Αγροτουρισμός και παραδοσιακό zero waste στον Ελαφότοπο Ζαγορίου
Το Ζαγόρι είναι από τα αγαπημένα μας μέρη! Μετά από τις γιορτινές γλυκές δημιουργίες μας, αποφασίσαμε πως ένα γλυκό ταξίδι είναι η απάντηση στις θερμίδες που καταναλώναμε… Πρώτη στάση; Ελαφότοπος!
Ο Ελαφότοπος είναι ένα ορεινό χωριό του δήμου Ζαγορίου, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων. Είναι ένα ήσυχο χωριό, με τη δική του ομορφιά, όχι τόσο τουριστικό όσο άλλα Ζαγοροχώρια. Εκτός από την ηρεμία που προσφέρει, ο παραδοσιακός του χαρακτήρας, με τις πετρόχτιστες στέγες, αυτή την εποχή δένει απόλυτα με το χειμερινό τοπίο. Όλα τα χωριά του Ζαγορίου είναι προστατευόμενοι οικισμοί και ανήκουν στην Προστατευόμενη Περιοχή Βορείας Πίνδου.
Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να πάμε στον αγροτουριστικό ξενώνα Ρόκκα, για να πάρουμε το πρωινό μας! Μας περίμεναν χειροποίητες μαρμελάδες και μυρωδάτο κέικ, σπιτικό ζυμωτό ψωμί, ντόπιο μέλι, γιαούρτι παραγωγής τους και φρέσκα αυγά από τις κοτούλες τους.
Για πρωινή τόνωση πριν από τις δραστηριότητές μας, ήπιαμε χειροποίητο χυμό από κράνα, μια από τις αγαπημένες μας ελληνικές υπερτροφές. Η ιδιοκτήτρια Λένα μας εξήγησε πώς φτιάχνει τον χυμό: βάζει τα κράνα σε έναν ατμιστή, μια παλιά συσκευή που είχε πάρει από την Αυστρία. Η συσκευή βράζει νερό στο κάτω μέρος της και με τον ατμό που παράγει, κάνει τα φρούτα να σκάνε και να βγάζουν το χυμό τους. Τον χυμό η Λένα τον βράζει με μπόλικη ζάχαρη για να συντηρείται, σαν σιρόπι, και όταν είναι να τον σερβίρει τον διαλύει με νερό. Ένας πρωτότυπος, πολύ υγιεινός και πεντανόστιμος χυμός! Με το σκεύος αυτό μπορείς να φτιάξεις ότι χυμό θέλεις… Η Λένα φέτος έφτιαξε ακόμα χυμό από κορόμηλο και σταφύλι!
Η μέρα ήταν υπέροχη και έτσι αποφασίσαμε να κάνουμε μια πρώτη βόλτα στα κοντινά χωριά Βίτσα και Μονοδένδρι. Περπατήσαμε από το ένα στο άλλο για να κάψουμε το πρωινό που καταβροχθίσαμε…
Στο Μονοδένδρι επισκεφθήκαμε το Ριζάρειο Κέντρο Συναθροίσεων και Εκθέσεων του Ριζάρειου Ιδρύματος. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα κτίσμα του 1900, το Αρχοντικό Πανταζή. Εκεί φιλοξενείται αυτή την περίοδο μια έκθεση του πρωτοπόρου και πολύ σημαντικού Γαλλοελβετού φωτογράφου Φρεντερίκ Μπουασονά, ο οποίος στις αρχές του 20ου αι. ταξίδεψε για πολλά χρόνια της ζωής του στη χώρα μας, για να τη φωτογραφήσει.
Η χώρα μας έχει δύο χαρακτηριστικές ιδιότητες, τη φωτεινότητα και τη διαφάνεια. Αυτές οι ιδιότητες καθόρισαν το χώρο μέσα στον οποίο μεγαλώσαμε και ζήσαμε. Μ’ αυτές τις ιδιότητες ταυτίστηκε ο Οδυσσέας Ελύτης. Η ποίησή του είναι γεμάτη φως. Πριν όμως από τον Ελύτη, ο Fred Boissonnas, με τις φωτογραφίες του, αναμετρήθηκε όχι μόνο με το ελληνικό φως, αλλά και με το ελληνικό κάλλος και την ελληνική μνήμη. Οι στιγμές που αιχμαλώτισε ήταν, είναι και θα παραμείνουν μαγικές. Οι δημιουργίες του δίνουν στο ελληνικό φως την πιο λαμπερή και γνήσια έκφρασή του…Από την έκθεση στο Ριζάρειο Κέντρο Συναθροίσεων και Εκθέσεων
Μετά το φωτογραφικό μας ταξίδι στο χρόνο, κατηφορήσαμε προς την Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Μονοδενδρίου. Η θέα κατά μήκος της σύντομης διαδρομής από το χωριό προς τη μονή είναι φοβερή.
Όπως διαβάσαμε σε πινακίδα στη μονή, χτίστηκε το 1412 μ.Χ. από τον άρχοντα Μιχαήλ Βοηβόνδα τον Θεριανό, μετά από τη θεραπεία της επτάχρονος κόρης του από ανίατη ασθένεια. Η κόρη, μόλις ενηλικιώθηκε, έγινε μοναχή και πήρε το όνομα της Αγίας Παρασκευής από ευγνωμοσύνη. Μέχρι το 1940 το μοναστήρι ήταν γυναικεία αδελφότητα. Επίσης, λόγω της θέσης του, χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο από τους κατοίκους για να ξεφύγουν από τους Τουρκαλβανούς ληστές. Τα γυναικόπαιδα κατέφευγαν σε ένα μονοπάτι της μονής που οδηγούσε στη χαράδρα και σε μια σπηλιά. Οι άντρες αμύνονταν από τις πολεμίστρες. Σήμερα το μοναστήρι είναι μετόχι της Ιεράς Μονής Βουτσάς (Μητρόπολη Ιωαννίνων). Η αναστύλωση της Ιεράς Μονής Αγίας Παρασκευής γίνεται αποκλειστικά με τη βοήθεια των προσκυνητών.
Στη μονή, ο πάτερ Ηλίας Χρυσοσπάθης φτιάχνει αγιογραφίες σε ξύλο, φλαμούρι ή οξιά, σε μακρόστενο σχήμα που αντιστοιχεί στο 70% του εικονιζόμενου Αγίου. Όπως μας είπε, κάθε εικόνα παίρνει πέντε ώρες δουλειάς, οι οποίες συντελούν στην καταγραφή της ιστορίας μας ανεξίτηλα πάνω στη φύση, στα δέντρα μας. Για τον πάτερ προτεραιότητα έχει ο «έμψυχος ναός»… Έτσι ονομάζει τα νιάτα, την κινητήρια δύναμη της χώρας. Για να τα στηρίξει, προσφέρει μαθήματα αγιογραφίας σε φοιτητές από τη σχολή Καλών Τεχνών και το Ιστορικό και Αρχαιολογικό τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Οπως μας είπε, οι φοιτητές παίρνουν κατάρτιση και οπλίζονται με μια τέχνη συνηφασμένη με όσα σπούδασαν, για να παλέψουν να εργαστούν στη χώρα μας και να μη φεύγουν από την «έξοδο κινδύνου» στο εξωτερικό. Μια γλυκιά πρωτοβουλία που μας αρέσει πολύ!
Στο εργαστήρι αγιογραφίας της μονής ο πάτερ κερνάει φιλόξενα τους επισκέπτες ζεστό ρόφημα, από μελισσόχορτο, σκορπιδόχορτο -φυτό που βγαίνει στους αρμούς της πέτρας σαν φτέρη- κανέλα, γαρύφαλλο και πορτοκάλι, ένα πραγματικό βάλσαμο για το λαιμό.
Ο ήλιος είχε αρχίσει να πέφτει, αλλά νιώσαμε θαρραλέοι και αποφασίσαμε να πιούμε καφεδάκι στην πλατεία του Μονοδενδρίου, και μάλιστα να καθίσουμε έξω… Ξεπαγιάσαμε! Αλλά το γλυκό μας το φάγαμε, δε γινόταν αλλιώς!
Μιας και το κρύο στο Ζαγόρι είναι τσουχτερό, ήταν η ώρα να γυρίσουμε στη θαλπωρή του ξενώνα.
Το βραδάκι καθίσαμε στο σαλόνι, δίπλα στο τζάκι, και η Λένα μας μίλησε για τη ζωή της. Έγινε ξενοδόχος για να έχει στέγη για τους αργαλειούς της, μας είπε. Ο αγροτουριστικός ξενώνας Ρόκκα γεννήθηκε πριν πέντε χρόνια για να στεγάσει την αγάπη του καθένα για την ασχολία του: της Λένας για τον αργαλειό και τον κήπο, του Κώστα για την κτηνοτροφία, της μαμάς Κατίνας για τη μαγειρική και του Λάκη, αδερφού του Κώστα, για τις καλλιέργειες.
Η Λένα είναι επαγγελματίας υφάντρα. Πήγε σε σχολή στα Άνω Πεδινά, στην Οικοκυρική Λαμπριάδειο Σχολή, όπου σπούδασε υφαντική. Η σχολή δυστυχώς έκλεισε πριν δεκατέσσερα χρόνια, λόγω έλλειψης φοιτητριών. Η Λένα συνεχίζει με την καρδιά της την παράδοση, θέλει να βγαίνουν οι αργαλειοί από τις αποθήκες, να μαθαίνει ο κόσμος να δουλεύει με το μυαλό και τα χέρια. Έτσι, όταν έχει επισκέπτες κάνουν σεμινάρια αργαλειού αν θέλουν, ή τουλάχιστον τους δείχνει τα υλικά και τις μηχανές, και όλο και κάποια ιδέα παίρνουν. Ειδικά, όμως, τα παιδιά τρελαίνονται να φτιάχνουν υφαντά στον αργαλειό!
Το κέντημα είναι γλέντημα και η ρόκα είναι σεργιάνι…Από το βιβλίο Σαρακατσαναίοι, πορεία στον τόπο και στο χρόνο, 2012
Από το βιβλίο Σαρακατσαναίοι, πορεία στον τόπο και στο χρόνο, 2012
Ένα σεμινάριο για τον κύκλο του μαλλιού από τη Λένα
Το καλοκαίρι οι δραστηριότητες είναι περισσότερο υπαίθριες. Οι επισκέπτες πάνε στα χωράφια στον κάμπο, σε 900μ. υψόμετρο. Βλέπουν πώς είναι η φακή -που δεν το φανταζόμαστε- πώς μαζεύεται το σιτάρι, πώς καθαρίζεται η πατάτα από τα ζιζάνια… Οι άνθρωποι του ξενώνα Ρόκκα παράγουν τα δικά τους ρεβύθια, φακή, σιτάρι, λαθούρι, φτιάχνουν ψωμί από το δικό τους σιτάρι, το κάνουν τραχανά, μέχρι που αλέθουν και με παιδιά σε έναν μικρό μύλο για να κάνουν ψωμί.
Για τη Λένα, ένα απλό φαγητό στο εστιατόριο δεν έχει νόημα, αν δεν συνδυάζεται και με κάποια οικοτουριστική δραστηριότητα. Το να ακολουθήσουν, για παράδειγμα, τα πρόβατα έχει άλλη αξία… Ο Κώστας και η Λένα έχουν 400 πρόβατα και παράγουν οικιακά γιαούρτι, τυρί, βούτυρο για τον ξενώνα και το σπίτι τους, σε μικρή κλίμακα. Έχουν και κότες, χήνες, γαλοπούλες, μια γαϊδάρα, λίγα κατσικάκια… ο Κώστας θέλει να πάρει και αγελάδες. Όταν έρχονται παιδιά στον ξενώνα, εκεί γίνεται πανικός! Τα πιτσιρίκια αγκαλιάζουν τα πρόβατα, τρελαίνονται με τα ζώα και έτσι μαθαίνουν να σέβονται τη φύση και το περιβάλλον.
Ο αγροτουρισμός είναι ένα είδος τουρισμού που πολύ πρόσφατα έχει αρχίσει να παίρνει τα πάνω του και μας αρέσει πολύ! Δραστηριότητες στη φύση, τοπικό φαγητό και προϊόντα, γνωριμία με βιωματικό τρόπο με τα ήθη και τα έθιμα, τις συνήθειες, τα παραδοσιακά επαγγέλματα, τι άλλο να ζητήσουμε από μια εκδρομή;
Σύμφωνα με τη Λένα, με τον αγροτουρισμό προωθείς τον τόπο, τη γαστρονομία του, τα τοπικά προϊόντα, και ταιριάζει σε άπειρες περιοχές της Ελλάδας. Η εμπειρία της δείχνει πως υπάρχει ανάγκη για ένα τέτοιο είδος τουρισμού. Όπως μας είπε, υπάρχει κόσμος που έχει ελλείψεις, παιδιά που δεν ξεχωρίζουν το κατσίκι από το πρόβατο ή ενήλικες που δεν ξέρουν τι γεύση έχει η αυθεντική φέτα. Είναι και ένας τρόπος να προβάλλουμε τη χώρα μας στο εξωτερικό. Οι ξένοι επισκέπτες έρχονται με ενθουσιασμό για πεζοπορίες στη φύση και είναι πολύ ανοιχτοί στο να μάθουν πράγματα για την παράδοσή μας.
Με τον αγροτουρισμό μπορείς να παρακολουθείς το φαγητό σου, μας λέει η Λένα, από πού βγήκαν τα υλικά του, και έτσι κάνεις ένα διαφορετικό γαστρονομικό ταξίδι, δεν τρως απλά ένα φαγητό, έρχεσαι σε επαφή με τον τόπο και τα προϊόντα του. Το φαγητό στο εστιατόριο του ξενώνα Ρόκκα είναι πραγματικά εκπληκτικό! Φτιαγμένο με τα δικά τους λαχανικά από τον κήπο και το θερμοκήπιό τους, με κρέατα από τα ζώα που εκτρέφουν, με δικά τους γαλακτοκομικά, ψωμί από το δικό τους σιτάρι… Φρέσκο και σπιτικό φαγητό, με τοπικές γεύσεις και ζεστά αρώματα, το απολαύσαμε με την καρδιά μας!
Το επόμενο πρωί ξυπνήσαμε νωρίς νωρίς για ένα μάθημα μαγειρικής με την κυρία Κατίνα. Μας έδειξε πώς φτιάχνει την παραδοσιακή αλευρόπιτα, εύκολα και γρήγορα, και μας είπε κάποια πράγματα για την ιστορία της.
Η αλευρόπιτα ήταν το φαγητό «της επιβίωσης», επειδή χρειαζόταν απλά υλικά που οι Ζαγορίτες συνήθως είχαν στο σπίτι και φτιαχνόταν γρήγορα και εύκολα. Μια παραδοσιακή zero waste πρακτική, δηλαδή, που αξιοποιούσε τα συστατικά που ήταν κάθε εποχή διαθέσιμα. Όπως μας είπε η Λένα, το φαγητό με τοπικά, αγνά υλικά είναι το πιο νόστιμο, επειδή όταν τα υλικά μεταφέρονται σε αποστάσεις αλλάζει η ποιότητα και η γεύση τους. Εννοείται πως συμφωνούμε απόλυτα με βάση όλα όσα γευτήκαμε!
Η αλευρόπιτα δε χρειαζόταν ούτε καν μαχαιροπήρουνα, απλώς έσπαγαν την πίτα με τα χέρια και την έτρωγαν επιτόπου, μιας και είναι πολύ πιο νόστιμη όταν τρώγεται ζεστή. Για τις καθημερινές αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες τους, οι Ζαγορίτες έπαιρναν μαζί τους τις άλλες τοπικές πίτες, με το φύλλο, που μεταφέρονταν εύκολα.
Το καλοκαίρι έφτιαχναν μια παραλλαγή, το αλευροκολόκυθο. Φτιαχνόταν με ξυνόγαλο, ειδικά τον Αύγουστο επειδή τότε το κολοκύθι ήταν μεγάλο με πολύ σάρκα. Επίσης, τότε ήταν η εποχή που οι Ζαγορίτες είχαν αρκετό ξυνόγαλο, ένα γαλακτοκομικό προϊόν που παράγεται όταν φτιάχνεται το βούτυρο στην τρομπολίτσα. Τον Αύγουστο μπορείς μόνο βούτυρο και γαλοτύρι να φτιάξεις, επειδή έχει άλλη σύσταση το γάλα των προβάτων, μας είπε η κυρία Κατίνα.
Τα προϊοντα τους οι Ζαγορίτες τα αποθήκευαν στο κατώι, τον κάτω όροφο των σπιτιών. Στο κατώι, επίσης, είχαν και τα ζώα. Στα κατώγια είχαν κρεμαστά ντουλάπια, τα μουσκέτα, με σίτα γύρω γύρω για προστασία, όπου συντηρούσαν τα τρόφιμα. Το κρέας το έκαναν καβουρμά. Το βούτυρο για να συντηρείται το έλιωναν. Έτσι, ακόμα και σήμερα το βούτυρο δε χρειάζεται ψυγείο, φυλάσσεται σε θερμοκρασία δωματίου, μας είπε η Λένα.
Η αλευρόπιτα της κυρίας Κατίνας
Υλικά για την αλευρόπιτα
Οι αναλογίες είναι πανεύκολες να τις θυμάσαι, 2-2-2! Όλα τα υλικά είναι σπιτικά του ξενώνα Ρόκκα, χειροποίητο γάλα, βούτυρο και φέτα από τα δικά τους πρόβατα, αλεύρι από τα σιτηρά τους αλεσμένο στον νερόμυλο στο διπλανό χωριό Καλπάκι και αυγά από τις κότες τους.
| 2 κούπες υγρό (νερό και γάλα ή νερό και γιαούρτι ή νερό και ξυνόγαλο) ανάλογα με το τί είχαν στη διάθεσή τους |
| 2 κούπες αλεύρι (σίτου ή ολικής) |
| 2 αυγά |
| 200 γρ. φέτα |
Πώς φτιάξαμε την αλευρόπιτα
Για την αλευρόπιτα, η κυρία Κατίνα χρησιμοποίησε ένα παραδοσιακό χαμηλό μπακιρένιο ταψί, το σινί, ειδικό για πίτες.
Άλειψε το σινί με βούτυρο και το έβαλε στο φούρνο να κάψει. Ανακάτεψε το νερό με το γάλα και χτύπησε τα αυγά. Πρόσθεσε τα αυγά στα υγρά και μετά έριξε το αλεύρι, όσο πάρει μέχρι να γίνει ένας χυλός, όχι πολύ πηχτός ούτε πολύ αραιός, όπως ο χυλός της κρέπας. Τον μετέφερε στο σινί, και πρόσθεσε τη φέτα θρυμματισμένη, να πάει παντού. Και το μυστικό στο τέλος: λίγο σπιτικό πρόβειο βούτυρο σε κομματάκια για να δώσει φανταστική γεύση! Τέλος, η αλευρόπιτα ψήθηκε σε πολύ δυνατό φούρνο στους 250°C για μισή ώρα.
Μόλις βγήκε μοσχοβόλησε όλη η κουζίνα! Την κόψαμε με την ξύστρα, μια παλιά μπακιρένια σπάτουλα για να κόβεις και να σερβίρεις πίτες. Όπως κοβόταν η αλευρόπιτα, ακουγόταν ένα λαχταριστό κράτς από την κρούστα που είχε κάνει από κάτω το βούτυρο… την εξαφανίσαμε στο λεπτό!
Μετά από το δυναμωτικό πρωινό μας ο Κώστας και η Λένα μας πήγαν στο αγρόκτημά τους στα Άνω Πεδινά. Εκεί, συλλέξαμε αυγά από τις κότες τους, μαζέψαμε ρόκα και μαρούλι για τη βραδυνή μας σαλάτα από το θερμοκήπιο, κόψαμε ένα μωβ λάχανο για να το πάρουμε ενθύμιο στο σπίτι και γίναμε φίλοι με τα αρνάκια και τα πρόβατα, μιας και αγαπάμε πολύ τα ζωάκια! Σημαντικό είναι πως και το χωράφι και τα ζώα του αγροκτήματος είναι πιστοποιημένα βιολογικά. Στο χωράφι δεν χρησιμοποιούνται καθόλου φυτοφάρμακα, αλλά εφαρμόζεται η μέθοδος της αλλαγής θέσης ανά είδος κάθε χρόνο, ώστε να αργούν τα ζιζάνια να το βρουν. Τα ζώα τρέφονται αποκλειστικά με βιολογικές τροφές και φυσικά τα μεταχειρίζονται με υπευθυνότητα και σεβασμό.
Στη συνέχεια, κάναμε μια στάση στο ξενοδοχείο Πορφυρόν στα Άνω Πεδινά. Εκεί μας υποδέχτηκε η κυρία Ρίτα, με καταγωγή από την Ολλανδία, η οποία δραστηριοποιείται από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 στα Άνω Πεδινά. Μας κέρασε φανταστικά γλυκάκια και μας μίλησε για τη ζωή στο Ζαγόρι. Η κυρία Ρίτα φτιάχνει σπιτικά τοπικά προϊόντα, 80 διαφορετικά λικέρ, μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού, βότανα.
Η κυρία Ρίτα έχει γράψει ένα βιβλίο στα Ολλανδικά, το Smaken van De Griekse Zagori (που σημαίνει Γεύσεις του ελληνικού Ζαγορίου) που εκδόθηκε το 2016, στο οποίο προβάλλει τη γαστρονομία του Ζαγορίου, με συνταγές με εποχιακά τοπικά προϊόντα για τους δώδεκα μήνες του χρόνου και τοπικές δραστηριότητες και παραδόσεις. Μας είπε ότι πολύ θα ήθελε να εκδοθεί στα ελληνικά ή στα αγγλικά, ή και στις δύο γλώσσες, μιας και υπάρχει πολύ ενδιαφέρον από τους επισκέπτες για όσα έχει γράψει.
Επιστρέφοντας στον Ελαφότοπο, κάναμε ένα περπάτημα γύρω από το χωριό, στα πέτρινα δρομάκια ανάμεσα στα πετρόχτιστα σπίτια, και φτάσαμε στην άκρη του. Τα κτίρια στο Ζαγόρι είναι φτιαγμένα από πέτρα μιας και ήταν άφθονη στην περιοχή… Άλλη μια περίπτωση παραδοσιακών πρακτικών που αξιοποιούν τα τοπικά υλικά, μία άλλου τύπου zero waste φιλοσοφία.
Αφού είχαμε φάει τα γλυκά της κυρίας Ρίτας, αποφασίσαμε να περπατήσουμε στη φύση. Πήραμε τον περιφερειακό δρόμο και βρεθήκαμε σε ένα ήσυχο τοπίο, μια διαδρομή με βουνά από τη μία και έναν πολύ βαθύ λάκκο από την άλλη. Θα προτείναμε αυτή τη βόλτα ως μια ήπια δραστηριότητα για εποχή ή καιρικές συνθήκες στις οποίες οι πεζοπορικές διαδρομές είναι πιο δύσκολες ή επικίνδυνες.
Γυρνώντας, περάσαμε από το εκκλησάκι και τη βρύση του Άγιου Αθανάσιου, δίπλα στο νεκροταφείο και το οστεοφυλάκιο. Όπως μας είπε η Λένα, πολλοί επισκέπτες από το εξωτερικό ενδιαφέρονται να επισκεφθούν το οστεοφυλάκιο, κάτι το οποίο δεν έχουν στις δικές τους χώρες.
Η βόλτα μας κάπου εδώ έλαβε τέλος. Γυρίσαμε πίσω στον ξενώνα για να περάσουμε την υπόλοιπη μέρα δίπλα στο τζάκι με ωραίες συζητήσεις, τσίπουρο, νόστιμα φαγητά και καλή παρέα.
Όταν ήρθε η ώρα να φύγουμε, στεναχωρεθήκαμε καθώς γίναμε πραγματικά φίλοι με όλους όσους συναντήσαμε. Ο Ελαφότοπος μας αποχαιρέτισε με ένα χιονισμένο πρωινό για να μας παρηγορήσει. Ευτυχώς το γλυκό μας ταξίδι συνεχίζεται!
Κλείνοντας, ευχαριστούμε θερμά τον αγροτουριστικό ξενώνα Ρόκκα και την υπέροχη ομάδα του για τη φιλοξενία, τις δραστηριότητες, τα υπέροχα πρωινά και δείπνα και τις πληροφορίες που μας παρείχε, το Ριζάρειο Κέντρο Συναθροίσεων και Εκθέσεων του Ριζάρειου Ιδρύματος για την άδεια να φωτογραφίσουμε την έκθεση και την υπεύθυνή του για όσα μας είπε, τον πάτερ Ηλία Χρυσοσπάθη της Ιεράς Μονής Αγίας Παρασκευής Μονοδενδρίου για την μίνι συνέντευξη που μας έδωσε και το ζωντανό μάθημα αγιογραφίας που ήταν πολύ πρόθυμος να μας κάνει, και την κυρία Ρίτα του ξενοδοχείου Πορφυρόν για τα προϊόντα, το βιβλίο και τις πληροφορίες που μας έδωσε. Ευχαριστούμε, τέλος, τη γιαγιά Βασίλω που μας έδωσε την άδεια να τη φωτογραφίσουμε μαζί με γαϊδαράκο της.
https://eatdessertfirstgreece.com/
