Χ. από την Σύγκλητο μεαψίδα, για τις Πάρθιες νίκες του, κατά την διάρκεια εορτασμών στα decennalia (δέκατη επέτειος εορτασμού των αυτοκρατόρων). Ήταν η πρώτη σημαντική αρχιτεκτονική προσθήκη στο φόρουμ μετά από ογδόντα χρόνια, κατασκευασμένη στο σημείο, όπου ο Σεβήρος φαντάστην πτώση του Πέρτιναξ από το άλογό του. Χτισμένη αντιδιαμετρικά από την αψίδα του Αυγούστου, η οποία επίσης είχε ανεγερθεί για τον θρίαμβο κατά των Πάρθων, το νέο μνημείο συνέδεε συμβολικά τον τωρινό αυτοκράτορα της Ρώμης με τον προηγούμενο.
Το 207 μ.Χ., υπήρξαν αναφορές για αναταραχή στην Βρετανία, καθότι οι βάρβαροι της επαρχίας ήταν σε κατάσταση εξέγερσης, λεηλατώντας την ύπαιθρο και καταστρέφοντας σχεδόν τα πάντα. Μια δεκαετία νωρίτερα, ο Αλβίνος είχε μεταφέρει τις λεγεώνες του στην Γαλατία, αφήνοντας τα σύνορα αποδυναμωμένο, γεγονός που εκμεταλλεύθηκαν οι Καληδόνες και άλλες φυλές. Η είδηση απετέλεσε ευκαιρία για τον Σεβήρο για να πάρει μαζί τους δύο γιους του, τον Καρακάλλα και τον Γέτα, οι οποίοι μισούσαν ο ένας τον άλλο, προκειμένου να λάβουν το βάπτισμα του πυρός. Όπως αναφέρει ο Δίων «ο Καρακάλλας αποπειράθηκε να σκοτώσει τον πατέρα του κατά την διάρκεια του ταξιδιού, όμως ο Σεβήρος δεν αντέδρασε υπερισχύοντας η αγάπη για τους απογόνους του, αλλά με αυτόν τον τρόπο πρόδιδε τον άλλο του γιό, διότι γνώριζε καλά τι επρόκειτο να συμβεί στο μέλλον».
Όσον αφορά στην Βρετανία ήταν αποφασισμένος, άπαξ δια παντός να κατακτήσει το ενοχλητικό νησί και όντως επέτυχε αρκετές νίκες. Ο Σεβήρος πέθανε στο Γιόρκ το 211 μ.Χ., αφού έχρισε τον Γέτα συναυτοκράτορα με τον Καρακάλλα, λέγοντας στους γιους του «να είναι αγαπημένοι, να φροντίζουν τους στρατιώτες και να αδιαφορούν για όλα τα άλλα» Ο Καρακάλλας, ενδιαφερόμενος περισσότερο για την εύνοια των στρατιωτών παρά για την νίκη, εγκατέλειψε τα εδάφη που είχε κερδίσει και επέστρεψε με τη μητέρα και τον αδελφό του στην Ρώμη, μεταφέροντας τις στάχτες του πατέρα του.
Ο Καρακάλλας προσπαθεί να αποκτήσει την αποκλειστική εξουσία, αλλά ο Γέτας υποστηρίζεται από την Σύγκλητο και την μητέρα τους Ιουλία Δόμνα. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο αδελφών ήταν έντονος φθάνοντας μέχρι του σημείου να υπάρχουν διαφορετικές είσοδοι στο ανάκτορο τουΠαλατίνου Λόφου. Κάποια στιγμή συζητήθηκε η πιθανότητα να διαιρεθεί η αυτοκρατορία αλλά η μητέρα τους διαφώνησε, λέγοντας χαρακτηριστικά «αν διαιρεθεί θα πρέπει να διαιρέσουν και την ίδια». Ο Καρακάλλας σχεδίασε να δολοφονήσει τον Γέτα στα Σατουρνάλια, αλλά το σχέδιο απέτυχε και τελικά βρήκε την ευκαιρία όταν έπεισε την μητέρα τους να κανονίσει συνάντηση μεταξύ τους προκειμένου να συμφιλιωθούν και κατά την διάρκεια της δολοφόνησε τον Γέτα ο οποίος ξεψύχησε στην αγκαλιά της μητέρας του
Όταν ο Καρακάλλας (211-217 μ.Χ.) ανέλαβε αυτοκράτορας διέταξε damnatio memoriae (ιστορική διαγραφή) με αποτέλεσμα όλα τα στοιχεία που αφορούσαν στον νεκρό αδελφό του να διαγραφούν, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς, στην επιγραφή της αψίδας του Σεβήρου (όπου κάποιος μπορεί να παρατηρήσει ότι η τέταρτη γραμμή σε μεγάλο βαθμό έχει λαξευθεί). Αφού κατευνάζει τους πραιτοριανούς με μια σημαντική αύξηση στην αμοιβή λέγοντας «Είμαι ένας από εσάς και με νοιάζει να ζω μόνο για εσάς, ώστε να μπορώ να σας κάνω πολλές χάρες και όλοι οι θησαυροί είναι δικοί σας», το 212 μ.Χ. είχε «καθαρίζει» την Ρώμη από υποστηρικτές του αδελφού του, δολοφονώντας περίπου είκοσι χιλιάδες άτομα. «Δεν επέζησαν ούτε καν τα άτομα τα οποία κάποτε απλώς μίλησαν με τον Γέτα. Αθλητές και ηνίοχοι και ηθοποιοί από όλες τις τέχνες και το χορό – τα πάντα που απολάμβανε ο Γέτας βλέποντας ή ακούγοντας – καταστράφηκαν» (Ηρωδιανός).
Αισθανόμενος ενοχές και γενικότερα άβολα στην Ρώμη, το επόμενο έτος ο Καρακάλλας εκστρατεύει κατά των Γερμανών και μεταβαίνει αρχικά στο Ίλιον για να επισκεφθεί τον υποτιθέμενο τάφο του Αχιλλέα (ο ίδιος διακοσμεί με γιρλάντες και λουλούδια) στη συνέχεια στην Αντιόχεια, και τελικά στον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Αλεξάνδρεια, την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στην αυτοκρατορία, όπου εντελώς ανεξήγητα διέταξε τη σφαγή χιλιάδων νέων ανδρών. Αργότερα, το 217 μ.Χ., μετά την επιστροφή του στην Αντιόχεια για να οδηγήσει τις λεγεώνες του εναντίον των Πάρθων, ο Καρακάλλας δολοφονείται. Στεκόμενος στην άκρη του δρόμου για να ανακουφίσει τον εαυτό του, ενώ οι στρατιώτες είχαν γυρίσει τις πλάτες τους από διακριτικότητα και σεβασμό, δολοφονήθηκε από τον σωματοφύλακά του Ιούλιο Μαρτιάλη, κατόπιν προτροπής του Μακρίνου, ενός πραιτοριανού αξιωματικού, ο οποίος φοβόταν ότι η συνωμοσία του εναντίον του αυτοκράτορα θα αποκαλυφθεί. Υποκρινόμενος αθωότητα ο Μακρίνος (217-218 μ.Χ.) ανακηρύσσεται αυτοκράτορας από τους στρατιώτες……….ο πρώτος μη συγκλητικός.
Όσο αντιπαθής και αν ήταν ο Καρακάλλας, άφησε παρακαταθήκη ένα από τα πλέον διάσημα νομικά μέτρα της αρχαιότητας την Constitutio Antoniniana, ένα διάταγμα που χρονολογείται από το 212 μ.Χ., με το οποίο χορήγησε δικαιώματα Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους ελεύθερους κατοίκους της αυτοκρατορίας, κάτι που μέχρι τότε προβλεπόταν μόνο για τους Ιταλούς και λίγους επιλεγμένους κατοίκους των επαρχιών. Με αυτόν τον τρόπο τους ενέτασσε στις υποχρεώσεις και τους φόρους των Ρωμαίων πολιτών, οι οποίοι εν τω μεταξύ διπλασιάστηκαν. Το μέτρο δεν φάνταζε σημαντικό εκείνη την χρονική στιγμή, διότι η διάκριση μεταξύ πολιτών και μη πολιτών αποτελεσματικά είχε αντικατασταθεί από την διάκριση μεταξύ honestiores και humiliores (πλούσιοι και φτωχοί). Ο Καρακάλλας έχτισε επίσης ένα από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία της αυτοκρατορικής Ρώμης, τα Λουτρά του Καρακάλλα (Thermae Antoniniana) τα οποία ήσαν πολυτελώς διακοσμημένα και περιβάλλονταν από κήπους και υπαίθριο γυμναστήριο, καθώς και μια συλλογή έργων τέχνης που περιλάμβανε τον Belvedere Torso (ανδρικός κορμός πιθανότατα του Ηρακλή καθήμενου σε δέρμα ζώου) και τον Ηρακλή του Λύσιππου (Farnese Hercules). Το τεράστιο συγκρότημα μπορούσε να φιλοξενήσει χίλιους εξακόσιους λουόμενους, γεγονός ασήμαντο συγκρινόμενο με τους τεράστιους τρούλους και πανύψηλους θόλους των λουτρών. Ίσως στην προκειμένη περίπτωση ταιριάζει αυτό που είχε γράψει ο Μάρκος Βαλέριος Μαρτιάλης (Ρωμαίος ποιητής επιγραμμάτων) για άλλον αυτοκράτορα: «τι χειρότερο από τον Νέρωνα, τι καλύτερο από τα λουτρά του Νέρωνα».
Άρρωστη και πιεζόμενη από τον Μακρίνο να εγκαταλείψει την Αντιόχεια, η Ιουλία Δόμνα αυτοκτόνησε λίγο μετά το θάνατο του γιου της. Το ωροσκόπιο της κόρης του αρχιερέα του θεού του ήλιου Ηλιογάβαλου (Heliogabalus), είχε προείπει ότι θα παντρευόταν έναν βασιλέα, κάτι που πρέπει να κέντρισε το ενδιαφέρον του Σεβήρου, ο οποίος ήταν έντονα προληπτικός. Ήταν προστάτις των συγγραφέων, εξ’ ου και ο φιλόσοφος Φιλόστρατος, συνέγραψε την ζωή του Απολλώνιου κατόπιν αιτήσεώς της. Η Ιουλία Δόμνα ήταν η πρώτη από τις Συριακές πριγκίπισσες που άσκησαν τέτοια επιρροή στους αυτοκράτορες της Ρώμης.
Η αδελφή της Ιουλία Μαίσα όντας απρόθυμη να αποδεχθεί τον Μακρίνο, εξασφαλίζει την υποστήριξη μιας εκ των λεγεώνων της Συρίας και προωθεί τον εγγονό της στην διεκδίκηση του θρόνου της Ρώμης. Εν τω μεταξύ ο Μακρίνος, του οποίου η προσβλητική συγκατοίκηση με τους Πάρθους είχε δυσαρεστήσει τον στρατό, ηττάται και σκοτώνεται. Είχε κυβερνήσει λίγο περισσότερο από ένα έτος.
Ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος, γνωστός ωςΗλιογάβαλος (218-222 μ.Χ.) σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών ανακηρύσσεται αυτοκράτορας, ενώ η πραγματική εξουσία ασκείτο από την γιαγιά του, Ιουλία Μαίσα και την μητέρα τουΙουλία Σοαίμια (Julia Soaemias). Αυτός και η οικογένειά του έφθασαν από τη Συρία το 219 μ.Χ. για να αρχίσει αυτή που οι ιστορικοί αναφέρουν ως την πιο παράξενη περίοδο της Ρωμαϊκής ιστορίας. Φανατικός θρησκόληπτος με σεξουαλικές ροπές, ο Ηλιογάβαλος παντρεύτηκε μιαβεσταλίνα (παρθένα ιέρεια της θεάς Βέστας = Εστίας)για να συμβολίσει τον γάμο μεταξύ της Συρίας και του Ρωμαϊκού Πάνθεου, χτίζοντας έναν μεγαλοπρεπή ναό, τοΗλιογάβαλο (Elagaballium) αφιερωμένο στον ομώνυμο θεό του οποίου ήταν κληρονομικώ δικαίω ιερέας και έφερε το όνομά του.
Τα ιερά σύμβολα της Ρώμης, συμπεριλαμβανομένων τουΠαλλαδίου και της Αιώνιας Φλόγας, καθώς και εκείνα των Χριστιανών και των Εβραίων, μεταφέρθηκαν στο ναό του Ηλιογάβαλου, ο οποίος πλέον ήταν η κυρίαρχη θεότητα – υπερισχύοντας ακόμη και έναντι του Διός. Αυτή η συμπεριφορά όμως άρχισε να ανησυχεί την Ιουλία Μαίσα η οποία έχοντας έναν ακόμη εγγονό, το παιδί της άλλης κόρηςΙουλίας Μαμαίας (Julia Mamaea) πείθει τον Ηλιογάβαλο να χρήσει τον εξάδελφό του Αλέξανδρο ως Καίσαρα και κληρονόμο.
Όταν μετάνοιωσε για την επιλογή της και προσπάθησε να τον σκοτώσει, ο Ηλιογάβαλος και η μητέρα του δολοφονήθηκαν αντ’ αυτού και το σώμα του αυτοκράτορα ρίχθηκε στον Τίβερη.
Ο Αλέξανδρος Σεβήρος (222-235 μ.Χ.) σε ηλικία περίπου δεκατεσσάρων ετών, θα κυβερνούσε επί δεκατρία χρόνια, υπό την ζηλόφθονη κηδεμονία της μητέρας και της γιαγιάς του. Οι παλιοί θεοί αποκαταστάθηκαν στα ιερά τους και το Ηλιογάβαλο αφιερώθηκε στον Δία Εκδικητή (JupiterUltor). Εκείνη την χρονική περίοδο, η αυτοκρατορία βρισκόταν υπό αυξανόμενη απειλή, καθότι οι Πέρσες είχαν ανατρέψει τους Πάρθους, παραδοσιακούς εχθρούς της Ρώμης και το 230 μ.Χ. εισέβαλαν στην Μεσοποταμία, θέτοντας την Συρία σε κίνδυνο. Ενόσω ο Αλέξανδρος υπερασπιζόταν τις ανατολικές επαρχίες, οι Γερμανικές φυλές εκμεταλλεύτηκαν την απουσία του και απείλησαν τα βόρεια σύνορα. Ο Αλέξανδρος επέστρεψε στη Ρώμη και στη συνέχεια αναχωρεί για τον Ρήνο, έτοιμος να διαπραγματευθεί και να καταβάλει λύτρα στους Γερμανούς, γεγονός που εξόργισε τους στρατιώτες του οι οποίοι τον δολοφονούν και σύμφωνα με τον Ηρωδιανό πεθαίνει«κλαίγοντας και κατηγορώντας την μητέρα του για τις συμφορές του».
Οι Σεβήροι κυβέρνησαν επί σαράντα δύο έτη, ενώ τα επόμενα πενήντα χρόνια, επικράτησε χάος και απελπισία χαρακτηρίζοντας την εν λόγω χρονική περίοδο ως την σκοτεινότερη στην ιστορία της Ρώμης.
Βιβλιογραφία
Septimius Severus: The African Emperor (1971) by Anthony Birley
The Antonines: The Roman Empire in Transition (1994) by Michael Grant
The Severans: The Changed Roman Empire (1996) by Michael Grant
Chronicle of the Roman Emperors (1995) by Chris Scarre
The Roman Empire (1992) by Colin Wells
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου