Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ
| Οι νυχτερίδες διαχειμάζουν στα σπήλαια. Συχνά δημιουργούν αποικίες δεκάδων χιλιάδων. |
ΕΙΝΑΙ δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι το θαύμα της ζωής εξελίσσεται ακόμη και στα βάθη της γης, μέσα στις ρωγμές του υπεδάφους. Η ζωή, όμως, υπάρχει οπουδήποτε μπορεί να συντηρηθεί. Οι υπόγειες κοιλότητες είναι από τα πλέον αφιλόξενα μέρη για κάθε ζωντανό οργανισμό. Το απόλυτο σκοτάδι, η απόλυτη ησυχία, η υψηλή σχετική υγρασία και η χαμηλή θερμοκρασία, είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την αιώνια μονοτονία του υπόγειου κόσμου. Βαθιά μέσα στα σπήλαια, τα φυτά δεν μπορούν να αναπτυχθούν και έτσι τη βάση της τροφικής αλυσίδας αποτελούν πτώματα ή κόπρανα ζώων ή ακόμη και νεκρή φυτική ύλη που έχει μεταφερθεί εκεί με διάφορους τρόπους. Σε τέτοια περιβάλλοντα μπορούν και ολοκληρώνουν τον βιολογικό τους κύκλο μόνο οργανισμοί που έχουν αναπτύξει ειδικές προσαρμογές. Αυτά τα περίεργα όντα είναι το αντικείμενο έρευνας της Βιοσπηλαιολογίας.
Νυχτερίδες
Τα ζώα που συναντώνται σε σπηλιές μπορεί να έχουν μπει τυχαία, να τις χρησιμοποιούν για φώλιασμα ή να ολοκληρώνουν εκεί το βιολογικό τους κύκλο. Οι πιο σημαντικοί αντιπρόσωποι της δεύτερης κατηγορίας είναι οι νυχτερίδες. Αυτά τα ιπτάμενα θηλαστικά έχουν μεγάλη επιφάνεια σε σχέση με τον όγκο τους. Έτσι, για να διατηρούν τη θερμοκρασία τους σταθερή, η καρδιά τους πάλλεται περίπου οκτακόσιες φορές το λεπτό. Έχοντας αυξημένες ανάγκες σε ενέργεια, καταναλώνουν κάθε βράδυ ποσότητα εντόμων ίση με το βάρος τους, παίζοντας με αυτόν τον τρόπο ένα πολύ σπουδαίο οικολογικό ρόλο. Τους χειμερινούς μήνες, επειδή η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι χαμηλή και τα έντομα λιγοστά, πέφτουν σε λήθαργο, δημιουργώντας συχνά αποικίες χιλιάδων ατόμων στα σπήλαια. Τα κόπρανά τους αποτελούν μια πρώτης τάξης τροφή για τα σπηλαιόβια είδη.
Τρωγλόβια
Στην τρίτη κατηγορία υπάρχουν είδη που ζουν και στο επίγειο περιβάλλον, σε παρόμοιους μικροβιότοπους (κάτω από πέτρες, μικρά κοιλώματα, κ.λπ.), αλλά και είδη που ζουν αποκλειστικά σε σπηλιές. Τα τελευταία ονομάζονται τρωγλόβια και έχουν αναπτύξει ειδικές προσαρμογές για να επιβιώνουν όχι μόνο στα σπήλαια -όπου υπάρχουν έστω και μικρές ποσότητες τροφής- αλλά και στο εκτεταμένο σύστημα ρωγμών (διακλάσεων) των πετρωμάτων. Όλες αυτές οι προσαρμογές έχουν στόχο τον περιορισμό των αναγκών σε ενέργεια. Τα τρωγλόβια ζώα είναι άχρωμα, τυφλά, χωρίς όργανα ακοής, έχουν λεπτό σκελετό, μεγάλα άκρα για αποτελεσματική μετακίνηση και ιδιαίτερα ανεπτυγμένα τα οπτικά αισθητήρια.
Πολλά από αυτά μπορούν να αντέξουν σε μεγάλες περιόδους ασιτίας, που συχνά υπερβαίνουν αθροιστικά τη μισή τους ζωή. Οι προσαρμογές αυτές ελαχιστοποιούν τις δυνατότητες επιβίωσης στο εξωτερικό περιβάλλον. Έτσι, τα τρωγλόβια ζώα περιορίστηκαν στα σπήλαια από την ίδια τους τη φύση. Το κάθε είδος εξαπλώνεται σε πολύ μικρές περιοχές ή -συχνότερα- σε μία μόνο σπηλιά. Αυτός είναι και ο λόγος που το κάθε σπήλαιο έχει ιδιαίτερη βιολογική αξία. Τα ζώα αυτά είναι οι επιβιώσαντες απόγονοι μιας αρχέγονης πανίδας, η οποία εισέβαλε στα σπήλαια μετά από κάποιο καταστροφικό συμβάν. Γι’ αυτό το λόγο αναφερόμαστε σ’ αυτά με τον όρο «ζωντανά απολιθώματα». Η μελέτη της γεωγραφικής τους κατανομής μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την κατανομή, που είχαν οι εξαφανισμένοι πλέον πρόγονοί τους και μας βοηθούν να αναπαραστήσουμε το παλαιοπεριβάλλον.
Έρευνες
Οι βιοσπηλαιολογικές έρευνες άρχισαν στην Ευρώπη, πριν από ενάμιση περίπου αιώνα, ξεκινώντας από Γάλλους επιστήμονες. Τα τελευταία πενήντα χρόνια επεκτάθηκαν και στην Αμερική (κυρίως ΗΠΑ). Τα ελληνικά σπήλαια άρχισαν να ερευνώνται πριν από τρεις περίπου δεκαετίες από αλλοδαπούς βιοσπηλαιολόγους. Μέχρι το 1989 είχαν πραγματοποιηθεί δειγματοληψίες σε 160 περίπου σπήλαια. Σήμερα, ύστερα από δική μας συστηματική έρευνα, γνωρίζουμε την πανίδα περίπου 600 σπηλαίων και βαράθρων. Τα αποτελέσματα των ερευνών μας είναι σημαντικά, καθώς ανακαλύφθηκαν δεκάδες είδη των οποίων την ύπαρξη αγνοούσε η επιστημονική κοινότητα. Βρέθηκαν νέα είδη σε σπήλαια μήκους τριάμισι χιλιομέτρων και βάραθρα 475 μέτρων! Είδη, που ο κοντινότερος συγγενής τους βρίσκεται… στη Χιλή! Είδη από όλα τα στάδια τρωγλομορφικής εξέλιξης. Αποδείχθηκε ότι η Ελλάδα έχει έναν τεράστιο πλούτο τρωγλόβιων ειδών, γεγονός που έχει προκαλέσει ιδιαίτερη αίσθηση τόσο στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, αλλά -και αυτό είναι το σπουδαιότερο- και στους ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με το αντικείμενο. Το τελευταίο, το διαπιστώνουμε με ιδιαίτερη χαρά κάθε φορά που πραγματοποιούμε ενημερωτικές διαλέξεις και προβολές διαφανειών σε δήμους και κοινότητες των υπό μελέτη περιοχών. Γίνεται σιγά-σιγά κατανοητό ότι τα σπήλαια και τα βάραθρα δεν είναι απλώς χώροι με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, αλλά οικοσυστήματα που αποτελούν ένα τμήμα του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος.
Βλάβες
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες και ιδιαίτερα η οικονομική εκμετάλλευση των σπηλαίων, όταν γίνονται με προχειρότητα, είναι ίσως η μοναδική απειλή, όχι μόνο για τους σπηλαιόβιους οργανισμούς, αλλά γενικότερα για το σπηλαιόβιο οικοσύστημα. Το αποτέλεσμα αναιρεί τους λόγους για τους οποίους γίνεται αυτή η διαχείριση. Για παράδειγμα, το αντιαισθητικό πρασίνισμα -λόγω ανάπτυξης φωτο-συνθετικών οργανισμών- του διακόσμου των σπηλαίων εξαιτίας των λανθασμένων επιλογών στον ηλεκτροφωτισμό. Η κατάσταση του σπηλαίου Περάματος Ιωαννίνων σχολιάζεται δυσμενώς και χλευαστικά από πολλούς επισκέπτες και, δυστυχώς, εκεί οδηγούνται και τα υπόλοιπα ηλεκτροφωτισμένα ελληνικά σπήλαια (Παιανίας, Διρού, Καστριών, κ.λπ.). Χειριστή είναι η κατάσταση στο σπήλαιο «Δικταίο Αντρο» του Λασιθίου, όπου εξαφανίσθηκαν τα σπηλαιόβια είδη, ενώ η διάνοιξη τεχνικής εισόδου στο σπήλαιο Αλιστράτης Σερρών είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή τεράστιων αποικιών νυχτερίδων (δεκάδων χιλιάδων ατόμων). Οι σπηλαιόβιοι οργανισμοί δεν είναι επιβλαβείς για τον άνθρωπο, ούτε έχουν κάποιο άμεσο οικονομικό όφελος. Με εξαίρεση τις νυχτερίδες και κάποια άλλα ζώα που φωλιάζουν σε σπηλιές, παίζουν συνήθως πολύ μικρό ρόλο στην επίγεια οικολογική ισορροπία. Είναι, όμως, ένα συστατικό του φυσικού περιβάλλοντος που προσφέρεται για μελέτη, που μπορεί να αναδειχθεί, να γίνει και πολιτιστικό αγαθό, και γι’ αυτό έχουν μεγάλη αξία για τον άνθρωπο.
ΚΑΛΟΥΣΤ ΠΑΡΑΓΚΑΜΙΑΝ
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ – Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ
20 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ, 2019
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου