Φίλιπ Ροθ
(19 Μαρτίου 1933 – 22 Μαΐου 2018)
Στις 22 Μαΐου ο Φίλιπ Ροθ, ο αυτοαναφορικός συγγραφέας με το εκκεντρικό χιούμορ που πρωταγωνίστησε στην Αμερικανική λογοτεχνία του 20ού αιώνα, πέθανε σε ηλικία 85 ετών, σε νοσοκομείο στο Μανχάταν.
Ο Φίλιπ Ροθ γεννήθηκε στο Νιούαρκ του Νιού Τζέρσυ, δεύτερος γιός απογόνων Εβραίων μεταναστών από τη Ρωσία και την Πολωνία, του Χέρμαν Ροθ και της Μπες Φίνκελ. Ο πατέρας του εργαζόταν σε μια ασφαλιστική εταιρεία και τα οικονομικά της οικογένειας ήταν μάλλον περιορισμένα. Ο Ροθ παρακολούθησε τα τοπικά σχολεία και δέθηκε με τη ζωή της πόλης στην οποία γεννήθηκε και στην οποία επέστρεφε επανειλημμένα καθ ‘όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Το γεγονός ότι η περιοχή αυτή ήταν γεμάτη απο Εβραίους, σε συνδυασμό με τα έθιμα της θρησκείας των προγόνων του – που οι γονείς του τηρούσαν ευλαβικά – επέδρασαν στο έργο του και αποτέλεσαν ένα από τα ισχυρά και σταθερά χαρακτηριστικά των βιβλίων του.
Το 1952, επέλεξε να σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του άρχισε να γράφει διηγήματα για ένα λογοτεχνικό περιοδικό και στη συνέχεια οι ιστορίες του εμφανίστηκαν σε διάφορα έντυπα, γεγονός που τον ενθάρρυνε να συνεχίσει να γράφει. Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε το πρώτο του βιβλίο το «Αντίο, Κολόμπους».
Όπως λέει ο Μάρτιν Έιμις, από τότε άρχισαν οι σοκαρισμένοι ραβίνοι να αναρωτιούνται πώς θα γίνει να βουλώσουν το στόμα αυτού του νεαρού. Το πράγμα χόντρυνε μετά τη δημοσίευση του ιδιοφυώς αστείου Portnoy’s complaint, όπου το νεαρό εβραιόπουλο αρχίζει πηδώντας ένα συκώτι και μεγαλώνει επιθυμώντας αντί να νοικοκυρευτεί με μια αγνή εβραιοπούλα, να βάλει το πουλί του σε όσο το δυνατόν περισσότερες ξανθιές, πληθωρικές και ελαφρώς χαζές shiksas. Η Haaretz έγραψε ότι είναι το βιβλίο για το οποίο προσεύχονταν όλοι οι αντισημίτες. Στη συνέχεια η οργή αυτή μετριάστηκε από την υπερηφάνεια για το ταλέντο του.http://www.nytimes.com/2013/10/20/books/review/claudia-roth-pierponts-roth-unbound.html?_r=0
Στη δεκαετία του 1960 η φήμη του Ροθ εξαπλώθηκε εντυπωσιακά. Το 1962 κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του «Κι ό,τι θέλει ας γίνει» μια αριστοτεχνική ανάμνηση της Αμερικής στη δεκαετία του ’50, που επιβεβαιώνει το ταλέντο του συγγραφέα. Αλλά το πρωτοποριακό βιβλίο του, αυτό που πραγματικά τον καθόρισε, ήταν «το σύνδρομο Πορτνόι» το οποίο δημοσιεύθηκε το 1969 και με το οποίο ο Ροθ εγκαταλείπει οριστικά τη ραφιναρισμένη πρόζα των προηγούμενων έργων του. «Το σύνδρομο Πορτνόι» είναι ένας χειμαρρώδης μονόλογος του ήρωα προς τον ψυχίατρό του με θέμα το σεξ. Η συχνά σπαρταριστή αφήγηση που χρησιμοποιεί ωμό λεξιλόγιο και φέρνει στο νου τον νευρικό Γούντι Άλλεν, αποτυπώνει τον σεξουαλικό πυρετό της εφηβείας και της νεανικής ζωής με μοναδικό τρόπο.
Όπως ήταν αναμενόμενο το βιβλίο ξεσήκωσε ποικίλες αντιδράσεις. Στην Αυστραλία απαγορεύτηκε, διάφορες φεμινιστικές οργανώσεις το πολέμησαν, οι Εβραίοι το αποκήρυξαν αλλά τίποτα απ’ όλα αυτά δεν πτόησε το δημιουργό του. Ο Ροθ από την εποχή του Πορτνόι και μετά αφοσιώθηκε στην αφήγηση της ζωής με σκληρή σάτιρα και ασυμβίβαστο ρεαλισμό. Συχνά προκαλούσε εκρήξεις αγανάκτησης σε μερίδα των κριτικών και του κοινού αλλά πάντα απαντούσε με αμεσότητα σ’ αυτές. Για παράδειγμα απαντώντας για τις κακές κριτικές του βιβλίου του «το Θέατρο του Σάμπαθ» είπε : «Έχω ιδιαίτερη αδυναμία σ’ ένα βιβλίο που λέγεται «το Θέατρο του Σάμπαθ», το οποίο μισούν πολλοί. Δεν είναι βέβαια αυτός ο λόγος που μου αρέσει. Αλλά πιστεύω ότι έχει πολλή ελευθερία μέσα του. Αυτό αναζητάς ως συγγραφέας, όταν δουλεύεις: να χάνεις τις αναστολές σου, να σκαλίζεις βαθιά μέσα στη μνήμη σου και τις εμπειρίες και τη ζωή, και μετά να βρίσκεις την πρόζα που θα πείσει τον αναγνώστη».
Στη δεκαετία του 1990, ξεκίνησε αυτό που έκτοτε έγινε γνωστό ως Η Αμερικανική Τριλογία. Ξεκίνησε με το «Αμερικανικό Ειδύλλιο» , στο οποίο μέσω του ήρωά του, Σίμουρ Λιβόρ, αναφέρεται «στην επιθυμία ν’ ανήκεις -και την άρνηση να ανήκεις- στην Αμερική. Αντιπαραθέτει την επιθυμία για μια ειδυλλιακή αμερικανική ζωή -ζωή αξιοσέβαστη, με ηρεμία, τάξη, αισιοδοξία και δημιουργία- στη γηγενή αμερικανική παραφροσύνη» (σημείωση από το οπισθόφυλλο του βιβλίου). Την επόμενη χρονιά κυκλοφορεί το «Παντρεύτηκα ένα Κομμουνιστή» με το οποίο συνεχίζει να αναφέρεται στην μεταπολεμική Αμερική.
Η τριλογία ολοκληρώθηκε με το «Ανθρώπινο Στίγμα», στο οποίο ένας καθηγητής κλασσικών σπουδών ερευνά το πρόβλημα της ταυτότητας αναλύοντας σε βάθος τους ιδρυτικούς μύθους της Αμερικανικής κοινωνίας.
Τα θέματα των βιβλίων του Ροθ ήταν συχνά η λαγνεία, ο θάνατος, η τύχη και η εβραϊκή αφομοίωση. Προσδιόριζε τον εαυτό του ως Αμερικανό συγγραφέα, όχι ως Εβραίο, αλλά για τον Ροθ, η αμερικανική εμπειρία και η εβραϊκή εμπειρία ήταν συχνά το ίδιο. Οι χαρακτήρες του – όπως άλλωστε και ο ίδιος ο Ροθ – συχνά φαίνονται αποκομμένοι από την εβραϊκή τους ταυτότητα. Μιλούν σαν πρώτη γλώσσα τα αγγλικά και χρησιμοποιούν μόνο λίγα γίντις. Είναι ως επί το πλείστον, αφομοιωμένοι Αμερικανοί που θα μπορούσαν να εξηγήσουν αναλυτικά τους κανόνες του μπέιζμπολ, αλλά ούτε μια σελίδα από το Ταλμούδ.
Πολλά από τα βιβλία του Ροθ έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία: εκτός του Ζούκερμαν – που θεωρείται alter ego του συγγραφέα – ο χαρακτήρας Ντέιβιντ Κέπες που εμφανίζεται σε τρία από τα βιβλία του, έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τον ίδιο, ενώ σε κάποια βιβλία του έχει χρησιμοποιήσει χαρακτήρες με το όνομα Φίλιπ Ροθ.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Ροθ ταλαιπωρήθηκε απο μία σχεδόν αυτοκαταστροφική κατάθλιψη η οποία όταν ξεπεράστηκε τον είχε προικίσει αφενός με όλο το καυστικό χιούμορ που διατρέχει το έργο του και αφετέρου με την έντονη σκοτεινιά της ματιάς του.
Σαν χαρακτήρας δεν ήταν εύκολος. Ψηλός, ντυμένος πάντα συντηρητικά, με εκείνο το έντονο βλέμμα που έμοιαζε να διασκεδάζει με ό,τι λεγόταν κατά καιρούς για εκείνον, αρνιόταν συχνότατα τους χαρακτηρισμούς που του απέδιδαν οι διάφοροι μελετητές του έργου του ή οι κριτικοί. Παντρεύτηκε δύο φορές, πρώτα το 1959 την Μάργκαρετ Μάρτινσον, με την οποία χώρισε τρία χρόνια αργότερα. Το 1990 παντρεύτηκε την ηθοποιό Κλαιρ Μπλούμ. Το 1994 τελειώνει και ο δεύτερος γάμος του και η Μπλουμ γράφει ένα βιβλίο για τη ζωή της με τον Ροθ με τον τίτλο «Εγκαταλείποντας το κουκλόσπιτο».
Ο Ροθ αποτέλεσε τη φωνή – καθοριστική – μιας γενιάς που πλησιάζει στο τέλος της. Ήταν ένας από τους τελευταίους μεγάλους συγγραφείς που αγνόησαν τα κοινωνικά μέσα και πίστευαν στην εμπλοκή των αναγνωστών μέσω του έργου τους και όχι μέσω του βίου τους. Ποτέ δεν προσπάθησε να γίνει φίλος με τον αναγνώστη του. Η συγγραφή και μόνο ήταν η δική του ανταμοιβή και οι λέξεις ήταν το ανάχωμα στην επιθετικότητα και την πεζότητα της αληθινής ζωής.
Έχει πει:«Η έννοια της ζωής», όπως είπε κάποτε, παραφράζοντας τον Φρανς Κάφκα, «είναι ότι σταματά».«Η πιο ανησυχητική στιγμή της ζωής είναι ο θάνατος», έγραψε στο μυθιστόρημά του «Καθένας» που δημοσιεύτηκε το 2006.«Πρέπει να διαβάσουμε μόνο εκείνα τα βιβλία που μας δαγκώνουν και μας τσιμπούν» απάντησε όταν έγραψαν ότι τα βιβλία του έπρεπε να αποκρουστούν σαν σμήνος μελισσών.«Η άκρατη φιλοπαιγμοσύνη και η θανάσιμη σοβαρότητα είναι οι πιο στενοί μου φίλοι».
Ο Ροθ δημοσίευσε 27 μυθιστορήματα και κέρδισε πλήθος βραβείων γι’ αυτά.
Συνολικά του απονεμήθηκαν :
Τρείς φορές το PEN/Faulkner Award, δύο φορές το National Book Awards, δύο φορές το National Book Critics Circle Awards, δύο φορές το WH Smith Literary Awards, μία φορά το Pulitzer Prize, μία φορά το the Man Booker International Prize, μία φορά το PEN/Nabokov Award, μία φορά το Franz Kafka Award, μία φορά το National Book Foundation Medal for Distinguished Contribution to American Letters, μία φορά το Χρυσό μετάλιο για το Μυθιστόρημα απο την Αμερικανική Academy of Arts and Letters, και το 2010 του απονεμήθηκε το National Humanities Medal από τον Μπ. Ομπάμα σε ειδική τελετή στον Λευκό Οίκο.
Όταν το 2012 ο Philip Roth ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από τη συγγραφή οι ανα τον κόσμο αναγνώστες του αισθάνθηκαν, περίπου, σαν να τους εγκαταλείπουν στην έρημο χωρίς νερό. Για σχεδόν 60 χρόνια, ο Roth είχε γράψει μυθιστορήματα και ιστορίες που είχαν ριζώσει τόσο πολύ στην αμερικανική ψυχή, ώστε κάθε δήλωσή του συγγραφέα αποτελούσε είδηση για του κοινό του. Έτσι, όταν είπε ότι υπάρχουν περισσότερα στη ζωή από το γράψιμο και την έκδοση μυθιστορημάτων, οι αναγνώστες του βρέθηκαν με ένα πικρό χάπι που έπρεπε να καταπιούν.
Για τον Ροθ, η ζωή και η μυθοπλασία ήταν τόσο δεμένες μεταξύ τους ώστε το ξεχώρισμά τους ήταν μια συνθήκη που δεν μπορούσε εύκολα να γίνει αποδεκτή. Το έργο του περιελάμβανε τακτικά χαρακτήρες των οποίων οι ζωές και οι δοκιμασίες φαινόταν να κινούνται παράλληλα με τη δική του ζωή. Ο Νέιθαν Ζούκερμαν για παράδειγμα, ο οποίος εμφανίστηκε σε εννέα από τα μυθιστορήματά του, από το βιβλίο «Η ζωή μου ως άντρα» μέχρι το «Φεύγει το φάντασμα», ακολουθεί τον δημιουργό του σε όλα εκτός από το όνομα. Όχι, βέβαια, ότι ο Ροθ το είδε έτσι. Για αυτόν, ο Ζούκερμαν ήταν απλά ο ήρωας των βιβλίων του ενώ η πραγματική ζωή μπορούσε να κυλά παράλληλα με τη φανταστική – η μία τόσο απτή και πλούσια όσο και η άλλη.
Ο Φίλιπ Ροθ, με τις σκανδαλώδεις δηλώσεις του, τους κακούς γάμους και την δυσαρέσκεια με τον Ιουδαϊσμό άλλαξε αναμφισβήτητα το τοπίο της αμερικανικής λογοτεχνίας κάνοντας τους αναγνώστες του, Εβραίους και μη, πλουσιότερους.
Τα τελευταία χρόνια, που ο Ροθ επέβαλε στον εαυτό του την αποχή από τα κοινά, παρακολούθησε με φρίκη την άνοδο στην εξουσία του Ντόναλτ Τραμπ λέγοντας ότι ξαναζει την φανταστική ιστορία του «Αμερικανικού Ειδυλλίου».
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα περισσότερα απο τα βιβλία του
| (2017) | Τα γεγονότα, Πόλις |
| (2016) | Τότε που ήταν καλό κορίτσι, Πόλις |
| (2014) | Διαβάζοντας τον εαυτό μου και άλλους, Πόλις |
| (2013) | Αντίο Κολόμπους, Πόλις |
| (2013) | Το ανθρώπινο στίγμα, Πόλις |
| (2013) | Το θέατρο του Σάμπαθ, Πόλις |
| (2012) | Πατρική κληρονομιά, Πόλις |
| (2011) | Νέμεσις, Πόλις |
| (2010) | Αμερικανικό ειδύλλιο, Πόλις |
| (2010) | Η ταπείνωση, Πόλις |
| (2010) | Ο καθηγητής του πόθου, Πόλις |
| (2009) | Αγανάκτηση, Πόλις |
| (2009) | Φεύγει το φάντασμα, Πόλις |
| (2008) | Η αντιζωή, Πόλις |
| (2008) | Το σύνδρομο Πόρτνοϊ, Πόλις |
| (2007) | Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής, Πόλις |
| (2006) | Καθένας, Πόλις |
| (2005) | Κι ό,τι θέλει ας γίνει, Πόλις |
| (2004) | Ζούκερμαν δεσμώτης, Πόλις |
| (2002) | Το ζώο που ξεψυχά, Πόλις |
| (2001) | Επιχείρηση Σάυλωκ, Πόλις |
| (2000) | Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή, Πόλις |
| (1998) | Το θέατρο του Σάμπαθ, Χατζηνικολή |
| (1996) | Η ζωή μου ως άντρα, Πόλις |
| (1995) | Πατρική κληρονομιά, Χατζηνικολή |
| (1993) | Απάτη, Χατζηνικολή |
| (1984) | Το βυζί, Γράμματα |
| (1980) | Η νόσος του Πορτνόυ, Γράμματα |
Σχετικά άρθρα και πηγές :
https://www.nytimes.com/2018/01/16/books/review/philip-roth-interview.html (συνέντευξη στους New York Times)
http://www.kathimerini.gr/878011/article/politismos/kinhmatografos/metaferetai-o-filip-ro8-sto-sinema (για τη μεταφορά των βιβλίων του στον κινηματογράφο)
http://www.lifo.gr/articles/book_articles/193989/10-vivlia-toy-filip-roth-poy-aksizei-na-diavasete (αναφορά στα βιβλία του που κυκλοφορούν στα Ελληνικά)
http://popaganda.gr/philip-roth-in-memoriam/ (είπαν για τον Φ. Ροθ στην Ελλάδα)
https://passepartoutreading.wordpress.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου