Το ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια
πηγή:
κροατική αντισημιτική αφίσα
Τον Απρίλιο του 1941, η Γιουγκοσλαβία καταλήφθηκε από γερμανικά, ουγγρικά, ιταλικά και βουλγαρικά στρατεύματα. Χωρίστηκε σε διάφορα μέρη: Η Σερβία και το Βανάτο τέθηκαν υπό άμεση γερμανική στρατιωτική διοίκηση. Η Ουγγαρία ανακατέλαβε ορισμένες από τις περιοχές που είχε παραχωρήσει στην νεοσύστατη Γιουγκοσλαβία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως το δυτικό τμήμα της Βοϊβοντίνας, ενώ το ανατολικό τμήμα αποδόθηκε στην διοίκηση της εκεί γερμανικής μειονότητας. Η Βουλγαρία ανέλαβε τη διαχείριση στη Μακεδονία, εκτός από το βορειδυτικό τμήμα της, Κόσοβο και Τέτοβο, στο οποίο κατοικούσαν κυρίως Αλβανοί και ήταν υπό ιταλική διοίκηση. Επίσης η Ιταλία επεκτάθηκε κατά κανόνα στη Δαλματία, το Μαυροβούνιο, αλλά και την Αλβανία. Το περισσότερο από το υπόλοιπο έδαφος – Κροατία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη – διαμορφώθηκε σε ένα νέο «Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας». Τέλος εκτός από τη Βουλγαρία, η οποία δεν είχε και τόσο ενεργό ρόλο τουλάχιστον στο στρατιωτικό σκέλος του πολέμου, στο πλευρό του άξονα ήταν και η Ρουμανία, όπου αντισημιτικές στάσεις από πλευράς κράτους είχαν εκδηλωθεί ήδη από το μεσοπόλεμο. H Ρουμανία βοήθησε τον Άξονα όχι μόνο συνεισφέροντας σε πρώτες ύλες για την πολεμική της βιομηχανία, αλλά και στέλνοντας στρατό στο Ανατολικό Μέτωπο.
Η Σερβία και το Βανάτο
Την ημέρα μετά την κατάληψη του Βελιγραδίου (13 Απριλίου, 1941), τα γερμανικά στρατεύματα, επικουρούμενα από τον «Volksdeutsche» (γερμανόφωνοι ντόπιοι που στήριξαν τους ναζί), λεηλάτησαν τα εβραϊκά καταστήματα. Μέσα σε μια εβδομάδα, οι Εβραίοι διατάχθηκαν να εγγραφούν στην αστυνομία, και τελικά 9.145 Εβραίοι, σε σύνολο προπολεμικό πληθυσμό περίπου 12.000, καταγράφηκαν. Οι Εβραίοι απομακρύνθηκαν από τις δημόσιες υπηρεσίες. Το κίτρινο αστέρι εισήχθη, και οι Εβραίοι εξαναγκάστηκαν σε καταναγκαστική εργασία. Περίπου 3.500 με 4.000 άνδρες από ηλικία 14 ετών μέχρι 60 αναγκάστηκαν να καθαρίσουν τα κτίρια που είχαν ισοπεδωθεί από τους βομβαρδισμούς, ενώ στις γυναίκες ηλικίας 16 έως 40 δόθηκαν δευτερεύουσες εργασίες στις γερμανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Μια ειδική αστυνομική δύναμη δημιουργήθηκε για να ασχοληθεί με τον εβραϊκό πληθυσμό. Μια «εβραϊκή Οργάνωση» (Jevrejska Zajednica) επίσης δημιουργήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες του εβραϊκού πληθυσμού. Οι Ναζί ανάγκασαν τον οργανισμό σε συλλογή εισφορών από τους Εβραίους καθώς και να παρέχει ομήρους για να ικανοποιούνται οι γερμανικές ανάγκες σε εργασία στην γύρω περιοχή. Μετά τη γερμανική εισβολή στην ΕΣΣΔ, το κατοχικό καθεστώς έγινε ακόμη πιο σκληρό. Σε ένα περιστατικό και μόνο, στο τέλος του Ιουλίου, 120 εβραϊοι όμηροι εκτελέστηκαν (στο χωριό Jajinci, κοντά στο Βελιγράδι). Στο Βανάτο, το οποίο είχε μια μεγάλη γερμανική μειονότητα, αφού στέρησαν στους Εβραίους όλη την περιουσία και τα υπάρχοντά τους, οι Ναζί έκλεισαν σε στρατόπεδα και λίγες εβδομάδες αργότερα (τον Σεπτέμβριο του 1941) τους απέλασαν στο Βελιγράδι, προσθέτοντας άλλα 2.500 άτομα στον ήδη άπορο εβραικό πληθυσμό. Μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου, όλοι οι εβραϊοι άνδρες ηλικίας 16 ετών και άνω είχαν τεθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, που βρίσκεται στο Topovske Supe, ένα προάστιο του Βελιγραδίου.
Ο Felix Benzler, γερμανός πρόξενος στο Βελιγράδι, και ο Edmund Veesenmayer, από το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών, απαίτησαν τη συγκέντρωση «τουλάχιστον» 8.000 ανδρών σε ένα νησί στο δέλτα του Δούναβη και την εκκαθάριση τους εκεί από τις γερμανικές στρατιωτικές αρχές. Ο Adolf Eichmann κλήθηκε να γνωμοδοτήσει επί του θέματος και πρότεινε την άμεση εκτέλεση των Εβραίων. Έχει αποσταλεί ο Franz Rademacher στο Βελιγράδι ο οποίος ανακάλυψαν ότι από τους 8.000 Εβραίους άνδρες, 2.000 είχαν ήδη πυροβοληθεί και είχαν απομείνει μόνο περίπου 4.000-5.000. Κανόνισε για την εκτέλεσή τους «μέχρι το τέλος της εβδομάδας» (Οκτώβριος 1941). Μεταξύ 25 Αυγούστου και 18ης Οκτωβρίου του 1941, όλοι οι άρρενες Εβραίοι που βρίσκονταν σε ναζιστικά χέρια – όσοι είχαν τεθεί σε καταναγκαστική εργασία (περίπου 3.000), οι απελαθέντες από το Βανάτο, και όσοι άλλοι από άλλες περιοχές είχαν συλληφθεί – συγκεντρώθηκαν στο στρατόπεδο Topovske supe και στο κοντινό στρατόπεδο Banjica. Η σφαγή ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτεμβρίου. Μέρα με τη μέρα, οι ομάδες των Εβραίων, που κυμαίνονται από 100 έως 300, λήφθηκαν από τα δύο στρατόπεδα, δήθεν για δουλειά στα χωράφια. Στην πραγματικότητα, συνολικά 4.500 εκτελέστηκαν, είτε στη Jajinci ή κάποια άλλη περιοχή στην απέναντι όχθη του Δούναβη.
Μια άλλη ομάδα Εβραίων προσφύγων από τη Γερμανία, την Αυστρία και την Τσεχοσλοβακία που ήταν στο δρόμο τους προς την Παλαιστίνη το Σεπτέμβριο του 1940, είχαν εγκατασταθεί στην γύρω περιοχή στο Δούναβη καθώς δεν είχαν αξιόπλοο σκάφος για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Είχαν βρει προσωρινό καταφύγιο στη γιουγκοσλαβική πόλη της Šabac, αλλά όταν οι Ναζί κατέλαβαν τη χώρα φυλακίστηκαν όλοι (μαζί με 63 τοπικούς Εβραίους). Αρχικά ο αριθμός τους ήταν 1.300, αλλά 200 πρόσφυγες, κυρίως παιδιά, είχαν λάβει πιστοποιητικά μετανάστευσης στην Παλαιστίνη και είχαν αναχωρήσει. Τον Οκτώβριο του 1941, όλοι οι άνδρες οδηγήθηκαν στο χωριό του Δούναβη Zasavica και εκτελέστηκαν, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά απελάθηκαν στο στρατόπεδο Sajmište στο Ζέμουν κοντά στο Βελιγράδι. Τον Φεβρουάριο του 1942 φορτώθηκαν σε κλειστά φορτηγά και δηλητηριάστηκαν με αέρια, ενώ ήταν καθ ‘οδόν προς το Jajinci. Κανείς δεν επέζησε από αυτή την κοινότητα. Τον Αύγουστο του 1942 μια γερμανική έκθεση ανέφερε ότι το «πρόβλημα των Εβραίων και των τσιγγάνων είχε λυθεί. Η Σερβία είναι η μόνη χώρα όπου το πρόβλημα αυτό δεν υπάρχει πλέον.
Εβραϊκές κοινότητες στη Γιουγκοσλαβία το 1931 και το 1969.
Το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας
Το νέο Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NDH) είχε ως επικεφαλής τον Ante Pavelić, ηγέτη του κινήματος Ουστάσι, που ήταν εξόριστος στην Ιταλία και τη Γερμανία και είχε αναπτύξει σχέσεις με τους Ναζί. Για τους Εβραίους, τα τέσσερα χρόνια της βασιλείας του στην Κροατία χαρακτηρίστηκαν από άγρια σκληρότητα και τρόμο. Μέσα σε λίγες μέρες από την κατάληψη του Ζάγκρεμπ, από τους τοπικούς Ναζί, και τους Ουστάσι οι εβραίοι άμεσα στερούνται τις περιουσίες τους και το κίτρινο αστέρι εισάγεται από την νέα φιλο-ναζιστική κυβέρνηση προς χρήση. Στις 27 Αυγούστου, ένα διάταγμα εκδόθηκε για απαλλοτρίωση όλων των εβραϊκών ακινήτων, και δύο μήνες αργότερα οι Εβραίοι διατάχθηκαν να παραδώσουν όλα τα άλλα τιμαλφή που είχαν στην κατοχή τους. Στο Osijek, μια εισφορά 20.000.000 δηνάριων επιβλήθηκε στους Εβραίους εντός τριών ημερών από την κατάληψη της πόλης, στο Ζάγκρεμπ, οι Ουστάσι συνέλαβαν τους πλούσιους Εβραίους τον Μάιο και τους κράτησαν ομήρους μέχρι να λάβει λύτρα που ισοδυναμούσαν με 100 κιλά χρυσού. Οι Συναγωγές, τα πολιτιστικά ιδρύματα, ακόμη και εβραϊκά νεκροταφεία έχουν ισοπεδωθεί από την Ουστάσι, ήδη από την πρώτη μέρα.
Στις αρχές Μαΐου του 1941, το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης άνοιξε στο εργοστάσιο Danica, στο χωριό Drinja, κοντά στη Koprivnica. Οι μαζικές συλλήψεις Εβραίων είχαν ενταθεί μετά το ξέσπασμα του γερμανο-σοβιετικού πολέμου (Ιούνιος 1941), καθώς και μια σειρά πρόσθετων στρατόπεδων συγκέντρωσης ιδρύθηκαν στο Γιασένοβατς, στη Stara Gradiška, στο Loborgrad και το Djakovo. Ένα προσωρινό στρατόπεδο, στο Jadovno κοντά το Gospić, λειτούργησε και ως στρατόπεδο εξόντωσης. Τον Ιούλιο του 1941 όλοι οι τρόφιμοι του στρατοπέδου Danica είχαν δολοφονηθεί, και μέχρι τον Αύγουστο οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο Jadovno υπέστησαν ίδια μοίρα. Το κύριο και πιο διαβόητο, από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κροατίας βρισκόταν κοντά Γιασένοβατς, μια πόλη στο σιδηρόδρομο Ζάγκρεμπ-Βελιγράδι. Αυτό το στρατόπεδο παρέμεινε καθ ‘όλη τη διάρκεια της περιόδου της Κροατικής «ανεξαρτησίας», και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι δολοφονήθηκαν εκεί, μεταξύ των οποίων περίπου 20.000 Εβραίοι. Ήταν σε αυτά τα στρατόπεδα που απελάθηκαν οι Εβραίοι της Κροατίας. Ακριβή στοιχεία δεν είναι διαθέσιμα, αλλά εκτιμάται ότι μέχρι το τέλος του 1942, 5.000 Εβραίοι είχαν απελαθεί. Περαιτέρω απελάσεις έλαβαν χώρα προς το τέλος του 1944. Οι εβραϊκές κοινότητες συνέχισαν να υπάρχουν, αν και ήταν πλέον σε μεγάλο βαθμό από άτομα με μόνο ένα Εβραίο γονέα, οι οποίοι προστατεύονταν από το νόμο επί σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Επίσης εβραίοι μικτών γάμων σώθηκαν από την απέλαση χάρη στις προσπάθειες της Καθολικής Εκκλησίας, και ειδικότερα τον τοπικό αντιπρόσωπο του πάπα. (Περίπου 1.000 επιβίωσαν στην Κροατία.)
Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η οποία ενσωματώθηκε στην «ανεξάρτητη» Κροατία, είχε ένα προπολεμικό εβραϊκό πληθυσμό περίπου 14.000. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το Σαράγεβο (17 Απριλίου, 1941), μία από τις πρώτες πράξεις τους ήταν να βάλουν φωτιά στη συναγωγή Σεφαραδιτών στην πόλη. Είχαν βοηθηθεί σε αυτήν την πράξη βανδαλισμού από μερικούς τοπικούς μουσουλμάνους, οι οποίοι, υπό την επίδραση πνευματικών ηγετών τους, ήταν γενικά εχθρικοί προς τους Εβραίους και πρόθυμα συνεργάστηκαν με τους Ναζί[1]. O Amin al-Husseini, ο πρώην μουφτή της Ιερουσαλήμ, πήγε στο Βερολίνο και μετά στο Σαράγεβο για να δώσει την ευλογία του σε Βόσνιους Μουσουλμάνους που είχαν σχηματίσει τον ομάδα «Handjar» (χατζάρα-σπαθί), η οποία ήταν μεταξύ των ομάδων που συμμετείχαν στον γερμανική πολεμική μηχανή. Αυτό το τμήμα πάλεψε αποτελεσματικά στο ανατολικό μέτωπο ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, και τελικά ενσωματώθηκε στις τάξεις της Βέρμαχτ. Στον απόηχο της πράξης δολιοφθοράς που συνέβη στα τέλη του Ιουλίου, εννέα από τους κορυφαίους Εβραίους του Σαράγεβο και 12 επιφανείς Σέρβοι συνελήφθησαν, και μέσα σε λίγες ημέρες η αστυνομία ανακοίνωσε την εκτέλεσή τους από εκτελεστικό απόσπασμα. Μαζικές απελάσεις ξεκίνησαν στις 3 Σεπτεμβρίου, όταν 500 Εβραίοι στάλθηκαν σε στρατόπεδο στη Kruščica κοντά στο Travnik, μια δεύτερη μεταφορά στην ίδια τοποθεσία έλαβε χώρα λίγες ημέρες αργότερα. Στις 19 Οκτωβρίου του 1941, για τον εορτασμό της “Ημέρας της Γερμανίας” 1.400 Εβραίοι συνελήφθησαν στο Σαράγεβο. Παρά το γεγονός ότι οι κοινοτικοί επίτροποι (ένας Σέρβος και ένας μουσουλμάνος) κατάφεραν να πάρουν μερικούς από τους Εβραίους και να τους απελευθερώσουν, η κοινότητα ως σύνολο ήταν πανικόβλητη και έκανε έντονες προσπάθειες για να ξεφύγει από τις συλλήψεις. Περίπου 1.600 έφυγαν στην υπό ιταλική κατοχή πόλη του Μόσταρ. Η μεγαλύτερη σύλληψη Εβραίων που οργανώθηκε από τους Γερμανούς στις 15 έως 16 Νοεμβρίου 1941, όταν 3.000 Εβραίοι απελάθηκαν στο Γιασένοβατς. Οι γυναίκες και τα παιδιά από τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη πήγαν στα στρατόπεδα Loborgrad και Djakovo. Μέχρι το τέλος του Αυγούστου του 1942, περίπου 9.000 Εβραίοι είχαν απελαθεί, και μόλις 120 είχαν απομείνει. Το φθινόπωρο του 1941 το στρατόπεδο Kruiščica τέθηκε ως στρατόπεδο εξόντωσης, οι άνδρες αποστέλλονταν στο Γιασένοβατς και οι γυναίκες στο Loborgrad. Τον επόμενο χρόνο τα κροατικά στρατόπεδα έπαψαν την λειτουργία τους. Οι κρατούμενοι εστάλησαν στο Άουσβιτς.
Μακεδονία
Η πλειοψηφία των Εβραίων του Μακεδονικού χώρου πέρα από την Θεσσαλονίκη, ήταν συγκεντρωμένη σε τρεις πόλεις: στα Σκόπια (3.795 Εβραίοι, συμπεριλαμβανομένων 300 πρόσφυγες από το Βελιγράδι) στη Bitola (Μοναστήρι- 3.350) και στο Στιπ (550). Ο άμεσος έλεγχος της περιοχής ήταν στα βουλγαρικά χέρια, και για τους πρώτους 18 μήνες ο διωγμός των Εβραίων δεν υπερέβη τη δήμευση της περιουσίας, τις εισφορές, και τις προσωπικές προσβολές. Τον Αύγουστο του 1942, μια ομάδα 50 προσφύγων από το Βελιγράδι παραδόθηκε στην Γκεστάπο, η οποία τους απελάσε στο στρατόπεδο Banjica στις 3 Δεκεμβρίου, 1942, και τελικά θανατώθηκαν στο Jajinci. Στις αρχές του Ιανουαρίου του 1943, περαιτέρω περιορισμοί επιβλήθηκαν στους Εβραίους, και δύο μήνες αργότερα όλος ο εβραϊκός πληθυσμός της Μακεδονίας τοποθετήθηκε σε ένα προσωρινό στρατόπεδο συγκέντρωσης στο «Monopol» ένα καπνεργοστάσιο κοντά στα Σκόπια. Στις 22 Μαρτίου η μεταφορά 2.338 Εβραίων ξεκινά στα στρατόπεδα θανάτου στην Πολωνία, ακολουθείται μία εβδομάδα αργότερα από δύο ακόμα αποστολές 2.402 και 2.404 ατόμων αντίστοιχα. Περίπου 100 εβραίοι γύρισαν πίσω μετά τον πόλεμο. Οι περισσότεροι από όσους δεν συνελήφθησαν ποτέ σώθηκαν είτε γιατί έφυγαν στα βουνά της Αλβανίας είτε γιατί μπήκαν σε αντάρτικες ομάδες,
Οι ιταλοκρατούμενες περιοχές
Σε σύγκριση με τα άλλα μέρη της κατεχόμενης Γιουγκοσλαβία, η περιοχή κάτω από ιταλικό έλεγχο ήταν ένα καταφύγιο για τους Εβραίους. Παρά τις συνεχείς πιέσεις από τη γερμανική διπλωματία, οι Ιταλοί αρνήθηκαν να προχωρήσουν στις απαραίτητες ενέργειες για να απελάσουν τους Εβραίους και, για ένα διάστημα τουλάχιστον, θεωρούταν κάθε μέτρο που κάνει διακρίσεις εναντίον των Εβραίων ως ασυμβίβαστο με την τιμή του ιταλικού στρατού. Αρχικά υπήρχε ένας μικρός αριθμός Εβραίων σε αυτόν τον τομέα της Γιουγκοσλαβίας, αλλά σύντομα έγινε ένα καταφύγιο για τους Εβραίους από τη Βοσνία και την Κροατία. Τον Αύγουστο του 1941, σύμφωνα με μια εκτίμηση, υπήρξαν μεταξύ 4.000 και 5.000 Εβραίων στο Ντουμπρόβνικ και το Μόσταρ. Μέχρι το Νοέμβριο του 1941, οι Ιταλοί έστησαν στρατοπέδα για τους Εβραίους πρόσφυγες από τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη στο Kupari (κοντά στο Ντουμπρόβνικ) και των Εβραίων από την Κροατία στην Kraljevica. Στο Σπλιτ υπήρχαν 2.000 πρόσφυγες, εκτός από τους 415 ντόπιους Εβραίους, ενώ 500 στάλθηκαν στο νησί της Κόρτσουλα και 1.100 στην Ιταλία (κυρίως στο στρατόπεδο των Ferramonti internees). Τον Ιούνιο του 1943 2.650 εβραίοι των στρατοπέδων στη Δαλματία απελάθηκαν στο νησί της Rab. Σε όλα τα στρατόπεδα, οι Ιταλοί είχαν συγκριτικά καλύτερη μεταχείριση προς τον εβραϊκό πληθυσμό γι’ αυτό και οι απώλειες ήταν εκεί πολύ μικρότερες. Το Σεπτέμβριο του 1943, μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, ο στρατός του Τίτο απελευθέρωσε 2.000 πρόσφυγες από το Rab. Οι αρτιμελείς άνδρες ενώθηκα με τους αντάρτες, ενώ οι γέροι, γυναίκες και παιδιά βρήκαν καταφύγιο στη βόρεια Δαλματία. Περίπου 300 άνθρωποι – οι ηλικιωμένοι και άρρωστοι – παρέμειναν στο νησί, και όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν, Μάρτιος 1944, απελάθηκαν στο Άουσβιτς. Παρόμοια τύχη είχαν και οι Εβραίοι στο Σπλιτ. Στις 28 Σεπτεμβρίου, 1943, όλοι οι ενήλικες άνδρες συνελήφθησαν, και μετά από λίγο απελάθηκαν σε Sajmište, όπου και δολοφονήθηκαν. Τον Μάρτιο του 1944, 300 γυναίκες και παιδιά απελάθηκαν από το Σπλιτ προς το Γιασένοβατς, όπου έχασαν τη ζωή τους.
Βουλγαρία
Ολοκληρωμένη αντι-εβραϊκή νομοθεσία στη Βουλγαρία εισήχθη μετά το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το κύριο κίνητρο του καθεστώτος θα μπορούσε να εξηγηθεί από την αποφασιστικότητά του να συμμορφώνεται προς τον προσανατολισμό της ναζιστικής Γερμανίας, με την οποία είχε συμμαχήσει. Το σημείο καμπής στις αντί-σημητικές εκδηλώσεις ήρθε στις 15 Φεβρουαρίου, το 1940, με τον διορισμό του Bogdan Filov ως πρωθυπουργού. Τον Ιούλιο του 1940 η κυβέρνηση ανακοίνωσε την απόφασή να περιορίσει την ελευθερία της εβραϊκής μειονότητας. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, το υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε το αντι-εβραϊκό «Νόμος για την Προστασία του Έθνους,»
α. Η καταστροφή του Σαλβαδόρ
Καθώς η κατάσταση έγινε πιο ζοφερή, ένας Βούλγαρος-εβραίος “φιλάνθρωπος” ο Baruch Konfino, αποφάσισε να βοηθήσει τους Εβραίους να ξεφύγουν στην Παλαιστίνη. Αυτός και ο συνεργάτης, Max Davidow, αγόρασε ένα παλιό ξύλινο σκάφος που ονομάστηκε Σαλβαδόρ ( «Σωτήρας» στα Λαντίνο). Το πλοίο όμως δεν ήταν πολύ αξιόπλοο, έλειπε ο κινητήρας (ήταν αιολικά κινούμενο), δεν είχε αρκετά σωσίβια κτλ. Ήταν φτιαγμένο για να χωράει το πολύ 40 επιβάτες. Οι Εβραίοι ηγέτες εξέφρασαν την αντίθεσή τους για τη χρήση του για τη μεταφορά των προσφύγων.
Ο Konfino, ωστόσο, προέβλεψε τον κίνδυνο ως ασήμαντο και προχώρησε ούτως ή άλλως, σε συνεργασία με το “Aliyah Bet”, ο πούλησε εισιτήρια για 500- 600$ σε 352 εβραϊκές επιβάτες. Το πλοιάριο απέπλευσε από το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας στη Βάρνα στις 3 Δεκεμβρίου, 1940. Λίγες μέρες αργότερα, ρυμουλκήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια, στις 11 Δεκεμβρίου, εστάλη στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Στις 12 Δεκεμβρίου, μια σοβαρή καταιγίδα χτύπησε το πλοίο που δεν είχει τα μέσα να επιστρέψει στο λιμάνι και προσάραξε στην ακτή δυτικά της Κωνσταντινούπολης και βυθίστηκε. Οι περισσότεροι από τους επιβάτες, 223, μεταξύ των οποίων 66 παιδιά, πνίγηκαν ή πέθαναν από την έκθεση στο κρύο.
Οι 123 επιζώντες μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου περίπου οι μισοί εστάλησαν πίσω στη Βουλγαρία. Οι υπόλοιποι είχαν τη δυνατότητα να επιβιβαστούν σε άλλο πλοίο του “Aliyah Bet” το Darien II, το οποίο έφθασε στη Χάιφα στις 19 Μαρτίου, 1941. Οι βρετανικές αρχές συνέλαβαν τους 792 επιβάτες και να τους έκλεισαν στο Camp-φυλακή Atlit μέχρι το Μάιο του 1942, όταν και απελευθερώθηκαν. Το 1964, τα οστά των θυμάτων του Σαλβαδόρ ήρθαν στο Ισραήλ και θάφτηκαν στο εθνικό νεκροταφείο Mt. Herzl. Δεδομένου ότι δεν μπορούσε να αναγνωριστούν, θάφτηκαν σε ανώνυμο τάφο και ένα μνημείο στήθηκε με τα ονόματα όλων των θυμάτων.
β.Η Βουλγαρία κηρύσσει τον πόλεμο
Στις 24 του Δεκέμβρη 1940, το Κοινοβούλιο ενέκρινε την προτεινόμενη νομοθεσία, η οποία επίσημα δημοσιεύτηκε στις 23 Ιανουαρίου, 1941. Την 1η Μαρτίου, η Βουλγαρία εντάχθηκε στο Τριμερές Σύμφωνο και ο γερμανικός στρατός εισήλθε στη χώρα. Μια κήρυξη του πολέμου στις δυτικές Συμμαχικές χώρες ακολούθησε, αλλά ακόμα η Βουλγαρία δεν είχε μπει στον πόλεμο-ούτε θα μπει ποτέ ουσιαστικά- ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, κυρίως λόγω της σλαβοφιλίας της χώρας. Στις 22 Ιουνίου 1942 ο υπουργός Εσωτερικών Γκαμπρόβσκι, ο αρχιτέκτονας της αντι-εβραϊκής νομοθεσίας, απαίτησε και έλαβε από το Κοινοβούλιο άδεια που εξουσιοδοτεί την κυβέρνηση με απόλυτη διακαιοδοσία για όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με τους Εβραίους. Διαμαρτυρίες κατά του μέτρου αυτού, που προέρχονταν από επιφανείς δημοκράτες όπως ο Nikola Mushanov, ήταν χωρίς αποτέλεσμα. Στα τέλη Αυγούστου, η κυβέρνηση δημοσίευσε νέο περιοριστικό κανονισμό που προέβλεπε τη δημιουργία μιας επιτροπής για Εβραϊκά θέματα. Στις 3 Σεπτεμβρίου, 1942, ο δικηγόρος Αλέξανδρος Belev, ένας εκπαιδευμένος αντισημίτης στη Γερμανία, έγινε ο πρόεδρος της επιτροπής.
Τον Ιανουάριο του 1943 ο Αδόλφος Beckerle, ο Γερμανός υπουργός στη Σόφια, ήρθε σε επαφή με τον SS-Obergruppenfuehrer Theodor Dannecker, συνεργάτη του Άιχμαν, ο οποίος ήρθε στη Βουλγαρία, προκειμένου να μεριμνήσει για την απέλαση των Εβραίων της Βουλγαρίας στις ανατολικές περιοχές. Μέχρι το καλοκαίρι του 1942, η βουλγαρική κυβέρνηση είχε ήδη παραδώσει στα χέρια των Γερμανών τους Εβραίους της Βουλγαρίας που κατοικούν σε γύρω περιοχές που ήταν υπό γερμανική διοίκηση. Στις 2 του Φλεβάρη 1943, о Γκαμπρόβσκι και о Dannecker συμφώνησαν ότι όλοι οι Εβραίοι που ζουν στην ελληνική και γιουγκοσλαβική Μακεδονία και στη Θράκη, να παραχορούνται από τη Βουλγαρία στους Γερμανούς για απέλαση. Στις 22 Φεβρουαρίου, οι Belev και Dannecker υπέγραψαν επίσημη συμφωνία να απελάσουν 20.000 Εβραίους. Καθώς ο συνολικός αριθμός των Εβραίων που ζούσαν στη περιοχή της Θράκης και της Μακεδονίας ήταν μόνο ελαφρώς πάνω από 10.000, ο Dannecker ενημέρωσε τον Άιχμαν ότι και οι εβραίοι κυρίως από την πρωτεύουσα και άλλες μεγάλες πόλεις, θα μπορούσαν επίσης να απελαθούν.
Στις 2 Μαρτίου του 1943, η κυβέρνηση ενέκρινε την παράδοση των 20.000 Εβραίων στους ναζί, αλλά η φαντασία ότι μόνο οι Εβραίοι από τη Μακεδονία και τη Θράκη επρόκειτο να απελαθούν συνέχισε να υπάρχει. Η συλλογή του Μακεδονικού και Θρακικού εβραϊκού πληθυσμού σε ειδικά στρατόπεδα μεταφοράς άρχισε σχεδόν αμέσως. Παρόλα αυτά οι φήμες για για τις επικείμενες απελάσεις προκάλεσαν απροσδόκητη αναστάτωση και αντίσταση από τον πολιτικό κόσμο Μια ομάδα με επικεφαλής τον αντιπρόεδρο του Βουλγαρικού Κοινοβουλίου, Ντιμίτερ Peshev, οργανώθηκε στην πόλη του Kustendil. Ο Peshev εμφανίστηκε ενώπιον του Υπουργού Εσωτερικών, στις 9 Μαρτίου, και επέμεινε ότι οι αποφάσεις απέλασης πρέπει να αλλάξουν αμέσως. Πολιτικές σκοπιμότητες ήταν το κίνητρο πίσω από το κίνημα διαμαρτυρίας. Στον απόηχο της γερμανικής πανωλεθρίας στο Στάλινγκραντ, θεωρήθηκε ότι η Βουλγαρία δεν θα πρέπει να συμφωνήσει σε μια τέτοια πράξη καθώς η ήττα του Άξονα ήταν ίσως πιθανή.[2]
Παρόλα αυτά αυτή η αντίσταση εντός της βουλγαρικής φασιστικής κυβέρνησης έληξε με συμβιβασμό. Η μεταφορά των εβραίων της Βουλγαρίας όντως σταμάτησε, αλλά κατέστη σαφές ότι οι εβραίοι από την Θράκη και την Μακεδονία θα μεταφερθούν κανονικά σε στρατόπεδα εργασίας και στη συνέχεια θα παραδοθούν στους Ναζί. Οι εβραίοι της Βουλγαρίας και ειδικότερα της Σόφιας τελικά αν και δεν παραδόθηκαν οι περισσότεροι στους Ναζί υπέστησαν σκληρούς αντι-εβραικούς νόμους η περιουσία τους δημεύθηκε και οι άνδρες εξαναγκάστηκαν σε καταναγκαστική εργασία.
Παρόλα αυτά τον Σεπτέμβριο του 1943 η κυβέρνηση στην Βουλγαρία άλλαξε και σχηματίστηκε ένα πιο μετριοπαθές κυβερνητικό επιτελείο. Στις αρχές του 1944 ο έλεγχος είχε χαλαρώσει και η βουλγαρική κυβέρνηση επέτρεψε σε μικρούς αριθμούς στους εβραίους να εγκαταλείψουν τη χώρα. Στα μέσα του ίδιου έτους η κυβέρνηση πάλι άλλαξε. Η νέα κυβέρνηση, και ενώ η μοίρα του πολέμου ήταν πλέον ξεκάθαρη, ήθελε να απεμπλέξει την Βουλγαρία από το πολεμικό περιβάλλον και μπήκε ήδη από το 1944 σε μυστικές συνεννοήσεις με τους συμμάχους, ενώ ταυτόχρονα στην Αμερική οι εβραϊκές κοινότητες πίεζαν με διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες τους συμμάχους να μην αμελήσουν το ζήτημα του βουλγαρικού εβραϊσμού καθώς διαφαίνονταν αρκετές ελπίδες επίλυσης του ζητήματος. Στις 24 Αυγούστου τελικά η βουλγαρική κυβέρνηση απέσυρε τους αντι-εβραικούς νόμους και μπήκε σε άμεσες συνομιλίες με τους Συμμάχους. Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1944 ο Σοβιετικός στρατός εισέρχεται στη χώρα. Σύμφωνα με τα δεδομένα στατιστικά στοιχεία το 1945 περίπου 50.000 εβραίοι ζούσαν σε αυτό που σήμερα θεωρείται Βουλγαρία. Αν και ο πληθυσμός της Βουλγαρίας δεν γνώρισε σημαντικές απώλειες, οι εβραίοι από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης τελικά παραδόθηκαν στους Ναζι, γεγονός που στη σημερινή βουλγαρική ιστορία συνήθως προσπερνιέται.
Υποσημειώσεις.
[1] Η θέση αυτή δεν θα πρέπει να ληφθεί αξιωματικά σε καμία περίπτωση καθώς ως τέτοια χρησιμοποιήθηκε από τον σερβικό πατριωτικό “αριστερίζοντα” εθνικισμό για να στοχοποιήσει τους Βόσνιους ως συνεργάτες των Ναζί. Ενώ εκείνη την περίοδο όντως κομμάτια του ακραίου ισλαμικού κόσμου έβλεπαν στους Ναζί την ευκαιρία επίλυσης του ήδη διαφαινόμενου ζητήματος του Ισραήλ σε καμία περίπτωση αυτό δεν είναι οικουμενικό, και κυρίως δεν ισχύει για το πληθυσμό της Βοσνίας. Υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που δείχνουν ότι κομμάτια του Βοσνιακού πληθυσμού ανοιχτά βοήθησαν τους Εβραίους της Βοσνίας ντύνοντας τους ως μουσουλμάνους και φυγαδεύοντας τους. Ενδεικτικά εδώ
[2] Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι στην σημερινή βουλγαρική βιβλιογραφία εμφανίζεται ο Τσάρος Μπόρις 3ος ως σωτήρας των εβραίων της Βουλγαρίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει και είναι μια σημερινή προσπάθεια για την πολιτική επανένταξη του βούλγαρου τσάρου που εκδιώχθηκε από τους κομμουνιστές. Όπως υποστηρίζει η βουλγαροεβραία ιστορικός και δημοσιογράφος Ζέλμα Αλμάλεχ οι εβραίοι σώθηκαν από την αλληλεγγύη του κόσμου και από τις σφοδρές αντιρρήσεις στην απέλαση τους της κεφαλής της Βουλγαρικής Εξαρχίας, τον έξαρχο Στέφανο και τον μητροπολίτη του Πλόβντιβ Κύριλλο. Περισσότερα εδώ
φωτογραφίες από την Κροατία, τη Σερβία, τη Βουλγαρία και τη Μακεδονία
Δημοσιεύτηκε just now από τον χρήστη selana
|
|
