Παροιμίες της πεθεράς μου - Κριτική προσέγγιση, (III)
http://users.sch.gr/
Δημοσίευση της Παναγιώτας Π. Λάμπρη:
75. Την καλή τη μέρα να τη βάζουμε στο σακί,
λέμε επιτατικά για τη σημασία που έχει η αξιοποίηση της καλής μέρας και γενικότερα του χρόνου, όπως ακριβώς προτρέπουν τα αποφθέγματα «Χρόνου φείδου», δηλαδή να μη σπαταλάς τον χρόνο σου και «Carpe diem», δηλαδή άδραξε τη μέρα.
76. Το αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη,
λέμε για ν’ αναδείξουμε πως για την όποια θετική εξέλιξη σε κάποιον τομέα, οφείλουμε να βάλουμε επικεφαλής κάποιον ειδικό και αποτελεσματικό, διότι, όπως λέει και η αρχαία παροιμία «Οὐχ εὔδει ποιμήν», δηλαδή ο ποιμένας δεν κοιμάται και κατ’ επέκταση κάθε υπεύθυνος γρηγορεί προκειμένου όλα να βαίνουν καλώς.
77. Το γέρο στη δουλειά και το νιό στην αγκαλιά,
λέμε σαρκαστικά για την επιθυμία ηλικιωμένης γυναίκας να έχει δυο άντρες, τον καθένα για διαφορετικό σκοπό· η παροιμιακή φράση πρέπει να προέρχεται από το πολυφωνικό τραγούδι «Από πάνω απ’ το Μοριά», στο οποίο εξελίσσεται μύθος, όπου η γριά προσπάθησε να κάνει πράξη μπουγιουρντί, το οποίο διέταζε τις γριές να παντρεύονται!
78. Το θέλει και βρεγμένο το παξιμάδι τ’,
λέμε για τον ακαμάτη που τα περιμένει όλα από τους άλλους, χωρίς να τον ενδιαφέρει πως «ἀδύνατον τόν μηθέν πράττοντα πράττειν εὖ», δηλαδή πως είναι αδύνατο να ευτυχεί κάποιος που δεν ασχολείται με καμία εργασία.51
79. Το καλό πράμα τα λεφτά τα ’χει μέσα,
λέμε τονίζοντας πως έχουμε κέρδος, όταν αγοράζουμε πράγματα καλής ποιότητας, αν και ακριβότερα, διότι αντέχουν στον χρόνο, όπως κι όλα εκείνα που αφορούν στην εσωτερική μας καλλιέργεια, η οποία αποκτάται δύσκολα, αλλά διαρκεί δια βίου. Άλλωστε, «Τοὺς ἀνθρώπους οὐκ ἐν τῷ οἴκῳ τὸν πλοῦτον καὶ τὴν πενίαν ἔχειν ἀλλ’ ἐν ταῖς ψυχαῖς», δηλαδή, οι άνθρωποι δεν έχουν τα πλούτη ή τη φτώχεια στο σπίτι τους αλλά στην ψυχή τους.
80. Το κατσίκι και το χταπόδι ή το κουνέλι χωρίζει ανδρόγυνο,
λέμε για το λιγόστεμα της ποσότητας του κρέατος αυτών των ζώων κατά το μαγείρεμα και αλληγορικά, για να βεβαιώσουμε πως για ασήμαντη αιτία μπορεί να έχουμε απροσδόκητα και ενίοτε δυσάρεστα αποτελέσματα. Πάντως, ασχέτως των αποτελεσμάτων, «Ἄνευ αἰτίου οὐθέν ἐστιν», δηλαδή, τίποτα δε γίνεται χωρίς αιτία.
81. Το μαύρο τ’ς πεθεράς θα τ’ ασπρίσει ο ήλιος,
λέμε υποδηλώνοντας κακή σχέση μεταξύ νύφης και πεθεράς, μια και η νύφη δυσανασχετεί που πρέπει να πλύνει τα ρούχα της. Εδώ ταιριάζει ν’ αναφερθεί και το σχετικό λογοπαίγνιο που λέει η πεθερά μου: «-Γείτσες! -Να σκάσουν ή να πεθάνουν οι πεθερίτσες!»
82. Τον καλομαθημένο να φοβάσαι,
λέμε για πιθανές επικείμενες άσχημες συνθήκες, στις οποίες θα δυσκολευτεί περισσότερο όποιος συνήθισε να ζει με πολλές ανέσεις, διότι, όπως κι Σωκράτης βεβαιώνει, «τῶν σωμάτων θηλυνομένων καὶ αἱ ψυχαὶ πολὺ ἀρρωστότεραι γίγνονται», δηλαδή, όταν τα σώματα γίνονται μαλθακά και οι ψυχές γίνονται περισσότερο ασθενικές και άρα λιγότερο ανθεκτικές και έτοιμες να αγωνιστούν.
83. Τον καλό το λόγο πες τον πρώτα εσύ,
λέμε προβάλλοντας τη βαρύτητα του καλού λόγου ακόμα κι, όταν απευθύνεται σε ανθρώπους, οι οποίοι δεν τον αξίζουν, διότι μπορεί ν’ αποτελέσει τη βάση για θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά τους, και όχι μόνο, μια και «Ψυχῆς νοσούσης ἐστί φάρμακον λόγος», δηλαδή, φάρμακο για την άρρωστη ψυχή είναι ο λόγος.
84. Το πολύ το ταμάχι, χαλάει το στομάχι,
λέμε κυριολεκτικά για όσους τρώνε πολύ, αλλά και αλληγορικά για όσους δείχνουν υπερβάλλοντα ζήλο για ικανοποίηση επιθυμιών τους χωρίς να λογαριάζουν τις συνέπειες, σε αντίθεση με την παρότρυνση του Πλάτωνα «περὶ τὰς ἐπιθυμίας μὴ ἐπτοῆσθαι ἀλλ’ ὀλιγώρως ἔχειν», δηλαδή να μην κυριεύεσαι από τις επιθυμίες, αλλά να αδιαφορείς.
85. Το φαΐ και το ξύσιμο είναι μέχρι ν’ αρχίσεις,
λέμε βεβαιώνοντας πως κάτι, ενώ στην αρχή μπορεί να μη μας προκαλεί ενδιαφέρον ή να είναι δυσάρεστο, όταν το δοκιμάσουμε αρχίζει να μας αρέσει ή γενικά δεν μπορούμε να το σταματήσουμε. Φυσικά, κυριολεκτικά και αλληγορικά η παροιμία συναντιέται και με κείνη που λέει «Τρώγοντας ή καλοτρώγοντας έρχεται ή όρεξη».
86. Το φαΐ να σε περιμένει, να μην το περιμένεις,
λέμε για το φαγητό της ημέρας, αλλά και για ό,τι άλλο απαιτεί καταβολή κόπου και έγκαιρη προετοιμασία, η οποία θα μας βοηθήσει ν’ αποφύγουμε την όποια δυσάρεστη κατάσταση. Κατ’ άλλη διατύπωση «Οἱ ἑκούσιοι πόνοι τήν τῶν ἀκουσίων ὑπομονήν ἐλαφροτέραν παρασκευάζουσι», δηλαδή, οι κόποι που αποφασίζουμε με τη θέλησή μας μάς κάνουν να υπομένουμε ευκολότερα τους κόπους που δεν τους έχουμε επιλέξει.
87. Το ώριμο σύκο η κουρούνα το τρώει,
λέμε τονίζοντας πως κάτι καλό, το οποίο έπρεπε να απολαύσουν άνθρωποι που το αξίζουν, καταλήγει σε χέρια αναξίων, συχνά επιτηδείων. Η παροιμία ταυτίζεται νοηματικά με κείνη που λέει «Το γούρμο (= ώριμο) τ’ απίδι, το τρώει η χελώνα».
88. -Τσακωνόμαστε, νύφη; -Στα νύχια στέκομαι!
Έτσι, λέμε ειρωνικά απηχώντας την παραδοσιακή αντίληψη περί κακών σχέσεων πεθεράς και νύφης. Η παροιμία συναντιέται και με κείνες που λένε «Η πεθερά κι από ζάχαρη να ’ναι, πάλι πικρή θα ’ναι» και «Ξεχνά η γρουσούζα η πεθερά πως ήταν νύφη μια φορά».
89. Χαρά στα Γέννα τα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα και τη Λαμπρή βρεχούμενα, αμπάρια γεμισμένα,
λέμε για ν’ αναδείξουμε τη συμβολή των καιρικών συνθηκών στην ετήσια σοδειά, διότι «ἔτος φέρει οὔτις ἄρουρα», δηλαδή η χρονιά φέρνει την καλή σοδειά, όχι η γη.
90. Χέρι αν δεν πάρει, τόπος δεν αδειάζει,
λέμε βεβαιώνοντας πως τίποτα δεν μπορεί να λείψει, αν δεν κλαπεί από κάποιον. Με αφορμή αυτή την παροιμία ας μη λησμονούμε τη γνώμη του Διογένη «Οἱ μεγάλοι κλέπται τόν μικρόν ἄγουσι», δηλαδή οι μεγάλοι κλέφτες οδηγούν τον μικρό!
91. Χρειάζεται μέρα του Μαγιού και νύχτα του Γενάρη,
λέμε για αφηγήσεις που θα τραβήξουν σε μάκρος, οπότε το νόημά της παροιμίας προβάλλει ως λόγος αποφυγής, αλλά αφήνει κιόλας υπονοούμενο πως αξίζει να τις ακούσεις· το μόνο που χρειάζεται είναι να αφιερώσεις τον απαιτούμενο χρόνο, τον οποίο οι αναφερόμενοι μήνες σου προσφέρουν αφειδώλευτα!
92. Ωριμοφάης καρτερεί, αγουροφάης τρώει,
λέμε για όποιον γεύεται άγουρα τα φρούτα φοβούμενος μην του τα πάρουν άλλοι, αλλά και για περιπτώσεις που κάποιος βιάζεται να απολαύσει κάτι από φόβο μήπως χάσει την απόλαυση από παρέμβαση τρίτων. Η παροιμία ταυτίζεται νοηματικά μ’ αυτή που λέει «Ο αγουροφάης έφαγε!»
93. Ώσπου να λιώσει το παλιό, καινούργιο το πλακώνει,
λέμε για το χιόνι, αλλά μεταφορικά εννοούμε τα βάσανα και τις στενοχώριες που έρχονται κατ’ εξακολούθηση. Χρήσιμη γνώση σε συνάρτηση μ’ αυτή την παροιμία προσφέρει η ρήση του Επίκτητου
«Ταράσσει τούς ἀνθρώπους οὐ τά πράγματα, ἀλλά τά περί τῶν πραγμάτων δόγματα», δηλαδή τους ανθρώπους δεν τους ταράζουν όσα συμβαίνουν, αλλά οι απόψεις που έχουν γι’ αυτά.
Τελειώνοντας αυτή τη μελέτη με τις παροιμίες της πεθεράς μου, είπα να μην παραλείψω ν’ αναφέρω και κάποιους όμορφους στίχους που άκουσα να λέει με διάφορες αφορμές:
Από τη ρίζα το νερό
κι απ’ την ελιά το λάδι
κι από τη μάνα την καλή
βγαίνει το παλικάρι
|
Γιατί τα νιάτα φεύγουνε
και ο καιρός διαβαίνει
κι όποιος θα μπει στη μαύρη γη,
ποτέ δεν ξαναβγαίνει
|
Θέλουν ν’ ανθίσουν τα κλαδιά,
μα ο πάγος δεν τ’ αφήνει·
θέλω κι εγώ να σ’ αρνηθώ,
μα ο πόνος δεν μ’ αφήνει
|
Σ’ είδα π’ άπλωνες τα ρούχα
κι έχασα τον νου μου που ’χα
|
