‘Snegurochka’ – The Snow Maiden – Η Κόρη του Χιονιού
Ο χειμώνας ήρθε και κουβαλάει μαζί του θρύλους και παραμύθια. Είτε έρχεται μαλακός και ήμερος στις χώρες της Μεσογείου είτε άγριος και σκληρός στις Βόρειες χώρες, οι ιστορίες του κουβαλάνε οικουμενικούς πόθους και κρυφές ανάγκες.
The Snow Maiden is a character in Russian folktales. She is very beautiful and often depicted with snow white skin, deep sky-blue eyes and curly fair hair. She is known as ‘Snegurochka’ in Russian – ‘sneg’ being the Russian word for snow.
She is the daughter of the immortal Gods, Father Frost and Mother Spring. In the stories, she usually goes to live with humans to care for an elderly couple who have no children. In some stories, she grows to like a young man, but her heart is unable to know love.
Mother Spring takes pity and gives her this ability, but as soon as she falls in love, her heart warms her and she melts. In other stories she melts by coming in contact with fire or warmth. The tale of Snegurochka can often be seen beautifully depicted on hand-painted Russian crafts.
When was the story first written down?
The Snow Maiden first appeared in writing in the 19th century. It has been argued by some that the roots of this feminine character can be found in Slavic pagan beliefs; others argue that the character is not found in the early Slavic myths and the story may have originated from myths and folktales that were not of a Russian origin.
Its actual origin is unknown because, before the mid-19th century, there was very little interest in recording Russian folk beliefs. It was not until the 1850s and 60s when a Russian folklorist, Alexander Nikolayevich Afanasyev, published a collection of eight volumes of folktales, based on an archive collection belonging to the Russian Geographic Society of Saint Petersburg, that interest started to grow.
He followed this by publishing another three volumes compiled between 1865 and 1869 containing over 600 stories. This book was called ‘The Poetic Outlook on Nature by the Slavs’.
It was the largest folktale collection published by any one person in the world. One of the stories published in the second volume, in 1869, was that of Snegurochka. The story become even more popular in 1873 when the folktale was made into a play ‘The Snow Maiden’ for the Moscow Imperial Theatre. It was written by Aleksandr Ostrovsky, with music to accompany it by the popular Russian composer Tchaikovsky. In 1878, another version was staged as a ballet by the composer Ludwig Minkus.
The tale was also adapted into an opera by Nikolai Rimsky-Korsakov, ‘The Snow Maiden: A Spring Fairy Tale’, in 1881. By this time the story had become very well known.
Why is the story told?
To entertain – it’s a great tale to cheer up winter evenings. Many versions of the tale also encompass the powerful but simple message that it is better to live life fully, even if only for a short time, than to hide away and just exist. This is still a universally popular idea today and one people can still relate to.
On another level, the story is also a representation of the seasons and the power of the elements. In many traditional societies, the seasons and elements had their own gods or immortals, like Father Frost who coats the ground in ice and snow.
The Japanese snow maiden, Yuki Onna, is another example, although she is a far more dangerous figure, especially to those lost in blizzards. A calm pale woman, she appears as they struggle futilely against the cold, soothing them by singing to lull them to sleep, then breathing a deathly cold breath on them, making their end quiet and painless.
In countries that had long harsh winters, the coming of spring was also an immensely important event, particularly to the poor for whom the winters could be extremely harsh.
The Russian story of the Snow Maiden sees the battle between the eternal forces of nature (Father Frost and Mother Spring) for warmth to return to the land. And for spring to return, winter has to die. The theme and the interaction of these mythical characters with mortal people like Kupava and Mizgir through the character of the Snow Maiden, would have been very meaningful to people, who longed for and celebrated the return of spring.
The making of objects, from toys to snow dolls or snowmen, that then come to life is a popular theme in folktales, myths and fairy tales. It is still as popular today, as proved by the publication of Raymond Briggs fictional picture book, ‘The Snowman’ in 1978. In the tale a boy builds a snowman one winter’s day. That night, at the stroke of twelve, the snowman comes to life. They have adventures together, until he finally melts leaving just his scarf as a reminder.
Art by Ruth Sanderson
Μια οικογένεια που δεν μπορεί να κάνει παιδιά, η μοναξιά του χειμώνα, ένα κορίτσι που φτιάχνεται από χιόνι και με μαγικό τρόπο ζωντανεύει. Αυτή είναι η Σνεγκούροτσκα (Snegurochka, -sneg που θα πει “χιόνι” στα ρώσικα), η κόρη του χιονιού. Κεντρικός χαρακτήρας πολλών ρώσικων λαϊκών παραμυθιών, αλλά και της ρώσικης πρωτοχρονιάτικης μυθολογίας.
Ένα πανέμορφο κορίτσι με δέρμα κατάλευκο σαν το χιόνι, μάτια γαλανά και σγουρά ανοιχτόχρωμα μαλλιά. Στις περισσότερες παραλλαγές εμφανίζεται να φτιάχνεται με χιόνι από μια απελπισμένη γυναίκα που δεν μπορεί να κάνει παιδιά, μα είναι κόρη του Χειμώνα και της Άνοιξης, αφού αυτοί είναι που της δίνουν πνοή/ζωή.
Ζει και μεγαλώνει με τους ανθρώπους, αλλά η καρδιά της είναι παγωμένη. Δεν μπορεί να αγαπήσει. Η μάνα της η Άνοιξη τη λυπάται και της δίνει τη δυνατότητα να ερωτευτεί. Τότε, όταν η Κόρη του Χιονιού ερωτεύεται ένα αγόρι, τον Λελ, η καρδιά της ζεσταίνεται και λιώνει. Αυτός είναι και ο κεντρικός άξονας. Και γύρω του οι παραλλαγές άπειρες, όσοι και οι παραμυθάδες που αφηγήθηκαν την ιστορία.
Οι πρώτες καταγραφές παραμυθιών με την Κόρη του Χιονιού εμφανίζονται τον 19ο αιώνα. Οι πραγματικές ρίζες τους όμως είναι άγνωστες, αφού πριν τον 19ο αιώνα δεν υπήρχε ενδιαφέρον για καταγραφή των λαϊκών παραμυθιών.
Υπάρχουν, επίσης, ισχυρισμοί πως αυτή η θηλυκή φιγούρα εμφανίζεται και στη σλάβικη παγανιστική παράδοση. Είναι τη δεκαετία του 1850 με 1860 που ο λαογράφος Alexander Nikolayevich Afanasyev δημοσιεύει μία συλλογή οκτώ τόμων με λαϊκά παραμύθια βασισμένη στο αρχείο της Russian Geographic Society της Αγίας Πετρούπολης. Από εκεί και έπειτα εκδίδονται το 1869 άλλοι τρείς τόμοι με 600 ακόμα παραμύθια, που ονομάστηκε The Poetic Outlook on Nature by the Slavs και στον δεύτερο τόμο εμφανίζεται η Σνεγκούροτσκα.
Η ιστορία της, όμως, γίνεται διάσημη όταν το 1873 το παραμύθι μεταφέρεται στο σανίδι με τον τίτλο Snow Maiden για το Moscow Imperial Theatre από τον συγγραφέα Aleksandr Ostrovsky με μουσική του Tchaikovsky. Το 1878 το έργο ξανανεβαίνει στη σκηνή από τον Ludwig Minkus, χορογραφημένο πλέον για τα ρώσικα μπαλέτα. Τέλος, το 1881 μεταφέρεται στην όπερα από τον Nikolai Rimsky-Korsakov με τον τίτλο The Snow Maiden: A Spring Fairy Tale. Πολλά χρόνια αργότερα, το 1952, αλλά και το 2006 το παραμύθι μεταφέρεται και σε ταινία κινουμένων σχεδίων.
Όπως προανέφερα, οι παραλλαγές των λαϊκών παραμυθιών είναι αμέτρητες. Έτσι έχουμε από τον Louis Léger και το βιβλίο του Contes Populaires Slaves (1882) την εκδοχή που παρουσιάζει την Κόρη του Χιονιού να φτιάχνεται από ένα άτεκνο ζευγάρι μεγάλης ηλικίας και να ζωντανεύει με μαγικό τρόπο.
Καθώς μεγαλώνει, κάποια μέρα μια παρέα κοριτσιών την προσκαλεί για μια βόλτα στο δάσος. Εκεί ανάβουν μια μικρή φωτιά και αρχίζουν να διασκεδάζουν πηδώντας πάνω από τη φωτιά.
Όταν η Σνεγκούροτσκα προσπαθεί να πηδήξει, λιώνει και εξατμίζεται σε ένα μικρό σύννεφο. Σε κάποιες περιοχές της Ρωσίας, μέχρι και σήμερα, οι άνθρωποι τηρούν την αρχαία παράδοση κατά το πέρασμα από τον Χειμώνα στην Άνοιξη, να καίνε μια αχυρένια κούκλα στη φωτιά, ξορκίζοντας έτσι το χιόνι και τον πάγο.
Art by “Winter” by Vladimir Kireev
Δεν είναι όμως η περίπτωση της Σνεγκούροτσκα η πρώτη φορά που εμφανίζεται σε παραμύθι στην Ευρώπη το μοτίβο του ανθρώπου που είναι φτιαγμένος από χιόνι. Στον διεθνή κατάλογο λαικών παραμυθιακών τύπων του Aarne-Thomson, η Σνεγκούροτσκα ταξινομείται στον παραμυθιακό τύπο 703 “The Snow Maiden”, καθώς και στον παραμυθιακό τύπο 1362 “Snow Child”.
Σε μία καταγραφή από τον Μεσαίωνα, έχουμε ένα παραμύθι όπου μια γυναίκα, έπειτα από κάποια χρόνια που ήταν χώρια από τον άντρα της, επιστρέφει με ένα μωρό στην αγκαλιά. Ισχυρίζεται πως έμεινε έγκυος όταν κατά λάθος κατάπιε μία χιονονιφάδα. Ο άντρας παριστάνει πως την πιστεύει και όταν το παιδί μεγαλώνει αρκετά, αυτός το παίρνει και το πουλάει ως σκλάβο. Επιστρέφοντας σπίτι, στην ερώτηση της γυναίκας του για το πού είναι το παιδί, αυτός της απαντάει πως “έλιωσε” από τη ζέστη του ήλιου.
Στην περιοχή της Μπουκοβίνας, στα Καρπάθια, συναντάμε το λαϊκό παραμύθι The Snow Daughter and the Fire Son, όπου για άλλη μία φορά ένα άτεκνο ζευγάρι, θέλοντας να αποκτήσει παιδιά, δημιουργεί ένα από χιόνι και ένα από φωτιά.
Με τη μοίρα τους εμφανώς προδιαγεγραμμένη, τα δύο αδέρφια αλληλοσκοτώνονται έπειτα από πολλές περιπέτειες. Αντίστοιχα, το μοτίβο του “Snow Child” του παιδιού (τις περισσότερες φορές αγόρι) που είναι φτιαγμένο από χιόνι και που στο τέλος λιώνει, συναντιέται σε λαϊκά παραμύθια της Γερμανίας, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Στην Ελλάδα έχουμε μία καταγραφή στην Αμφιλοχία Αιτωλοακαρνανίας με το όνομα Η άσπρη Χιόνω, όπου άκληροι γέροι φτιάχνουν χιονάνθρωπο που παίρνει ζωή και γίνεται ένα όμορφο κορίτσι.
Όταν χιονίζει το κορίτσι είναι χαρούμενο, όταν έχει όμορφο καιρό, λυπημένο. Μια μέρα, πηδώντας με τις φίλες της πάνω από τη φωτιά, λιώνει.
Εντυπωσιακή είναι τέλος η Ιαπωνική παραλλαγή της “Yuki Onna” μιας πολύ πιο επικίνδυνης γυναίκας από χιόνι, ειδικά γι’ αυτούς που σύμφωνα με τον Ιαπωνικό θρύλο χάνονταν μέσα σε χιονοθύελλα. Η Yuki Onna, χλωμή και ήρεμη εμφανιζόταν μπροστά τους και τραγουδώντας τους ένα νανούρισμα, τους έριχνε σε βαθύ ύπνο.
Έπειτα φυσούσε επάνω τους την παγωμένη της ανάσα κάνοντας το τέλος τους ήσυχο και χωρίς πόνο. Κλείνοντας το κομμάτι των παραλλαγών, στα μαγικά παραμύθια είναι συχνό το μοτίβο ένας άντρας, μία γυναίκα ή ένα ζευγάρι που δεν μπορεί να κάνει παιδιά, να δημιουργεί με καθημερινά αντικείμενα και τη βοήθεια των στοιχείων της φύσης (χιόνι, ήλιος, δέντρα κ.λπ.) πλάσματα με ανθρώπινη μορφή. Στην Ελλάδα το βλέπουμε στα παραμύθια “Ο Δάκρυς” (γεννήθηκε από τα δάκρυα της μάνας του), “Το παιδί του Ήλιου”, “Το κουκάκι” (παραλλαγή του “Κοντορεβυθούλη”) κ.ά.
Ας επιστρέψουμε όμως στη Σνεγκούροτσκα, αλλά και στην οικουμενικότητα της. Πέρα από την ψυχαγωγία, γιατί ένα παραμύθι για έναν τόσο εύθραυστο άνθρωπο, που το τέλος του είναι προδιαγεγραμμένο να έχει αφήσει το σημάδι του σε τόσα μέρη του κόσμου;
Art by Ruth Sanderson
Η διαπίστωση ότι μια ζωή μικρή, αλλά γεμάτη από συναισθήματα και περιπέτειες είναι προτιμότερη από μια ζωή μακρόχρονη, αλλά άδεια, πιθανόν να είναι ένας λόγος. Ακόμη και σήμερα θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε με αυτό. Είναι γνωστό το μότο “Να ζείς! Όχι απλά να υπάρχεις” το οποίο κάνει την Κόρη του Χιονιού επίκαιρη μέχρι και σήμερα.
Για να επανέλθουμε όμως στο σήμερα, στη σύγχρονη Ρωσία η Σνεγκούροτσκα είναι μια πολύ δημοφιλής λαϊκή φιγούρα. Πλέον θεωρείται ότι είναι η εγγονή του Ded Moroz, του Πατέρα Χειμώνα για τους Ρώσους, του δικού μας Άγιου Βασίλη δηλαδή.
Η Κόρη του Χιονιού είναι αυτή που τον βοηθάει να μοιράσει τα δώρα στα παιδιά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Και ζει μαζί του στο Veliky Ustyug. Αυτή η σύγχρονη εικόνα της Σνεγκούροτσκα άρχισε να εμφανίζεται τον 20ο αιώνα, κατά το τέλος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Παρουσιάζεται ως μια πανέμορφη γυναίκα που μένει για πάντα νέα και στις απεικονίσεις της στη λαϊκή ρωσική τέχνη συνοδεύεται συχνά με κατάλευκα ρούχα και ένα κατάλευκο στέμμα, γούνινο κάποιες φορές, διακοσμημένο με ασήμι και μαργαριτάρια.
Είτε στις παγωμένες ρώσικες στέπες, είτε στις καυτές ερήμους τις Σαχάρας, τα μοτίβα επαναλαμβάνονται στα λαϊκά παραμύθια. Και έρχονται να μας υπενθυμίσουν κρυφές επιθυμίες, φόβους και ανάγκες.
Άνθρωποι που επιθυμούν παιδιά, αλλά δεν μπορούν να κάνουν, φόβοι για τα γηρατειά και τον θάνατο, επιθυμία για αιώνια ζωή και νεότητα, ανάγκη για έρωτα και περιπέτεια με όποιο κόστος. Μα πάνω απ’ όλα, ανάγκη για επικοινωνία και συντροφικότητα όταν οι καιροί είναι κρύοι και δύσκολοι.
Ανάγκη για ιστορίες και παραμύθια που κατά βάθος παρηγορούν και δίνουν κουράγιο και δύναμη.
Πηγές
Άννα Αγγελοπούλου- Αίγλη Μπρούσκου, Επεξεργασία παραμυθιακών τύπων και παραλλαγών ΑΤ 700-749, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Αθήνα 1994
https://efisoul63.wordpress.com/
https://efisoul63.wordpress.com/
Το σκίτσο του 1969 επιστρέφει στο μοτίβο του γηραιού που παραδίδει στο μειράκιο.
Πάμε στο 1979 όμως.
Και κλείνουμε με το 1999, τη «χρονιά του ευρώ» ή μάλλον την πρώτη χρονιά του ευρώ, αφού το ευρωπαϊκό ενιαίο νόμισμα τέθηκε σε εφαρμογή ως λογιστικό νόμισμα την 1.1.1999 και ακολούθησε, την πρωτοχρονιά του 2002, η κυκλοφορία νομισμάτων και χαρτονομισμάτων.
