ΜΑΛΤΑ ΙΒΑ

Μάλτα ίβα

Posted by sarant στο 7 Νοεμβρίου, 2016

Σύμφωνα με τον μύθο, κάποτε, γύρω στον 16ο-17ο αιώνα, ο σουλτάνος έστειλε τον καπουδάν πασά με μεγάλη αρμάδα να κυριέψει τη Μάλτα. Επειδή όμως οι τουρκαλάδες (αυτός που λέει τον μύθο, έτσι τους αποκαλεί) είναι μπουνταλάδες περί τα ναυτικά, δεν κατάφεραν να βρουν τα νησιά κι έτσι γύρισαν πίσω άπρακτοι, οπότε ο καπουδάν πασάς δικαιολογήθηκε στον σουλτάνο «Μάλτα γιοκ εφέντημ'», φράση που έκτοτε έμεινε παροιμιώδης για  να δείχνει τη μπουνταλοσύνη των τουρκαλάδων.

Αναφορές σε αυτή την ιστορία θα έχετε ακούσει στο σχολείο ή στα μέσα ενημέρωσης ή σε φιλικές συντροφιές. Τη λέω ιστορία, αλλά ασφαλώς δεν συνέβη έτσι -αν μη τι άλλο, υπήρξε μια εποχή που το οθωμανικό ναυτικό, έστω και με χριστιανικά πληρώματα ή μη τουρκικής καταγωγής καπετάνιους κυριαρχούσε στη Μεσόγειο.

Ωστόσο η φράση «Μάλτα γιοκ», που τη λέμε εμείς χαιρέκακα για να κοροϊδέψουμε τους γείτονες, δεν είναι ελληνικής αποκλειστικά κοπής: την ξέρουν και οι Τούρκοι, την ξέρουν και οι Μαλτέζοι. Υπάρχει μια άλλη εκδοχή, που αποδίδει τη γέννηση της φράσης όχι σε λειψή ναυτοσύνη αλλά σε στρατήγημα. Γύρω στο 1640, λέει (παράδειγμα, στο τέλος του άρθρου)  ο σουλτάνος Ιμπραήμ ο Α’, ο τρελός (Ντελή Ιμπραήμ), διάταξε τον καπουδάν πασά να σαλπάρει για τη Μάλτα. Ο ναύαρχος, που καμιά πηγή δεν έχω βρει να παραδίδει το όνομά του, γνωρίζοντας ότι το μικρό νησί θα ήταν σκληρό καρύδι, όπως είχε απλωμένον τον μεγάλο ναυτικό χάρτη της Μεσογείου στο τραπέζι, άφησε να στάξει λιωμένο κερί από το σαμντάνι που τους φώτιζε πάνω στον χάρτη, φροντίζοντας να πέσει ακριβώς στο σημείο όπου ήταν η Μάλτα -οπότε είπε το «Μάλτα γιοκ εφέντη», τάχα ότι δεν την έβρισκε ο χάρτης -και αντί για τη Μάλτα, σαλπάρανε για την Κρήτη, που με πολλά βάσανα την κυριέψανε ύστερα από πόλεμο που κράτησε πάνω από είκοσι χρόνια.

Η Μάλτα είναι μικρό μέρος, εύκολα μπορεί να τη σκεπάσουν στον χάρτη μια-δυο σταγόνες λιωμένο κερί. Το μεγαλύτερο νησί, που λέγεται Μάλτα, έχει έκταση μόλις 246 τετρ. χιλιόμετρα, κι επειδή αυτό δεν μας λέει και πολλά αρκεί να σκεφτούμε ότι είναι αρκετά μικρότερο από τα Κύθηρα (280 τχ.) και μόλις μικρότερο από τη Νικαριά (255). Το μικρότερο νησί, το Γκότζο, έχει 67 τ.χ. δηλαδή είναι ελάχιστα μεγαλύτερο από την Κάσο (66) και μικρότερο από τη Σίφνο (74). Το τρίτο νησάκι, το Κομίνο, είναι μια σταλιά, 3,5 τ.χ. -πες Κάτω Κουφονήσι -και τα άλλα ακατοίκητα, κι ακόμα μικρότερα. Ωστόσο, σε τόσο μικρήν έκταση χωράει πληθυσμός 420.000 κατοίκων.

Για να γυρίσουμε στην ιστορία με το Μάλτα γιοκ, η εκδοχή με τον λεκέ από το κερί φαίνεται πιο λογική, επειδή οι Οθωμανοί ήξεραν πολύ καλά πού είναι η Μάλτα, αφού είχαν προσπαθήσει να την κυριέψουν το 1566, όταν την πολιόρκησαν αλλά δεν κατάφεραν να λυγίσουν την αντίσταση των Ιπποτών που είχαν επικεφαλής τον μεγάλο μάγιστρο Λα Βαλέτ, προς τιμή του οποίου ονοματίστηκε η Βαλέτα που άρχισε να χτίζεται μόλις έφυγαν οι Τούρκοι. Παραλίγο να τα κατάφερναν πάντως -και ακριβώς επειδή η Μάλτα δεν είναι Κρήτη, παρόλο που οι οθωμανοί είχαν πατήσει στο νησί, δεν μπορούσαν να μείνουν για πολύ, ενώ στην Κρήτη μπορούσαν. Αλλά τα της πολιορκίας θα τα έχετε διαβάσει αν έχετε διαβάσει το μυθιστόρημα «Πανάκεια» του φίλου Παναγιώτη Κονιδάρη, που σας το είχα συστήσει θερμά όταν το ιστολόγιο έκανε τα πρώτα του βήματα.

Οπότε, μια άλλη εκδοχή για τη γέννηση της φράσης θα μπορούσε απλώς να είναι ότι το «γιοκ» δεν σημαίνει «δεν τη βρήκαμε» αλλά «δεν την κυριέψαμε».

Εγώ πάντως τη βρήκα τη Μάλτα, γι’ αυτό και στον τίτλο άλλαξα το γιοκ με το ίβα, που είναι το ‘ναι’ στα μαλτέζικα (πιθανώς ίδιας ρίζας με το έβετ το τούρκικο). Τα μαλτέζικα είναι γλώσσα αραβική, η μόνη αραβική γλώσσα που γράφεται με το λατινικό αλφάβητο -έχει όμως άφθονα δάνεια από λατινογενείς γλώσσες. Έτσι, ενώ το καλώς ορίσατε είναι Merhba (μέρχμπα), που θυμίζει το μέρχαμπα, το καλημέρα είναι μποντζού.

Η Βαλέτα είναι πολύ μικρή πόλη, χτισμένη σε λόφο γι’ αυτό και έχει μπόλικο ανεβοκατέβασμα να τη γυρίζεις -αλλά σε μισή ώρα έχεις περπατήσει από τη μια άκρη της ως την άλλη. Χαρακτηριστικό της είναι το ωχρό χρώμα του πωρόλιθου, αν είναι πωρόλιθος, στα τείχη και στα κτίρια, όπως στην Αίγινα -και τα κλειστά αυτά μπαλκόνια, που δεν είναι ακριβώς μπαλκόνια, όπως στη φωτογραφία, που τα βρίσκεις παντού.

Χτες το απόγευμα κατά τις 4 παρά, βρισκόμουν σε κάτι κήπους που λέγονται Upper Barrakka gardens, διότι έχει και άλλους που λέγονται Lower Barrakka, και φτάνοντας σε ένα ωραίο μπαλκόνι που έβλεπε απέναντι το Μπίργκου το βρήκα πλημμυρισμένο από κόσμο, σε σημείο που δεν μπορούσα να βγάλω φωτογραφία. Διακόσιοι άνθρωποι, τουρίστες ως επί το πλείστον, είχαν πιάσει όλο το μήκος του παραπέτου σαν να περίμεναν κάτι να συμβεί. Αδυνατούσα να καταλάβω τι περίμεναν και έκανα να φύγω, λέγοντας από μέσα μου ότι οι τουρίστες σε αυτό το μέρος είναι αλαφροί στο μυαλό. Ωστόσο, εκείνη την ώρα είδα μια πινακίδα που έλεγε ότι ο χαιρετιστήριος κανονιοβολισμός της ημέρας θα δινόταν στις 16.00, και πρόσεξα ότι στο παρακάτω επίπεδο υπήρχαν παραταγμένα έξι-εφτά κανόνια. Η ώρα ήταν 15.58, οπότε σπρώχνοντας αποφασιστικά έναν πιτσιρίκο πήρα κι εγώ θέση στο παραπέτο, και πράγματι ύστερα από λίγα δευτερόλεπτα μπαμ ηκούσθη στον αέρα:

Όπως και το τοπίο είναι οικείο, έτσι και οι φάτσες των ανθρώπων, που θα μπορούσαν μια χαρά να είναι δικοί μας -άλλωστε την Αθήνα του Όθωνα Μαλτέζοι χτίστες τη χτίσανε, χώρια η μαλτέζικη παροικία της Κέρκυρας με τόσα μαλτέζικης προέλευσης επώνυμα, Σκέμπρης, Μικάλεφ, Σουέρεφ, Μπουχάγιερ, Μιφσούτ, Ζαμίτ, Γκρίμας, Σπιτέρης και τα λοιπά, που τα ίδια τα βρίσκεις κι εδώ απαράλλαχτα ή σχεδόν (π.χ. Buhagiar).

Ξεσηκώνω από τις σημειώσεις ενός Κερκυραίου φίλου μερικά πράγματα για τις σχέσεις των δυο νησιών.

Το 1815 ο Μαίτλαντ, κυβερνήτης της Μάλτας, γίνεται πρώτος Αρμοστής των Ιονίων Νήσων – στο εξής υπάρχουν διαρκώς διοικητικές εμπλοκές ή σχέσεις. Π.χ. το (βρετανικής κατασκευής) «Τάγμα των Αγίου Μιχαήλ και Γεωργίου» έχει μέλη αποκλειστικά Μαλτέζους και Εφτανήσιους. Πρώτη μαζική εγκατάσταση Μαλτέζων στην Κέρκυρα, πρέπει να έγινε το 1831. Κυρίως χτίστες-μαστόροι. Αργότερα μάλλον γίνονται (και) περιβολάρηδες.

 Κυρίως περιοχή εγκατάστασης (μέσα στην πόλη) η Πόρτα-Ρεμούντα (ισχύει και σήμερα). Έξω από την πόλη (φουόρι-μούρα) στην περιοχή που λεγόταν (ως και την παιδική ηλικία μου – αλλά πια ακούγεται σπάνια) «Μαρτέζικα» – δηλ. από του Κοτσέλα (ετυμολογείται από το Γκότσο, λέει) ως τους Καπουτσίνους.

Οι νεαρές Μαλτέζες που συνάντησα, πάντως, έχουν να λένε για έναν όμορφο δικηγόρο από τη Θεσσαλονίκη.

Θα είμαι όλη την εβδομάδα εδώ, όχι όμως για τουρισμό, οπότε λίγο καιρό θα έχω -κι έτσι δεν ξέρω αν θα προλάβω να γράψω άλλο ‘ταξιδιωτικό’ άρθρο ή αν θα τη βγάλουμε με ξηρά τροφή. Θα δείξει.

Κλείνω επιστρέφοντας στη φράση Μάλτα γιοκ -και θα τελειώσω το άρθρο με ένα σχόλιο του Μποστ, δημοσιευμένο στο Αντί τον Νοέμβριο του 1989, όταν ήταν στα σκαριά η διάσκεψη κορυφής Μπους πατρός – Γκορμπατσόφ στη Μάλτα (μου το έστειλε φίλος στο Φέισμπουκ μαθαίνοντας ότι βρίσκομαι σε αυτά τα μέρη). Ο Μποστ, έχοντας καταγωγή από την Πόλη (και πιο πριν από την Αμάσεια) αγαπούσε να κοροϊδεύει τους Τούρκους:

Πολύ πονηροί αυτοί οι Τούρκοι. Για να μάθουν πού βρίσκεται η Μάλτα, έδωσαν εντολή σ’ έναν Τούρκο πλοίαρχο, την ώρα που το αρεοπλανοφώρον θα μεταφέρει τον Γκορμπατσόφ στην συνάντηση κορυφής της Μάλτας, να πάρει από πίσω με τρόπον το ρωσικόν πολεμικόν σκάφος κι έτσι να εντοπίσουν την άγνωστον αφτήν νήσον. Επίσης είπαν στον πλοίαρχον -εις περίπτοσιν και τον αντιληφθούν- να μην πει ότι είναι Τούρκος, αλλά ότι εκπροσωπεί κάποιαν μουσουλμανική μειονότητα. Όλοι όμως εις το τουρκικόν ναβαρχείον ανησηχούν μήπως αναβληθεί η συνδιάσκεψις στις 3 Δεκεμβρίου κε χαθή αφτή η μοναδική εφκερεία εντοπισμού της Μάλτας.

ΥΓ Στέλνω μέιλ σε έναν φίλο με τίτλο «Χαιρετισμούς από Βαλέτα». Το ξανακοιτάζω και συμπληρώνω: όχι τον συγγραφέα, την πόλη. Πράγματι, και το επώνυμο της μυτιληνιάς οικογένειας λογίων από εδώ θα προέρχεται.